به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ بیست‌وهشتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی به پایان رسید که در این دوره اتفاقات قابل توجهی رخ داد. از مهمترین این اتفاقات واگذاری بخشی از اجرای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به نمایندگی از تشکلهای نشر بود. موضوعی که از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی و مدیریت جدید معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیدعباس صالحی بر آن تاکید شد. در ادامه، روند برگزاری نمایشگاه به گونه‌ای رقم خورد که این واگذاری به اتحادیه ناشران انتقادهایی را به همراه داشت؛ انتقادهایی که گاه با اعتراض و هجمه علیه نمایشگاه رسانه‌ای می‌شد. این موضوعات باعث شد تا در قالب یک گفت‌وگو برخی از مهمترین مسائل نمایشگاه کتاب را از محمود آموزگار، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و سخنگوی شورای سیاستگذاری نمایشگاه، جویا شویم. آن‌چه در پی می‌آید حاصل گفت‌وگوی ایسنا با این فعال عرصه نشر است.
محمود آموزگار در ابتدای این گفت‌وگو درباره مشکلات نشر کشور و ارتباط آن با موضوع برگزاری نمایشگاه کتاب و احتمال تغییرات در آن گفت: نمایشگاه کتاب تهران جزوی از یک کل است. یعنی اگر مشکلات حوزه نشر به صورت یک کل درنظرگرفته شود، نمایشگاه جزوی از آن کل است. بنابراین نحوه اداره نمایشگاه کتاب تهران باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد و نمی‌توان آن را تعطیل کرد. عقلانی هم نیست که تغیرات فاحش در آن ایجاد شود. بنابراین ناگزیر باید وضعیت موجود را درک کرد و اگر احساس شود که ایجاد تغییراتی در آن ضروری است، باید این تغییرات با شیب ملایم اجرا شود که بر مشکلات نشر افزوده نشود.
نمایشگاه کتاب فاقد نقشه راه بوده است
او افزود: نحوه اداره نمایشگاه کتاب باید به گونه‌ای باشد که جزء از کل تبعیت کند؛ یعنی جزء در مسیری حرکت کند که کل حرکت می‌کند. بنابراین در وهله اول باید به تشخیصی نزدیک به واقع از کل رسید، یعنی باید مشکلات نشر را مشخص کرد؛ اینکه اصولا در پی چه باید بود و مقصد کجاست و برای رسیدن به این مقصد نقشه راه و برنامه چه باید باشد. برنامه و نقشه راه باید تبیین و تدوین شود. تجارب برپایی نمایشگاه در ۲۷ دوره گذشته حاکی از آن است که علی‌رغم تمام زحماتی که کشیده شده، فاقد این نقشه راه بوده است.
وظایفی به نمایشگاه تحمیل شده که ذاتی آن نیست
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره تناقض‌هایی که در رابطه با ذات نمایشگاه کتاب با نمایشگاهی که در حال حاضر به صورت سالانه و با نام نمایشگاه کتاب تهران برپا می‌شود، وجود دارد، اظهار کرد: ویژگی‌های نمایشگاه کتاب تهران کاملا آن را از ذات نمایشگاهی کتاب متمایز می‌کند که این مسئله به خاطر مشکلات حوزه توزیع است. نمایشگاه کتاب الان به این مشکلات جواب می‌دهد. وظایفی به آن تحمیل شده است که واقعا وظایف ذاتی نمایشگاه نیست. کارکرد آن چیز دیگری است، ولی چون کشور سیستم توزیع کارآمد و ویترین کافی برای کتاب ندارد و مردم به کتاب دسترسی مناسب ندارند در این ۱۰ روز امکانی برای جمعیت قابل توجهی از مردم ایجاد می‌شود تا بتوانند نیاز مطالعاتی‌شان را برطرف کنند، در صورتی که اگر سیستم توزیع درست و ویترین کتاب به تعداد کافی وجود داشت و کتابخانه‌های عمومی علاوه بر جاذبه‌های لازم منابع کافی و مورد نیاز را در شعبه‌های مختلف داشتند و دسترسی به کتاب آسان بود، طبیعی است مراجعه به نمایشگاه کتاب به این اندازه نبود و این وظیفه هم به نمایشگاه کتاب تحمیل نمی‌شد.
