به گزارش فرهنگ امروز به نقل از سایت انسان‌شناسی و فرهنگ؛ رویا فتح زاده در یادداشتی درخصوص فیلم رخ دیوانه این گونه نوشت:

خلاصه فیلم : فیلم درباره زندگی چند جوان است که در قراری اینترنتی( در فیس بوک) با هم آشنا می شوند و این آشنایی، زمینه ی ایجاد حوادث و ماجراهای فیلم را به وجود می آورد...
فیلم «رخ دیوانه» فیلمی هشت اپیزودی ست که با ریتمی تند می کوشد با شخصیت های جوان و ماجراهای غیرقابل پیش بینی فیلم هم ساز باشد. فیلم، ترکیبی از انواع مسایل اجتماعی ست که در سطح اتفاق می افتد و هیچ گاه به عمق پیچیدگی مسایل اجتماعی نمی رود.

 «رخ دیوانه» از منظر تحلیل جامعه شناختی، دارای نگاهی اجمالی، متنوع  و به روز به انواع آسیب های اجتماعی ست که جوانان ایرانی در جامعه ی امروز با آن درگیر هستند. اعتیاد، مخاطرات نهاد خانواده، گسترش شبکه های اجتماعی و عدم فرهنگ سازی، مصرف گرایی و... از جمله مسایل اجتماعی ای ست که در کشاکش ماجراهای فیلم قابل رویت می باشد.

مخاطرات نهاد خانواده

جامعه ی ایران با توجه به گذر زودهنگام از سنت به مدرنیته و تحت تاثیر عناصر زندگی مدرن اعم از فرهنگی و اجتماعی، متحمل آسیب هایی در نهاد خانواده شده است. آمار و ارقام جمعیت شناختی گوناگون به ویژه در شهر تهران نمایانگر آن است که در حال حاضر رشد طلاق، گسترش خانواده های ناقص یعنی خانواده ای که فقط با یکی از والدین ادامه ی حیات می دهد( ساروخانی، ۱۳۷۹: ۱۳۹) و زندگی مجردی، نهاد خانواده را دست خوش آسیب هایی جدی نموده است. اگر تا چند سال پیش خانواده ی هسته ای، رایج ترین و بهنجارترین نوع خانواده در ایران به شمار می رفت؛ اکنون خانواده ی هسته ای، با گسترش خانواده های ناقص و زندگی مجردی، با مخاطراتی روبه روست.

در «رخ دیوانه»، شخصیت ها یا زندگی مجردی دارند یا در خانواده ی ناقص زندگی می کنند. ماندانا به دلیل مشکلات اخلاقی مادرش خانه را ترک کرده و تنهاست، مسعود نیز پس از ازدواج دوم پدر در یک گاراژ زندگی می کند، غزل و نجم زندگی مجردی دارند و پدر پیروز هم فوت شده و او با مادرش در خانه ای اجاره ای به سر می برد. بنابراین مخاطب از ابتدا تا انتهای فیلم، نمایشی واقعی را از مخاطرات و آسیب دیدگی نهاد خانواده در ایران به تماشا می نشیند.

شبکه های اجتماعی

امروزه ظهور و گسترش شبکه های اجتماعی( توییتر، فیس بوک، یوتیوب و...)، جامعه را وارد نوع دیگری از روابط اجتماعی نموده است. اگر در جوامع پیشامدرن همجواری مکانی یکی از مهم ترین عناصر برای ایجاد ارتباط میان افراد به شمار می رفت در جهان کنونی، با گسترش شبکه های اجتماعی، مکان، اهمیتش را از دست داده است و افراد می توانند از دور با یکدیگر در سراسر جهان ارتباط بگیرند، گروه تشکیل بدهند و قرار دیدار بگذارند.

در دنیای امروز با نوعی «ازجاکندگی» روابط اجتماعی از محیط های محلی هم کنش و تجدید ساختار این محیط ها در راستای پهنه های نامحدود زمانی- مکانی روبه رو هستیم؛ با این حال در شکل جدید روابط اجتماعی، هرچه افراد فاصله زمانی- مکانی بیشتری داشته باشند به اعتماد نیز نیاز بیشتری دارند اما در جوامع سنتی اعتماد به طور طبیعی وجود داشت( نک گیدنز، ۱۳۹۰: ۲۶).

یکی از مهم ترین پدیده های اجتماعی که در فیلم نمایش داده می شود موضوع شبکه های اجتماعی ست. تیتراژ فیلم، با طرح صفحه ی فیس بوک ساخته شده است و فیلم با چت کردن پیروز با دوستش قدیمی اش(مسعود) در فیس بوک و پیوستنش به یکی از گروه های اجتماعی فیس بوکی آغاز می شود که همین سرآغاز همه ی ماجراهای فیلم است؛ هم چنین یکی از شخصیت ها –شکوفه- در تمام مدت حضورش در فیلم گوشی همراه به دست، در حال جمع آوری لایک برای پیج و پست هایش است. برای او دنیای مجازی جذاب تر از واقعیت است برای همین در صحنه ای که همه ی شخصیت های فیلم، نگران و در حال ارایه ی راه حل بودند، شکوفه با خوشحالی فریاد می زند که رکورد لایک هایش را شکست...

