به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» عصر (سه‌شنبه ۱۹ خرداد ۱۳۹۴) با حضور غلامرضا اعوانی ــ استاد فلسفه ــ، دکتر مهدی فدایی مهربانی، ــ عضو هیات علمی دانشگاه تهران ــ، حامد زارع ــ روزنامه‌نگار و مؤلف کتاب ــ و مالک شجاعی جشوقانی ــ پژوهشگر ــ در سرای اهل قلم مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.
پاسخ نصر به نقدها
دکتر غلامرضا اعوانی ــ استاد فلسفه ــ در این نشست درباره کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» گفت: «احقاق حق» یکی از نقاط عطف و مزایای این کتاب است که نشان می‌دهد حامد زارع، به عنوان مؤلف کتاب و پرسشگر، تمام آثار سید حسین نصر را مطالعه کرده است.
وی با اشاره به نقدها و بهتان‌هایی که در حق سید حسین نصر روا داشته شده است، اظهار کرد: زارع با سؤالات خود، در پایان کتاب نشان داده که تمامی نقدها و بهتان‌ها به سید حسین نصر را جمع‌‌آوری کرده و با علم به تمام این نکات با دکتر نصر به گفت‌و‌گو پرداخته است.
این چهره ماندگار فلسفه، به ابعاد مختلف شخصیت دکتر سید حسین نصر پرداخت و گفت: زارع در این کتاب درباره مسائلی از نصر سؤال کرده که این متفکر درباره تمامی آنها دارای تألیفاتی است و مؤلف نیز آنها را بن‌مایه سؤالات خود قرار داده است.
اعوانی به برخی محورهای مطرح‌شده در سؤالات زارع اشاره کرد و افزود: فلسفه یونان، فلسفه اسلامی، قرآن‌شناسی، سنت‌گرایی و روشنفکری دینی در کنار مسئله محیط زیست از جمله مواردی است که نصر به‌خوبی در تمامی آنها مهارت دارد و زارع این موضوع‌ها را محور پرسش‌های خود قرار داده است.
رئیس پیشین مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ادامه داد: سید حسین نصر در امر محیط زیست دارای تبحر است و جزو سخنرانان اصلی نخستین کنگره محیط زیست بوده است. همچنین وی در مواجهه اسلام و غرب در قدیم و جدید و ماهیت حکمت اسلامی و تفاوت آن با فلسفه جدید غرب دارای نقطه نظرات مهم و ارزشمندی است.
اعوانی افزود: سید حسین نصر در این کتاب به‌صراحت درباره ریاست خود در دفتر فرح پهلوی سخن گفته و ابراز پشیمانی کرده است زیرا همین موضوع یکی از عوامل اساسی برای عدم سفر وی به ایران است.
نصر؛ متفکری جامع‌الاطراف
این متفکر در ادامه نشست بررسی کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» به شخصیت علمی دکتر نصر پرداخت و افزود: به هیچ‌عنوان نمی‌توان منکر ابعاد علمی نصر بود. وی در سن ۲۵سالگی درجه دکترای خود را از دانشگاه معتبری مانند هاروارد اخذ کرده و سه کتاب نخست وی را نیز دانشگاه هاروارد منتشر کرده است. آشنایی من با این استاد به ۵۰ سال گذشته بازمی‌گردد که دانشجوی وی بودم و نصر در آن زمان سی سال داشت.
اعوانی با اشاره به تألیف ۵۰ کتاب به قلم سید حسین نصر گفت: کمتر متفکری را می‌توان در دنیای اسلام یافت که بتواند با نصر برابری کند. وی نخستین متفکر در جهان اسلام است که به کنگره‌های مهم دعوت شده و در سال ۲۰۰۰ نیز به عنوان یکی از فیلسوفان مهم شناخته شد که توانسته است تمدن اسلامی را به‌روشنی و در تمام ابعادش به دنیا معرفی کند.
«حکمت» اساس دین است
اعوانی گفت: «حکمت» مساله اصلی و اساسی دین است. «حکمت» پیام همه انبیاست و دین بدون حکمت نتایجی جز وهابی‌گری و داعش ندارد. ایرانی‌ها به «حکمت» معروف هستند. اسلام به هیچ عنوان دین انحصارطلبانه نیست زیرا مصدق تمام ادیان و کتاب‌های آسمانی است.
