به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست «نقد و بررسی مکتوبات حوزه تئوری فیلم در ایران» عصر جمعه ۱۸ اردیبهشت با حضور مازیار اسلامی، حسن حسینی و علیرضا نراقی در سالن کتاب و هنر بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
تاثیر منفی نهادهای سینمایی دولتی بر روند انتشار منابع مطالعاتی
مازیار اسلامی در این نشست گفت: در اکثر کشورهای دنیا، نظام‌های آکادمیک تنها متولی تولید و انتشار کتب سینمایی هستند. به عبارتی همه کتاب‌های سینمایی در غرب در مراکز و کانون‌های آکادمیک و یا ناشران مرتبط با نظام آکادمیک منتشر می‌شوند.
وی افزود: به عنوان مثال تمام کتاب‌ها و آثار نظریه‌پردازی مشهوری به نام دیوید بوردول را انتشارات دانشگاه پرینستون آمریکا منتشر می‌کند. انتشار این کتاب‌ها همزمان است با مهم‌ترین مباحثی که در دانشگاه‌ها در زمینه مطالعات فیلم جریان دارد اما در کشور ما جریان درست برعکس است و دانشکده‌های سینمایی ایرانی کمترین نقش را در تولید متون سینمایی دارند.
اسلامی در ادامه با اشاره به تاثیر منفی نهاد سینمایی کشور بر جریان انتشار کتاب‌ها و منابع مطالعاتی سینمایی گفت: دولت نیز به جای کمک و تقویت دانشکده‌های سینمایی، نهادهای موازی با دانشکده‌ها تاسیس کرده است. بنیاد سینمایی فارابی یکی از این نهادهاست که من نمی‌دانم به چه دلیل در زمینه انتشار کتاب نیز فعالیت دارد؟ وجود این نهادها باعث یک بی‌انضباطی و از هم‌گسیختگی شدید در حوزه نشر کتاب‌های سینمایی شده است و مقصر اصلی آن نیز دولت است. حتی در خبرها آمده بود که سازمان سینمایی در دولت فعلی نیز قصد تاسیس یک مدرسه سینمایی را دارد و این مساله اگر درست باشد باعث شدت بی‌انضباطی‌ها خواهد شد.
مترجم کتاب «سینما ۱، تصویر-حرکت» ژیل دلوز در ادامه با اشاره به این نکته که باید بودجه‌های دانشکده‌های سینمایی در ایران افزایش یابد، گفت: دولت باید به جای صرف هزینه برای راه‌اندازی نهادهایی مانند بنیاد سینمایی فارابی، به تقویت مالی دانشکده‌های سینمایی بپردازد تا این دانشکده‌ها بتوانند در زمینه تولید متون مطالعاتی سینما کار کنند.
اسلامی همچنین اضافه کرد: دانشکده‌های سینمایی باید آنقدر توانایی مالی داشته باشند تا بتوانند استادان مطرح خارجی را برای تدریس در ایران دعوت کنند و این استادان فیلمساز، منتقد و محقق سینمایی تربیت کنند. این مساله دعوت از استادان نقطه ضعف نیست، حتی در کشورهای صاحب سینما مانند آمریکا و انگلستان نیز در زمینه‌هایی که مدرس و معلم ندارند، از صاحب‌نظران و نظریه‌پردازان سینمایی دیگر کشورها برای تدریس در دانشگاه‌های خود دعوت می‌کنند.
مشکلات و ضعف‌های منابع تولید شده در فضای غیرآکادمیک
مازیار اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات کتاب‌ها و منابع مطالعاتی سینمایی که در فضاهای غیرآکادمیک ترجمه، تولید و منتشر شده‌اند اشاره کرد و گفت: شکل‌گیری و تثبیت روند درست تولید منابع سینمایی در غرب باعث تنوع مباحث تئوریک و سنت‌های فکری متفاوت شده است. به عنوان مثال دیوید بوردول و اسلاوی ژیژک هرکدام متعلق به یک سنت فکری متفاوت از هم هستند. به عبارتی فضای آکادمیک از سال‌ها قبل شرایط و فضا را به گونه‌ای فراهم کرده که این چهره‌ها از میان آن سر بر آورده‌اند.