از سویی آشنایی فیس بوکی و هم گروهی چند جوان با سبک های زندگی متفاوت و حتی متناقص، خصلت از «جاکندگی» روابط اجتماعی از محیط های محلی را نشان می دهدکه توسط شبکه های اجتماعی شکل می گیرد. پیروز و مسعود دو جوان پایین شهری توسط فیس بوک عضو گروهی می شوند که اعضایش سنخیتی با سبک زندگی آنها ندارند و همین موضوع و شگفت زدگی شان از این تناقض، آنها را وارد بازی های پیچ در پیچ فیلم می کند.

کالا پرستی و مصرف گرایی

با پیچیده شدن روزافزون زندگی انسانی، شاهد ظهور جامعه ای شده ایم که به سمت مصرف گرایی پیش می‌رود. در چنین جهانی، آنچه انسان مصرف می کند نمایانگر هویت و سبک زندگی وی به شمار می رود.

« مارکس» از پیشین ترین جامعه شناسانی ست که با طرح مفهوم «فتیشیسم» ظهور مصرف گرایی و اهمیت یافتن کالا را در شالوده ی جامعه ی سرمایه داری پیش بینی کرده بود.

 «فتیشیسم» فراگردی ست که طی آن کنشگران در جامعه ی سرمایه داری برای کالاها و بازارشان وجود عینی مستقلی قایل می شوند. اما آنها این واقعیت را نمی بینند که خودشان هستند که این کالاها را تولید می کنند و به آنها ارزش می بخشند(نک ریتزر، ۱۳۸۲: ۱۹۵). اهمیت یافتن کالا چه برای فروش در گذشته و چه برای مصرف در جهان کنونی، نشان دهنده ی ظهور و گسترش مصرف گرایی در جوامع می باشد. بدین‌ترتیب مصرف مانند دسته‌ای از اعمال‌اجتماعی و فرهنگی به عنوان راهی برای ایجاد تمایزات بین گروههای اجتماعی مطرح می‌شود(باکاک،۱۳۸۱: ۹۲و۹۶) و طبقات اجتماعی و اقتصادی از میان سایر چیزها انواع کالاهای مصرفی، روش های ارایه ی خوراک و غذاخوردن، مبلمان و تزیین داخلی منزل را به کار می گیرند تا روش زندگی مجزای خود را مشخص نمایند و خود را از دیگران متمایز کنند؛ نوشابه‌هایی که می‌خورند (کولا یا نوشابه گران قیمت)، اتومبیلهایی که سوار می شوند(مرسدس بنز یا اتومبیلی معمولی)، روزنامه هایی که می خوانند (نیویورک تایمز یا روزنامه‌ای معمولی)، استراحت گاهی که انتخاب می‌کنند(ریویرای فرانسه یا دیزنی لند)؛ روابط تشخص آمیز در این محصولات به گونه ای عینی حک شده و هر بار که این محصولات به آنها اختصاص می یابد، دوباره فعال می‌شوند(نک همان، ۷۲۹).

در فیلم رخ دیوانه نیز مسعود از همان ابتدا که وارد محل قرار گروه می شود تحت تاثیر سبک زندگی افراد گروه قرار می گیرد و تضادی که میان خود و آنها می بیند ذهنش را درگیر می کند. در فیلم ماندانا به عنوان فردی که سبک زندگی بالا دارد با موبایل و اتومبیلی گران قیمت و خانه چند صدمتری پدری اش هویت می یابد. ماندانا در اولین دیدار میان او و پیروز و مسعود، کسی نیست جز دختری که اتومبیل و گوشی همراه گران قیمت دارد؛ گوشی همراه او از نوع گوشی یکی از هنرمندان معروف هالیوود است. مسعود در تمام مدت حضور در کافه به گوشی ماندانا نگاه می کند و در حال تعریف و تمجید از اوست. مسعود چنان مسحور گوشی همراه مانداناست که برای داشتن آن به بازی وی تن می دهد. به واقع می توان گفت که شیفتگی مسعود نسبت به گوشی همراه ماندانا ( که یک کالاست) به همان اندازه ی قرار اینترنتی، در شکل گیری ماجراهای فیلم دخیل است.

منابع

باکاک، رابرت، مصرف، ترجمه خسرو صبری، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، ۱۳۸۱

ریتزر، جورج، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، علمی، ۱۳۸۲

ساروخانی، باقر، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران، سروش، ۱۳۷۹

گیدنز، آنتونی، پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، مرکز، ۱۳۹۰