وظایف نادرست آرام آرام برداشته شود
آموزگار درباره اینکه رویکرد اصلی نمایشگاه کتاب باید چه چیزی باشد گفت: رویکرد نمایشگاه کتاب باید این باشد که طی مراحلی وظیفه‌ای که به نادرستی برآن تحمیل شده آرام آرام از دوشش برداشته شود. به موازات چنین زمینه‌سازی در متن نمایشگاه باید برای افزایش ویترین و کتاب‌فروشی‌ها جهت‌گیری کرد. باید مسائل نهاد کتابخانه‌های عمومی مورد بررسی بیشتری قرار گیرد. درخواست شود که مسئولان و مجلس شورای اسلامی توجه بیشتری به حل این مسائل داشته باشند. بودجه کافی را در اختیار نهاد قرار دهند تا امکان خرید کتابهای مورد نیاز را پیدا کند. نهاد هم در عین حال که به توسعه فیزیکی و سخت‌افزاری خودش فکر می‌کند به توسعه نرم‌افزاری خود نیز بیندیشد و برنامه‌ریزی کند. جاذبه‌هایی ایجاد کند تا کتابخانه‌های عمومی در زندگی اجتماعی مردم بیشتر حضور داشته باشند. واقعا ما الان در زندگی روزمره‌مان چقدر کتابخانه عمومی می‌بینیم؟ حتی ممکن است بارها از جلو آن عبور کنیم اما وضعیت به گونه‌ای است که در دید ما قرار نمی‌گیرد. اگر این اتفاقات بیفتد طبیعی است که نمایشگاه کتاب می‌تواند نفس بکشد و فراغتی پیدا کند و به وظایف اصلی‌اش بیندیشد. مثلا زمینه‌ای ایجاد کند که ناشران تازه‌ترین آثارشان را در آنجا به نمایش بگذارند و آنها را معرفی کنند، مولفان به آنجا بیایند و شرایطی فراهم شود تا آنها با مخاطبانشان گفت‌وگو کنند. مولف و پدیدآورنده از نظرات مخاطب آگاه شود. پدیدآورنده بفهمد مخاطب چه انتقاداتی به اثرش دارد، توقعات آنها را ببیند و از طرف دیگر مخاطب از نظرات پدیدآورنده آگاه شود. این مسائل ضعف‌هایی است که وجود دارد.
دلایل پایین بودن شمارگان کتاب
این فعال نشر اظهار کرد: یکی از ضعف‌های جدی ادبیات داستانی ما مخاطب‌شناسی است، یعنی یکی از دلایل پایین بودن شمارگان کتاب علی‌رغم استعدادهای خوبی که در این حوزه است، نشناختن مخاطبان این حوزه است. نمی‌دانیم برای چه طیفی می‌نویسیم. فراهم کردن ارتباط بین ناشران و فراهم کردن امکان ارتباط بین توزیع‌کنندگان با ناشران از دیگر وظایف نمایشگاه است. الان در تمام طول سال یک ناشر به دنبال پخش‌کننده کتاب می‌گردد بنابراین می‌شود در نمایشگاه شرایطی فراهم کرد تا از اوضاع و احوال همدیگر مطلع شوند و ببینند چگونه می‌توانند با همکاری و توسعه آن در جهت رونق بازار نشر بکوشند؛ همکاری‌ای که برای هر دو طرف منفعت داشته باشد. ناشر خارجی با ناشر داخلی تبادل تجربه کند. اینها وظایف ذاتی یک نمایشگاه است. باید به این سمت رفت و البته با توجه به اینکه اساسا این نمایشگاه با این وظایفی که فعلا بر دوشش تحمیل شده است و ضرورت پاسخگویی به نیاز و کمبودی که در حوزه توزیع مشاهده می‌شود، نمی‌توان حکم به تعطیلی آن داد ولی باید جهت‌گیری به سویی باشد که آرام آرام به سمت تحقق وظایف ذاتی نمایشگاه حرکت کرد.
