به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» نوشته بی‌نظیر بوتو با ترجمه علیرضا عیّاری به بررسی راه حلی برای جلوگیری از برخورد تمدن‌ها می‌پردازد و خطر در آستانه جنگ ارزش‌ها قرار گرفتن را مدنظر قرار می‌دهد.
افراط‌گرایی؛ مهم‌ترین چالش‌های فراروی هزاره سوم
این کتاب در چهارفصل تنظیم شده که سرفصل‌های آن را «بازگشت به پاکستان»، «اختلاف سلایق در دنیای اسلام: دموکراسی در مقابل دیکتاتوری، اعتدال در مقابل افراط گرایی»، «تاریخ، مطالعه و بررسی رفتارها»، «وضعیت پاکستان»، «آیا برخورد تمدن‌ها اجتناب ناپذیر است؟» و «آشتی» تشکیل می‌دهند.
در مقدمه مترجم درباره بی‌نظیر می‌خوانیم: «خانواده برتو مانند خانواده نهرو‌ـ گاندی در هند یکی از مشهورترین خاندان سیاسی در جهان به‌شمار می‌روند. بی‌نظیر بوتو به عنوان اولین فرزند ذوالفقار علی بوتو از مادری ایرانی‌الاصل در سال ۱۹۵۳ متولد شد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه‌های هاروارد آمریکا و آکسفورد انگلستان گذراند. وی به‌رغم میل باطنی خود در ابتدا به فعالیت‌های سیاسی نپرداخت، اما به‌تدریج وارد عرصه سیاسی پاکستان شد و بعد دوبار به عنوان نخست‌وزیر این کشور انتخاب گردید.» ص۸
پیشگفتار کتاب به تلاش نویسنده (بوتو) برای ارائه آن اشاره شده و درباره نگرانی وی از رواج خشونت در پاکستان آورده است: «به‌جرأت باید گفت که بی‌نظیر ساعت‌ها وقت گران‌بهای خود را به نوشتن این کتاب اختصاص داده است. به اعتقاد او مبارزه بین دموکراسی و دیکتاتوری از سویی و افراط‌گرایی و میانه‌روی از سویی دیگر از مهم‌ترین چالش‌های فراروی هزاره سوم هستند. از دید او پیام واقعی اسلام گرانقدر توسط گروهی افراطی و کسانی که دارای احساسات خشک و شدید مذهبی هستند تحریف شده است. به اعتقاد وی دیکتاتوری و افراط‌گرایی رو به رشد نه‌تنها سرزمین مادری وی یعنی پاکستان بلکه کل دنیا را تهدید می‌کند.» ص۱۲
فصل نخست «بازگشت به پاکستان» نام دارد. در این فصل درباره ورود بی‌نظیر به کشورش می‌خوانیم: «هنگامی که برای اولین بار پس از گذشت هشت سال تنهایی و سختی در تبعید پای خود را روی خاک پاکستان محبوبم گذاشتم، نتوانستم جلوی سرازیر شدن اشک‌هایم را بگیرم و دست‌هایم را برای احترام، برای سپاسگزاری و برای دعا بلند کردم. با ترس آمیخته به احترام، روی خاک پاکستان ایستادم. حس کردم باری عظیم و وزنه‌ای وحشتناک از روی شانه‌هایم برداشته شد. این احساس آزادی بود. سرانجام پس از مدت‌ها در وطن بودم. می‌دانستم چرا، می‌دانستم که چه باید بکنم.» ص۱۳
تورات، انجیل و قرآن کتاب‌هایی برای یک عصر خاص نبودند
نویسنده در بخش دیگری از کتاب درباره هدف اصلی نخست وزیر اسبق پاکستان می‌نویسد: «پیام اصلی که در این کتاب قصد پرداختن به آن را دارم، بررسی دو تنش جدی است که باید به منظور جلوگیری از برخورد تمدن‌ها که به باور برخی در مقابل مام به طرز وحشتناکی قد علم کرده است، فیصله پیدا کند. همچنین تنشی درونی در داخل جامعه مسلمانان وجود دارد. عدم موفقیت در حل صلح‌آمیز و منطقی این درگیری، خطر در آستانه جنگ ارزش‌ها قرار گرفتن را که به برخورد اسلام و غرب منجر خواهد شد در پی دارد. یافتن راه حلی برای این مجادلات داخلی در اسلام‌ـ برای دموکراسی، حقوق بشر، نقش زنان در جامعه، احترام به سایر ادیان و فرهنگ‌ها، فناوری و نوگرایی‌ـ است که آینده روابط میان اسلام و غرب را شکل می‌دهد. اما هر دوی این درگیری‌ها حل‌شدنی هستند. تنها به سازش و آشتی نیاز است.» ص۳۴