وی افزود: در ایران که نظام آکادمیک نقشی در تولید متون سینمایی ندارد، در هنگام ترجمه کتاب‌های بوردول و ژیژک هیچگونه توجهی به سنت‌های فکری این دو و انتقال این سنت‌ها به زبان فارسی نمی‌شود. یعنی به هیچ عنوان نمی‌توان بدون فهم فلسفه‌‌های تحلیلی آثار بوردول را فهم و درک کرد. همچنین نمی‌توان بدون شناخت و فهم سنت نقد هگلی و سنت نقد روانکاوانه لاکانی، کتاب‌ها و آثار ژیژک را درک کرد.
مترجم کتاب «هنر امر متعالی مبتذل درباره بزرگراه گمشده» اسلاوی ژیژک در توضیح بیشتر گفت: راه درست این است که به عنوان مثال پیش از ترجمه و انتشار کتاب‌های اسلاوی ژیژک، باید تمام کتاب‌ها و رساله‌های ژاک لاکان منتشر و در دسترس مخاطبان قرار داده شده باشد تا مخاطبان قبل از مطالعه کتاب‌های ژیژک آشنایی کاملی با بن‌مایه‌های اندیشه او پیدا کنند. همین روند باید در زمینه ترجمه و انتشار کتاب‌های بوردول هم صورت گیرد اما همان‌طور که بیان کردم این کار صورت نمی‌گیرد، بنابراین ترجمه کتاب‌های این دو نظریه پرداز سینمایی به زبان فارسی، معمولا ترجمه‌هایی مغشوش و غیر قابل فهم است.
سابقه ۶۰ ساله کتاب‌های سینمایی در ایران
حسن حسینی، منتقد و پژوهشگر سینما دیگر سخنران نشست «نقد و بررسی مکتوبات حوزه تئوری فیلم در ایران» بود. وی در بخشی از سخنان خود گفت: اوایل دهه ۲۰ آغاز ترجمه و انتشار کتاب‌های سینمایی در ایران است. بنابراین ما در زمینه ادبیات سینمایی در کشور یک سابقه ۶۰ ساله داریم.
وی افزود: نسل منتقدان فیلم در ایران یعنی کسانی چون طغرل افشار و هوشنگ کاووسی تلاش کردند تا مبنا و سیستم نقادی خود در سینما را تئوریزه کنند.
حسینی در ادامه با اشاره به دوره‌های مختلف ترجمه و تالیف متون سینمایی در ایران گفت: با توجه به بهبود وضع اقتصادی ایران در دهه ۵۰، نخستین کتاب‌های تئوری فیلم در ایران از نیمه دوم این دهه، ترجمه و منتشر شده‌اند. از مهم‌ترین کتاب‌های منتشر شده در این دوره می‌توان به «فیلم به عنوان هنر» رودلف آرنهایم و «فرم فیلم» سرگی آیزنشتاین اشاره کرد.
این منتقد و مدرس سینما همچنین اضافه کرد: از نیمه دوم دهه ۶۰ نیز به دلیل بسته شدن فضای سیاسی، مترجمان و منتقدان بسیاری به سمت ترجمه کتاب‌های تئوریک سینمایی کشیده شدند. از میان کتاب‌های مهم این دوره نیز می‌توان به «نشانه‌ها و معنا در سینما» پیتر وولن با ترجمه عبدالله تربیت و بهمن طاهری، «فیلم به عنوان فیلم» پرکینز با ترجمه عبدالله تربیت و «تئوری‌های اساسی فیلم» دادلی اندرو با ترجمه مسعود مدنی اشاره کرد. متاسفانه هیچکدام از این کتاب‌ها به ویژه کتاب «تئوری‌های اساسی فیلم» ترجمه مناسب و درستی ندارند.
حسینی در ادامه به فضای تالیف و ترجمه کتاب‌های سینمایی در دهه ۷۰ نیز اشاره کرد و گفت: جریان ترجمه‌های نامناسب که باعث شدند کتاب‌های سینمایی عملا غیر قابل استفاده شوند ادامه داشت تا اینکه در دهه ۷۰ پدیده‌ای به نام بابک احمدی ظهور کرد. وی درباره سینما بسیار می‌نوشت و ترجمه می‌کرد و البته نقدهایی نیز از طرف کسانی چون مراد فرهادپور به کتاب‌های او وارد شد.