امسال اتفاقات بسیار خوبی رخ داد
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره فرق برگزاری نمایشگاه امسال با دوره‌های قبل گفت: به نظر من امسال اتفاقات بسیار خوبی در وزارت فرهنگ و ارشاد در برگزاری نمایشگاه رخ داد. در بحث یارانه‌ها مدیریت مفیدی به کار گرفته شد. هر چند تا رسیدن به نتیجه مطلوب در مورد یارانه‌ها هنوز فاصله معناداری وجود دارد ولی جهت‌گیری درستی در شورای سیاستگذاری آغاز شد و شورا تصمیمات کلیدی و راهگشایی اتخاذ کرد؛ تصمیماتی که کمک می‌کند مسیر پیش رو هموارتر شود. تصمیم در مورد واگذاری امور به تشکلهای نشر و یارانه‌ها و ساماندهی استفاده از آن از جمله تصمیمات مهم شورا بود. نظر شورا این بود که استفاده از یارانه‌ها منحصربه مصرف‌کننده و تولیدکننده نشود و در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری شود. چون وقتی در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری شود، استفاده از آن به المناصفه است و همه می‌توانند از آن بهره ببرند و هرکس به میزان کاری که انجام می‌دهد بهره می‌برد؛ مثلا خدمات پست. سرمایه‌گذاری در پست از جمله سیاست‌های زیرساختی است. با توجه به سیستم توزیع ناکارآمد استفاده از ظرفیت پست اقدامی سنجیده است چرا که پست می‌تواند به دورافتاده‌ترین مناطق کشور محموله ارسال کند. با استفاده از امکان پست یک سیستم توزیع کتاب ایجاد می‌شود که با اختصاص امتیاز و پول به افراد متفاوت است. چنین رویکردی اصولی و در جهت هموارساختن مسیر پیش رو است. به این ترتیب مصرف یارانه‌ها کم کم جهت پیدا می‌کند و به زیرساخت‌ها سوق می‌یابد که یکی از موارد آن پست است .البته شورا معتقد بود که این موضوع نیز باید با شیب ملایم و در تناسب با بقیه تصمیمات عملی شود. تغییرات انجام‌شده در نحوه استفاده از یارانه در بخش‌های مختلف مبین تغییراتی است که در این بخش به وقوع پیوست. یارانه خرید کتاب که در قالب بن‌کارتها در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند به سه گروه تقسیم می‌شوند:۱- بنکارتهای رایگان ۲- بنکارتهای طلاب دانشجویان ۳- بنکارتهای مشارکتی. در مورد بنکارتهای رایگان شورا حکم به لغو این دسته بن‌کارتها داد، به استثنای سه گروه اهل قلم، سخنرانان سرای اهل قلم و خبرنگاران حوزه کتاب. سال گذشته حدود چهار میلیارد تومان به بنهای رایگان اختصاص یافته بود. امسال این مبلغ به ۷۲۰۰۰۰۰۰۰ تومان کاهش یافت. در مورد بنکارتهای طلاب دانشجویان شورا مصمم به افزایش یارانه در این بخش بود. سال گذشته سهم ارشاد در این بخش هفت میلیارد تومان و سهم مصرف‌کننده نیز هفت میلیارد تومان و جمعا ۱۴ میلیارد تومان بود. شورا تصمیم به افزایش این مبلغ تا سقف ۴۰ میلیارد تومان گرفت. به این ترتیب که سهم ارشاد ۱۰ میلیارد تومان، سهم دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه متبوعه ۱۰ میلیارد تومان و سهم مصرف‌کننده طلبه - دانشجو ۲۰ میلیارد تعیین شد. متاسفانه سهم ۲۵ درصدی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه‌ای که دانشجویان و طلاب در آنها به تحصیل اشتغال داشتند به علت ضیق زمان و محدودیت‌های ارشاد برای پیگیری محقق نشد، لذا بن‌کارت اختصاص‌یافته به این بخش بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان شد که نسبت به سال گذشته شش میلیارد تومان افزایش یافت. در ارتباط با بن‌کارت مشارکتی، سال گذشته حدود ۱۱ میلیارد به این بخش اختصاص یافته بود که سهم ارشاد پنج میلیارد و سهم دستگاه‌های متقاضی شش میلیارد تومان بود. امسال مبلغ اختصاص‌یافته به ۱۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بالغ شد. سهم پرداختی ارشاد سه میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان بود که به نسبت سال گذشته نشان‌دهنده کاهش ۳۲ درصدی است و سهم موسسات متقاضی ۱۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان بود که حکایت از افزایش سهم ۹۴ درصدی موسسات متقاضی می‌کند. با توجه به اینکه موسسات متقاضی عموما موسسات دولتی و عمومی هستند اهمیت تصمیمات شورا در مورد استفاده بهینه یارانه خرید کتاب با کاهش جدی سهم بن رایگان، افزایش سهم بن دانشجویی - طلاب و کاهش سهم ارشاد و افزایش سهم موسسات و دستگاه‌های متقاضی در بنهای مشارکتی با وضوح بیشتری دیده می‌شود.