«اختلاف سلایق در دنیای اسلام: دموکراسی در مقابل دیکتاتوری، اعتدال در مقابل افراط گرایی» عنوان فصل دوم کتاب است که در بخشی از آن درباره «جهاد و تروریست» آمده است: «من بر این باورم که در دنیا به خاطر سوءتفاهم اساسی درمورد معنی واژه «جهاد» سردرگمی بزرگی در خصوص این‌که آیا خشونت فرمان اصلی است، وجود دارد. چون تروریست‌ها بعضا اعمال بی‌رحمانه خود را جهاد می‌خوانند، بیشتر مردم دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که تروریسم بخشی از جنگ مقدس و مقرر اسلام علیه بقیه بشریت است. این تصور باید هرچه سریع‌تر ریشه‌کن شود.» ص۴۱
در بخش دیگری از این فصل درباره پیام کتاب مقدس ادیان آمده است: «برخی ممکن است توانایی استفاده مسلمانان از متون باستانی برای توضیح و هدایت را مورد تردید قرار دهند، اما به یقین کسانی که پیرو هر دینی هستند، جامعیت دکترین خاص آن دین را می‌پذیرند. تورات، انجیل و قرآن کتاب‌هایی نبودند که فقط برای عصری خاص نازل شده باشند. اینها کتاب‌هایی هستند برای همه زمان‌ها و برای راهنمایی انسان‌ها در اعصار مختلف.» ص۵۴
بوتو در فصل سوم «تاریخ، مطالعه و بررسی رفتارها» به تلاش خود در دانشگاه هاروارد در تقویت دموکراسی در کشورهای در حال توسعه می‌نویسد: «به همین دلیل بود که من در سخنرانی جشن پایان تحصیلات خود و در جمع فارغ‌التحصیلان هاروارد در سال ۱۹۸۹ پیشنهاد تشکیل انجمن کشورهای دموکراتیک را دادم. این مفهوم که در قالب جامعه کشورهای دموکراتیک توسعه یافت، تلاش می‌کند تا دموکراسی‌های جوان و آسیب‌پذیر را از تهدیدهای داخلی و خارجی به زیربنای دموکراتیک در حال رشدشان حفظ و آنها را قدرتمند کند. این سازمان بایستی تقویت شود.» ص ۱۷۶
کودتای فراقانونی؛ بازداشت صدها تن از وکلا و روزنامه‌نگاران
«وضعیت پاکستان» نام فصل چهارم کتاب است و به شرح رویدادهای سوم نوامبر در پاکستان پرداخته است، در این بخش می‌خوانیم: «این صفحات را در حالی می‌نویسم که سراسر پاکستان را آشوب و ناآرامی فراگرفته است. در تاریخ شصت‌ساله پاکستان، سوم نوامبر۲۰۰۷ سیاه‌ترین روز خواهد بود. پاکستان اکنون تحت سلطه دیکتاتوری نظامی است. در این روز، ژنرال پرویز مشرف با کودتای فراقانونی دیگری، همه بهانه‌ها را برای برقراری دموکراسی از بین برد. وی قانون اساسی کشور را به حال تعلیق درآورد و بیش از صدها تن از مقامات احزاب، فعالان حقوق بشر، وکلا، قضات و روزنامه‌نگاران را بازداشت کرد.» ص۱۸۶
در بخش دیگری از این فصل نویسنده با اشاره به وضعیت دموکراسی در پاکستان می‌نویسد: «نمایشنامه‌ای که یحیی نوشته بود، به‌طور عالی در حال اجرا بود. «پاکستان در خطر است» فریادی بود که وی می‌توانست برای به شکست کشاندن کل جریان از آن بهره بگیرد. اما می‌توانست ادعا کند که «کشور برای برقراری دموکراسی آمادگی ندارد.» در این فاصله وی مجبور بود تظاهر کند.» ص۲۱۴
در همین فصل درباره روی کار آمدن ژنرال مشرف و برنامه‌های وی آمده است: «مشرف با انجام کودتای نظامی در ۱۲ اکتبر ۱۹۹۹ کنترل دولت را به‌دست گرفت. ژنرال پرویز مشرف به شیوه دیکتاتورهای پیشین پاکستان، برنامه سه مرحله‌ای را برای احیای دموکراسی در پاکستان با سر و صدای بسیار اعلام کرد: توسعه اقتصادی، پاسخگویی دولت، و «دموکراسی حقیقی» در آن زمان حکومت مشرّف از نظر بین‌المللی مطرود بود.» ص۲۶۰