این متفکر، «سنت» را جریان کل تاریخ دانست و ادامه داد: اگر «ایزوتسو» و «کُربَن» را از دیگر مستشرقان جدا کنیم، می‌بینیم که سایر مستشرقان به «کلام» توجه کرده‌اند و تنها این دو متفکر و مستشرق هستند که به فلسفه توجه نشان داده‌اند. افلاطون، ابن‌سینا و سهروردی با «حکمت اسلامی» همسو بودند و حکمای ما نیز در تلاش بودند که حکمت الهی را با عرفان همسو کنند. اما سؤال اینجاست که: آیا فلسفه‌های جدید نیز با هم همسو هستند؟
پاسخ به شائبه‌ها؛ نقطه عطف کتاب
دکتر مهدی فدایی مهربانی، دیگر سخنران نشست نقد و بررسی کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» بود. وی گفت: زارع، در این کتاب برخوردی بی‌طرفانه با موضوع‌ها داشته است، که این امر می‌تواند یکی از مزایای کتاب به‌شمار آید. رویکرد زارع در این کتاب علاوه بر هم‌آوایی با نصر، به چالش کشیدن این متفکر نیز بوده است تا جایی که برخی سؤالات را تا به جایی طرح کرده و سماجت به خرج داده است که پاسخ‌های روشنی را از نصر دریافت کند.
وی با اشاره به فصل پنجم این کتاب اظهار کرد: به نظر من، مهمترین فصل کتاب، فصل پنجم آن است، زیرا در این فصل سؤالاتی مطرح می‌شود که تا به حال از نصر پرسیده نشده است. برخورد استدلالی، دیگر مزیت این کتاب است که در سؤالات دیده می‌شود.
فدایی مهربانی افزود: دو رویکرد در برخورد با آثار و اندیشه‌های سید حسین نصر وجود دارد و آن دو رویکرد این است که برخی برخوردهای شخصی با موضوع دارند و برخی دیگر با رویکرد بررسی اندیشه نصر با وی و آثارش برخورد می‌کنند و به این متفکر از گذرگاه سنت‌گرا بودن و ابعاد معنوی دیگر وی می‌پردازند.
نصر و ارائه چهره متعادل اسلام
فدایی مهربانی، سید حسین نصر را متفکری دانست که چهره‌ای متعادل از اسلام در جهان ارائه کرده است و افزود: ما برای مواجهه با نصر باید دارای دو معیار باشیم. نخست این که باید بدانیم نصر چه خدمتی به اسلام کرده است. دوم این‌که معیار نقدمان به نصر را نیز باید مشخص کنیم. آن چه به‌خوبی در این کتاب دیده می‌شود این است که نصر به شائبه‌هایی که درباره خود او وجود دارد پاسخ داده است و این موضوع اهمیت کار زارع را نشان می‌دهد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: اهمیت فصل پنجم کتاب در این است که خواننده در این فصل با «دکتر نصر»ی مواجه است که به صراحت درباره اقدامات قبلی خود سخن گفته و حتی در جایگاه دفاع از «جمهوری اسلامی ایران» برآمده است. در این فصل، دکتر نصر به علوم اسلامی پرداخته و از بومی‌سازی علوم دفاع کرده اما مقصود وی از بومی‌سازی علوم، اسلامی‌سازی آن است.
اندیشه سیاسی و موضع نصر
فدایی مهربانی در ادامه سخنان خود به «اندیشه سیاسی» در فصل پنجم کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» نیز پرداخت و یادآور شد: نصر در این بخش، از مفهوم «جمهوری اسلامی» دفاع کرده است و بر ادعای منتقدان خود که اعتقاد دارند، نصر در تلاش برای پیوند سلطنت و تشیع بوده است، خط بطلان می‌کشد. نصر در این فصل توضیح داده است که اگر در تألیفات و سخنان خود «جمهوری» را نقد کرده، مقصودش «جمهوری» به معنای عام بوده نه «جمهوری اسلامی» به معنای خاص.
وی ادامه داد: نصر در فصل پنجم، در پاسخ به سؤال زارع درباره «ولایت فقیه» در مقام دفاع از آن برآمده و «ولایت فقیه» را بقای قدرت خداوند دانسته است.
ضرورت تاریخ‌نگاری شفاهی اندیشمندان علوم انسانی
نشست نقد و بررسی کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» با سخنان دکتر مالک شجاعی جشوقانی، پژوهشگر فلسفه و سردبیر فصلنامه نقد کتاب «فلسفه، کلام و عرفان» ادامه یافت. شجاعی گفت: در حدود یازده کتاب درباره دکتر سید حسین نصر به فارسی تألیف شده است که آخرین این کتاب‌ها «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» است. در اینجا می‌خواهم به تاریخ‌نگاری شفاهی علوم انسانی در ایران اشاره کنم که ضرورت دارد درباره تمامی اندیشمندان ــ چه در حوزه فلسفه و چه در حوزه اندیشمندان علوم انسانی ــ صورت بگیرد.