عرضه کالاهای حیرت‌آور در نمایشگاه
او سپس درباره مشکلات حال حاضر نمایشگاه کتاب توضیح داد: حتی این فروشگاه هم باید با اصول، قاعده، ضابطه و انصاف اداره شود. اگر نگاهی به خیابان‌های مصلی بیندازید، می‌بینید که در آنها، انواع و اقسام کالاها به فروش می‌رسند. غرفه‌هایی اجاره می‌شود و کالاهایی عرضه می‌شود که موجب حیرت است چرا که ربطی به نمایشگاه کتاب ندارند. مثلا لامپ چه ربطی به نمایشگاه کتاب دارد؟! خب لابد سود قابل توجهی در فروش آن وجود دارد که مبلغ گزافی در حدود چندین میلیون تومان برای اجاره غرفه می‌پردازند تا در آنجا لامپ بفروشند.
به نام کتاب، به کام دیگران
آموزگار گفت: وقتی به این مسائل توجه شود این نتیجه به دست می‌آید که نمایشگاه کتاب به نام کتاب ولی به کام دیگران است؛ یعنی کتاب و جاذبه‌هایش باعث می‌شود که فروشندگان اغذیه و آب و لامپ و .... درآمد قابل توجهی پیدا کنند. موسساتی نیز از تبلیغات مصلی درآمد کلانی پیدا می‌کنند. ناشری که ۹ متر در داخل شبستان غرفه گرفته است آیا می‌تواند به میزان آن فروشنده آب درآمد داشته باشد؟ متاسفانه چنین نیست و این نشان می‌دهد که اداره نمایشگاه درست و مدبرانه نیست. این قضیه درست در شرایطی هم اتفاق می‌افتد که دولت سالانه میلیاردها تومان برای برگزاری نمایشگاه هزینه می‌کند. در حالی که از جاذبه‌های نمایشگاه درآمدهایی حاصل می‌شود که الان متاسفانه صنوف و مشاغل دیگری غیر از کتاب از آن بهره می‌برند؛ درآمدهایی که دقیقا می‌تواند صرف کتاب شود به ترتیبی که نیاز به پرداخت هزینه از سوی دولت هم نباشد. بدیهی است که در شرایط فعلی این نظری آرمانی است ولی باید به این سمت حرکت کرد.
کسی نمایشگاه را مدیریت کند که مشکلاتش را می‌شناسد
او درباره مشکلات حوزه مدیریتی و تغییراتی که امسال در نمایشگاه کتاب رخ داد اظهار کرد: معتقدم کسی باید نمایشگاه کتاب را مدیریت کند که مشکلات کلی مسیر و مقصد را خوب بشناسد. نقشه راه را بشناسد و برای آن برنامه داشته باشد. اتحادیه ناشران به اتکای فعالیت داوطلبانه قریب به یکصد نفر اعضای خود در قالب کمیسیونها و کارگروه‌ها در چنین موقعیتی قرار دارد. کمیسیونها و کارگروه‌های اتحادیه در حال مطالعه و پژوهش راجع به مسائل و مشکلات حوزه نشر و تولید فکر و محتوا در جهت حل آنها هستند. توجه به تجارب کشورهای دیگر نیز ضروری است و مطالعه این تجربیات و استفاده از آنها در دستور کار اتحادیه است. در این موقعیت و در شرایطی که موقعیت اقتصادی به علت تحریم‌ها خوب نیست، نباید دولت را تنها گذاشت. اتحادیه با توجه به این توانایی و ظرفیت امسال اعلام آمادگی کرد.