در فصل پنجم با نام «آیا برخورد تمدن‌ها اجتناب‌ناپذیر است؟» می‌خوانیم: «اگرچه بسیاری تصور می‌کنند که مقاله ساموئل هانتینگتون در نشریه مسائل خارجی در سال ۱۹۹۳، گفت‌وگوی حماسی در خصوص حتمی بودن برخورد میان اسلام و غرب را باعث شد. اما نبرد میان واژه‌ها و عقاید در این خصوص در داخل و خارج فضای آکادمیک برای نیل به روزگار بهتر یک قرن است که شعله‌ور شده است. درواقع این سؤال بسیار مهمی در پیش روی ماست؛ چه اگر نتوانیم جلوی این برخورد را بگیریم، دنیا باید برای آن آماده شود؛ اما اگر این برخورد آشتی‌پذیر باشد، ما باید همه درمان‌ها را برای علاج آن به کار گیریم.» ص۲۸۹
اسلام و غرب را در آستانه آشتی
در بخش دیگری از همین فصل درباره دموکراسی و اشاعه آن در جهان اسلام آمده است: «شواهد بسیار نشان می‌دهند که دموکراسی هدفی جهانی است و همه مردم چه در غرب و چه در جهان اسلام خواهان آن هستند. تحقیق سال ۲۰۰۲ که توسط عالمان برجسته پیپانوریس و رونالد اینگلهارت صورت گرفت، به مقایسه ارزش‌های دموکراتیک می‌پردازد. تحقیق آنها، «تحلیل مقایسه‌ای باورها و ارزش‌های مردم مسلمان و غیرمسلمان در ۷۵ جامعه در سراسر دنیاست.» آنها چگونگی نگاه مردم در جوامع اسلامی و غیراسلامی به عقاید دموکراتیک متفاوت‌ـ بدون در نظر گرفتن نظام دولتی حاکم بر آنها‌ـ را مورد مطالعه قرار دادند تا میزان و شدت حمایت از ارزش‌های دموکراتیک در جهان اسلام را به‌دست آورند. آنها دریافتند دموکراسی ارزشی است که همه آرزومند آن هستند. حمایت از دموکراسی در جهان اسلام به اندازه حمایت و پشتیبانی از آن در غرب است. با توجه به تجربه من، بدون شک این مساله درمورد مردم پاکستان نیز حقیقت دارد.»
نویسنده در فصل ششم با عنوان «آشتی» درباره درس گرفتن از تاریخ می‌نویسد: «درس‌های تاریخی به ما کمک می‌کنند که برای آینده برنامه‌ریزی کنیم. شرایط، تهدیدها و فرصت‌هایی که اروپا در پایان جنگ جهانی دوم با آنها مواجه بود می‌توانند راهنمایی برای ما باشند تا هوشمندانه و به‌شکل کارآمد بر وضعیت موجود با توجه به اسلام و غرب غلبه کنیم.» ص۳۷۷
در پایان کتاب بوتو خطر افراط گرایی در جهان اسلام را گوشزد می‌کند و می‌نویسد: «در این نوشته‌ها، من تلاش کردم تا ریشه‌ها، دلایل و راه حل‌های احتمالی برای بحران موجود در جهان اسلام و بحران بین جهان اسلام و غرب را دنبال کنم. مسلک، تاریخ، اقتصاد، دموکراسی و دیکتاتوری همه نقش‌های مهمی در آوردن اوضاع جهان به این دو راهی ایفا کرده‌اند. پیش‌فرض من از آغاز این بوده که افراط‌گرایی تحت دیکتاتوری شکوفا می‌شود و فقر، نادانی و ناامیدی به آن دامن می‌زند. خطر افراط‌گرایی در داخل جهان اسلام و بین جهان اسلام و غرب حل شدنی است، اما حل آن مستلزم پرداختن همه عواملی است که بوجود آورنده آن هستند.» ص۳۹۹
در فصل پایانی کتاب با اشاره به طرح عقایدی نوین برای آشتی اسلام و غرب می‌خوانیم: «در لفافه سخن گفتن، اسلام و غرب را در آستانه برخوردی خطرناک و غیرضروری قرار داده است. اکنون زمان مطرح کردن عقاید نوین است. زمان خلاقیت و نوآوری است. زمان تعهد جسورانه است. و اکنون زمان صادق بودن است، هم در میان مردم و هم با مردم. و این همان چیزی است که من سعی کرده‌ام در نوشتن این مطالب رعایت کنم. به اندازه کافی رنج و درد وجود داشته؛ اکنون زمان صلح و آشتی فرا رسیده است.» ص۳۹۹
چاپ سوم کتاب «آشتی: اسلام، دموکراسی و غرب» اثر بی‌نظیر بوتو با ترجمه علیرضا عیّاری در ۳۹۹ صفحه، شمارگان ۱۰۵۰ نسخه و بهای هشت هزار تومان از سوی انتشارات اطلاعات روانه بازار کتاب شده است.