وی اظهار کرد: آثار برایان مگی و کتاب «مردان اندیشه» الگوی بسیار خوبی برای تدوین کتاب‌هایی مانند کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» است زیرا در این کتاب‌ها سؤالات دارای محوریت اندیشه‌اند.
شجاعی، در بخش دیگری از سخنان خود به برخی فصول کتاب که مرتبط با فلسفه ومباحث فلسفی بود اشاره کرد و گفت: از مشخصه‌های بارز سنت‌گرایان پرداختن آنها به مباحثی مانند «حکمت خالده»، «پلورالیزم دینی»،«گرایش به تصوف و عرفان» و «نقد روشنفکران» است که البته ممکن است نقدهای سلبی داشته باشند اما راه حل‌های ایجابی ارائه نکنند.
وی با طرح این نقد که مسیر گفتوگوی زارع در این کتاب به‌روشنی مشخص نیست و او در برخی از سؤالات خود تحت تأثیر نصر بوده است، افزود: کتابشناسی دکتر نصر از دیگر اقداماتی بود که می‌توانست از سوی زارع در این کتاب گنجانده شود.
«سنت» رهایم نمی‌کند
حامد زارع ــ روزنامه‌نگار، دبیر بخش اندیشه نشریه «مهرنامه» و مؤلف کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: مجموعه گفتوگوی حامد زاع با سید حسین نصر» ــ در این نشست گفت: در حرفه خودم، اساسم بر این است که به برجسته کردن آرای سه اندیشمند ــ سید حسین نصر، سید جواد طباطبایی و رضا داوری اردکانی ــ بپردازم. «سنت»، مقوله‌ای است که هیچ گاه مرا رها نکرد و هر کدام از این اندیشمندان که نام بردم، برایم جلوه‌ای از «سنت» داشتند که سعی کردم در گفت‌و‌گوهای آکادمیک ـ ژورنالیستی به آنها بپردازم.
زارع ادامه داد: سید جواد طباطبایی، به هیچ عنوان از کنار «سنت» به‌راحتی عبور نمی‌کند و در آن تأمل دارد. داوری نیز «سنت» را در فضای مابعد مدرنیته بررسی می‌کند. مفهوم «سنت» از منظر نصر هم برای من جالب بود. این متفکر در صدد است از «سنت»، منظری منقح بسازد. اندیشه‌های دکتر نصر برای من راهگشا بود و به عنوان یک جوان ایرانیِ علاقه‌مند به تاریخ اندیشه، در تلاش بودم تا در این مسیر گام بردارم. سید حسین نصر، هم فیلسوف است هم نیست. هم اندیشمند سیاسی است و هم نیست، آن چه برای من اهمیت دارد این موضوع است که نصر در این ۵۰ سال جز در حیطه اسلام و سنت قلم نزده است و هر متفکری نیز ناچار است تکلیف خود را با آرای نصر مشخص سازد.
پاسخ‌هایی برای نخستین بار
این روزنامه‌نگار با اشاره به این‌که نصر، مرز روشنی را بین بنیادگرایی و اصلاح‌طلبی دینی ایجاد کرده است، اظهار داشت: روشنفکران دینی، موضوع اصلاح دین را مطرح می‌کنند اما نصر اعتقاد دارد، خدا نیاز به اصلاح ندارد بلکه این خود ما هستیم که نیاز به اصلاح داریم. کتاب حاضر مواجهه بی‌واسطه دکتر سید حسین نصر با مخاطب ایرانی به زبان فارسی است. نصر این کتاب را دوبار ویراستاری کرده و تک تک کلمات آن نمایشی از حضور بی‌واسطه نصر با خوانندگان است. سعی کردم در طرح پرسش‌ها انتقادی عمل کنم و دکتر نصر نیز پاسخ‌های صریح به سؤالات داد. او برای نخستین‌بار از فرقه «مریمیه» و درباره پذیرفتن ریاست دفتر فرح پهلوی سخن گفته است.
کتاب «آفاق حکمت در سپهر سنت: گفتوگوی حامد زارع با سید حسین نصر» به کوشش حامد زارع با شمارگان هزار و ۶۵۰ نسخه در ۳۵۹ صفحه به بهای ۱۷ هزار تومان از سوی نشر ققنوس منتشر شده است.