وجود اختلاف بین تشکلها طبیعی است
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره این موضوع که برخی مدعی‌اند واگذاری نمایشگاه کتاب به تشکلها صورت نگرفته است چون اتحادیه ناشران و کتابفروشان نماینده تمام صنوف نشر کشور نیست بیان کرد: در همان ابتدا نکته‌ای که شاید به درستی مورد تاکید معاونت فرهنگی وزارت ارشاد قرار گرفت این بود که همه تشکلها با هم جلو بیایند و مشارکت کنند. همینطور هم شد. تشکلهایی که در دوره‌های پیشین در اجرا و مدیریت بخش‌هایی از نمایشگاه دخالت داشتند دور هم جمع شدند و شورای تشکلهای نشر را ایجاد کردند و بیش از ۲۰ جلسه تشکیل دادند و ضمن جلساتشان تصمیم گرفتند که اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به نمایندگی از سوی آنها با ارشاد مذاکره و تفاهم کند و به این ترتیب نقش محوری اتحادیه ایجاب می‌کرد که از اتفاق و انسجام بین تشکلها حراست و مراقبت کرده و اختلافات بین تشکلها را به مسیری هدایت کند که انسجام بین آنها آسیب نبیند. آقای دکتر صالحی نسبت به جزیره‌ای عمل کردن تشکلها و جدا بودن آنها آگاهی کامل داشتند و در جهت ایجاد چنین انسجامی نقش موثری ایفا کردند. وجود اختلاف بین تشکلها طبیعی است و حتی در داخل یک تشکل هم اختلاف منافع به وضوح دیده می‌شود و این موضوع عجیبی نیست، اما باید در مسیری قرار گرفت که همراهی و همکاری تشکلها تداوم یافته و مسیر آینده با اتفاق و انسجام تشکلها طی شود. مشکلات و معایب آن برطرف شود تا برای تحقق کامل واگذاری در موقعیت بهتری قرار گیرد. این تجربه برای طی کردن مسیر آتی لازم است. اتفاقی که علی‌رغم اختلاف نظراتی که در تشکلهای نشر وجود داشت، در نمایشگاه بیست‌وهشتم رخ داد. مسلما اشکالات و معایبی هم وجود دارد که نقد آنها باعث تقویت این اقدام می‌شود.
اتحادیه به تنهایی نمایشگاه کتاب را اداره نکرد
او افزود: پس اتحادیه ناشران و کتابفروشان به تنهایی نمایشگاه کتاب را اداره نکرد بلکه تشکلهای دیگری نیز در اداره و اجرا مشارکت داشتند. ضمن اینکه برگزاری تمام نمایشگاه برعهده تشکلهای نشر نبود و تنها مدیریت چهار کمیته نمایشگاه به عهده تشکلها بود که البته کمیته‌های اصلی بودند و سایر کمیته‌ها تحت مدیریت وزارت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و خانه کتاب بودند. مدیریت چهار کمیته ناشران داخلی، ناشران بین‌الملل، کمیته اطلاع‌رسانی و کمیته علمی و فرهنگی و سرای اهل قلم به تشکلهای نشر با محوریت اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران واگذار شده بود و بقیه کمیته‌ها از سوی وزارت ارشاد و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی اداره می‌شدند و حالا برخی مطرح می‌کنند که اگر نمایشگاه به اتحادیه واگذار شده پس چرا باز ما آدم‌های وزارت ارشاد را در نمایشگاه می‌بینیم؟ درجواب باید بگویم مدیریت بیش از ۱۰ کمیته نمایشگاه هنوز در دست ارشاد است.
آموزگار در ادامه گفت: البته بسیاری از کمیته‌های موجود همپوشانی دارند و شاید لازم شود که درباره ادغام آنها چاره‌اندیشی شود. در جواب کسانی که می‌گویند اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به معنی همه تشکلها نیست هم باید بگویم که درست است اتحادیه ناشران با ارشاد طرف مذاکره بود و تفاهمنامه‌ای را با معاونت فرهنگی امضا کرد، اما نکته‌ای که وجود داشت این بود که اتحادیه اصالتا از طرف خودش و وکالتا به نمایندگی از تشکلهای شرکت تعاونی ناشران ایران (آشنا) و انجمنهای ناشران کودک و نوجوان و دانشگاهی و آموزشی و بین‌الملل وارد نمایشگاه شد. پس بنابراین تمام تشکلهای نشر بوده‌اند و وقتی ما می‌گوییم تشکلها منظورمان تشکلهای صنفی است که در دوره‌های گذشته سابقه اجرا داشته‌اند.
او توضیح داد: این که دولت آقای احمدی‌نژاد سر کارباشد یا آقای روحانی برای ما نباید فرقی داشته باشد. ما وظیفه صنفی‌مان را انجام می‌دهیم. همانطور که در زمان دولت آقای احمدی‌نژاد وظیفه خودمان را انجام می‌دادیم، الان در زمان آقای روحانی هم کار می‌کنیم.همانطور که با آقای دکتر حسینی کار می‌کردیم، الان با آقای جنتی کار می‌کنیم. پس تفاوتی در انجام وظایفمان ایجاد نمی‌شود.
اتحادیه کارهایش را برای سود و زیان انجام نمی‌دهد
او سپس در خصوص نوع فعالیت اصناف در جامعه و اینکه نقش آنها در برگزاری رویدادهایی مثل برپایی نمایشگاه چگونه تعریف می‌شود گفت: در جامعه‌شناسی بحثی وجود دارد حاکی از اینکه اتحادیه‌های صنفی نهادهای مدنی هستند نه نهاد اقتصادی. نهادهای مدنی صنفی مناسبات بین صنوف و دولت را تنظیم می‌کنند. یعنی مطالبات را از صنوف جمع می‌کنند و آنها را به دولت انتقال می‌دهند و از آن طرف نتیجه را به صنوف بازمی‌گردانند. اتحادیه‌های صنفی براساس فعالیت داوطلبانه شکل می‌گیرند. این موضوع الآن خیلی در دنیا مطرح است و مثلا برای استخدام خیلی مهم است که متقاضی چقدر کار داوطلبانه انجام داده است؟ اینکه کاری برای جامعه به صورت رایگان انجام شود امتیاز محسوب می‌شود. این ویژگی دقیقا در اتحادیه ناشران و کتابفروشان وجود دارد. هم‌اکنون همچنانکه سابقه ۵۷ ساله اتحادیه حاکی است اعضای هیات مدیره و کمیسیونها و کارگروه‌ها چیزی حدود نزدیک به ۱۰۰ نفر می‌شوند که بدون دریافت وجه در اتحادیه کار داوطلبانه انجام می‌دهند. ماهیت این کار داوطلبانه است. ماهیت صنف این است که فرد صنفی در کار اجتماعی، مدنی و صنفی شرکت کند و در این مشارکت‌هاست که آدمها ساخته می‌شوند و می‌توانند هم به جامعه و هم به صنف وهم به دولت خدمت کنند. نکته دیگر در خصوص اتحادیه‌ها این است که آنها نهادهای غیرانتفاعی هستند. یعنی اتحادیه کارهایش را برای سود و زیان انجام نمی‌دهد. مخارج اتحادیه از محل حق عضویت اعضا و کمک‌ها تامین می‌شود. بنابراین اگر اتحادیه در اداره نمایشگاه کتاب تهران مشارکت می‌کند، قصد کسب درآمد ندارد. حالا اگر پولی هم به دست آورد آن را به زخمی می‌زند، مثلا ساختمانش را تکمیل می‌کند یا پروژه پژوهشی‌اش را اجرا می‌کند. به این ترتیب در رابطه با ورود به نمایشگاه کتاب تهران به سود و زیان فکر نمی‌کند، بلکه برای این به نمایشگاه می‌آید که یک گام به حل مشکلات کلی نشر نزدیک‌تر شود؛ به تعبیر دیگر دخالت اتحادیه در کنار دیگر تشکلهای نشر در نمایشگاه تهران به خاطر این بود که از این فرصتی که برای همراهی و همکاری بین تشکلها به وجود آمده استفاده کند و آن را از دست ندهد؛ فرصتی که دولت به هر دلیلی براساس سیاست‌های کلی خودش می‌خواهد بخش خصوصی را وارد میدان کند از دست ندهد. همچنین موارد دیگری مثل محدودیت‌های بودجه‌ای وجود دارد و طبیعی است در این وضعیت اتحادیه که به سود و زیان فکر نمی‌کند، می‌تواند مقتصدانه‌تر حرکت کند و با حضور خود از یک‌سری هزینه‌ها بکاهد.
کاهش هزینه برگزاری نمایشگاه بیست‌وهشتم
آموزگار درباره کاهش هزینه برگزاری نمایشگاه بیست‌وهشتم کتاب در مقایسه با دوره‌های قبلی نیز گفت: این اتفاق در نمایشگاه بیست‌وهشتم رخ داد، به‌طوری که ما چهار کمیته تحت مدیریت تشکلها را که بخش اصلی نمایشگاه کتاب هم تلقی می‌شود با یک‌سوم بودجه سال قبل برگزار کردیم. بودجه امسال ما ۴۰۰ میلیون تومان بود که ۸۰ میلیون آن را هم از طریق اسپانسر جذب کردیم، یعنی ۳۲۰ میلیون تومان. کیفیت کار را هم وقتی مقایسه می‌کنیم، انصافا می‌بینیم که کارها در بسیاری از حوزه‌ها بسیار بهتر از سال قبل انجام شد با این تفاوت که برای دولت اجرای این چهار کمیته در نمایشگاه امسال ۳۲۰ میلیون تومان هزینه دربر داشته است.
حضور روسای نمایشگاه‌های دنیا در تهران
او سپس با اشاره به نقش اتحادیه در دعوت از روسای نمایشگاه‌های کتاب دنیا و حضور میهمانان خارجی نمایشگاه گفت: طبیعتا موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی در بسیاری از این دعوت‌ها نقش مهمی داشت، ولی واقعیت این است که نباید نقش و تاثیر اتحادیه را نادیده گرفت. تعدادی از مهمانان خارجی به خاطر دعوت اتحادیه، به ایران آمدند. به طور کلی موضوع واگذاری و دخالت اتحادیه در اداره نمایشگاه انگیزه زیادی در میهمانان برای بازدید از نمایشگاه کتاب تهران ایجاد کرده بود. در جریان بازدید از نمایشگاه کتاب لندن چند مدیر تراز اول ناشران دانشگاهی و آکادمیک در ملاقاتها اعلام کردند اگر ویزایشان به موقع آماده شود، برای بازدید از نمایشگاه کتاب به تهران سفر می‌کنند که خوشبختانه ویزای آنها به موقع صادر شد و آنها به ایران آمدند و ملاقاتها و برنامه‌های زیادی در تهران داشتند. دعوت از خانم کینی مدیر نمایشگاه کتاب بولونیا و همینطور دعوت از مدیران نمایشگاه فرانکفورت بخشی از کاری است که انجام شد. به هر حال از هر اقدامی که امکان انجامش باعث برگزاری یک نمایشگاه بهتر بوده، دریغ نشده است.
پیش‌بینی می‌شد مخالفت‌ها کم نباشد
او همچنین درباره انتقادهایی که به اتحادیه ناشران در برگزاری بخشی از کار برپایی بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب وارد شده گفت: قبل از نمایشگاه هم پیش‌بینی می‌شد که مخالفت‌ها با حضور اتحادیه کم نخواهد بود. هر نوع تغییری از این نوع در نمایشگاهی که ۲۷ دوره به یک روش برگزار شده، حتما مدعیانی پیدا خواهد کرد، مثلا فلسفه تاسیس موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی اصلا این است که نمایشگاه برگزار کند. ولی حالا ارشاد باید تکلیف را روشن کند یعنی نباید مسائل طوری باشد که بین ما و موسسه نمایشگاه‌ها اصطکاک ایجاد شود. هم‌افزایی برای سروسامان دادن به مشکلات نشر از واجبات است.
بسیاری از شرکت‌کنندگان در نمایشگاه ناشر نیستند
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره موضوع تخلفات ناشران و احتمال رویکرد جدید مدیریت نمایشگاه کتاب تهران در برخود با ناشرانی که فعال نیستند اما هر ساله در نمایشگاه کتاب تهران حضور پیدا می‌کنند و کتابهای دیگر ناشران را می‌فروشند نیز توضیح داد: بسیاری از شرکت‌کنندگان در نمایشگاه اصلا ناشر نیستند. در آیین‌نامه انضباطی قید شده که ناشران حق ندارند کتابهای دیگر ناشران را در غرفه‌هایشان بفروشند و این کار تخلف انتظامی محسوب می‌شود بنابراین درصورتیکه ناشری این تخلف را انجام دهد، غرفه‌اش تعطیل می‌شود و از حضورش در نمایشگاه سال بعد جلوگیری می‌شود. این مساله همیشه وجود داشته است و امسال حضور تشکلهای نشر و اتحادیه ناشران باعث شده مقداری جدی‌تر به این موضوع پرداخته شود.
او افزود: یکی از برجسته‌ترین حسن‌های نمایشگاه کتاب امکانی است که به ناشران شهرستانی می‌دهد، چون با اینکه اغلب کتابهای خوبی هم منتشر می‌کنند، اما به دلیل سیستم ناکارآمد توزیع کسی از انتشار آنها اطلاع پیدا نمی‌کند و نمایشگاه ۱۰ روزه کتاب این فرصت را برای آنها فراهم می‌کند تا بتوانند آثار خود را عرضه کنند.منتها وقتی ناشری از شهرستان با ۳۵ عنوان کتاب به نمایشگاه کتاب می‌آید با احتساب هزینه‌های مربوط به اقامت و اجاره‌بهای غرفه، ناگزیرمی‌شود برای جبران هزینه‌های خود کتاب دیگر ناشران را هم بفروشد. متاسفانه این کار آنها هم توجیه می‌شده است. امسال بیان شد که این شیوه درستی نیست. آنها حق دارند که در نمایشگاه شرکت کنند، اتفاقا دولت باید برای کاهش فاصله تهران و سایر مناطق امکانی فراهم کند که آثار این دسته ناشران دیده شود؛ اما نباید تخلف را نهادینه کرد و قبح آن را از بین برد؛ چرا که در این صورت عده زیادی که ناشر هم نیستند مبادرت به عرضه کتابهای پرفروش ناشران می‌کنند.
حدود ۵۰۰ غرفه متخلف
او اضافه کرد: در همین راستا امسال چیزی حدود ۵۰۰ غرفه شناسایی شدند. برای ۱۱۶ غرفه حکم تعطیلی یک‌روزه صادر شد که طبق آیین‌نامه سال آینده نمی‌توانند در نمایشگاه کتاب حاضر شوند. در مورد بقیه قرار شد از تعطیلی یک‌روزه صرف نظر کنند ولی برای سال آینده از حضورشان جلوگیری به عمل آید.
اتحادیه آمادگی برگزاری کامل نمایشگاه آینده را دارد
آموزگار درباره برنامه‌ریزی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران برای دوره‌های بعدی نمایشگاه کتاب تهران نیز گفت: شورای سیاستگذاری نمایشگاه اعلام کرده است که واگذاری نمایشگاه به تشکلها در یک پروسه سه‌ساله صورت بگیرد، ولی ما اعلام می‌کنیم که سال آینده می‌توانیم کار برگزاری نمایشگاه را انجام دهیم. ادامه کار ما در نمایشگاه کتاب به سیاست‌های دولت ربط دارد، چون ما آمادگی این موضوع را داریم. امسال هم نشان دادیم که می‌توانیم این کار را انجام دهیم. امسال همین موضوع انسجام بین تشکلهای نشر چیزی شبیه به معجزه بود و فکر می‌کنم این توانایی و ظرفیت در اتحادیه ناشران هست و این وزن را دارد که بتواند همچنان اعتماد سایر تشکلها را جلب کند و زمینه‌های همکاری با ایشان را فراهم کند.
نمایشگاه کتاب و فروش کتابهای غیرقانونی
آموزگار گفت: البته ما در این دوره نتوانستیم مدیریت پول و هزینه کنیم، مدیریت پول و هزینه یعنی اینکه هزینه‌های نمایشگاه با شفافیت و تدبیر بیشتری مدیریت شود که حاصلش صرفه‌جویی مدبرانه باشد. جانمایی ناشران و چیدمان غرفه‌ها منصفانه و بر اساس ضوابط انجام شود و در عین حال از کل فضا استفاده بهینه‌تری بشود. وقتی غرفه‌ها کوچک‌تر باشند هزینه‌ها هم بالاتر می‌رود. اما شاید در این زمینه بتوان کاری مثل نمایشگاه‌های خارجی انجام داد. مثلا به حوزه شعر غرفه بزرگی اختصاص داد تا هم مخاطب راحت‌تر غرفه را پیدا کند و هم هزینه‌های ناشران کاهش پیدا کند. در عین حال دیگر نگران کمبود جا هم نبود. این اتفاقات می‌تواند مدیریت شود و وضعیتی ایجاد کند تا ناشران واقعی مشخص شوند. چون در حال حاضر موقعیتی ایجاد شده که کسانی که اصلا ناشر نیستند و کتابهای ناشران دیگر را می‌فروشند بخش قابل توجهی از نمایشگاه را اشغال می‌کنند. حتی دیده شده است که این دسته کتابهای سایر ناشران را که به صورت زیرزمینی چاپ شده می‌فروشند چون این قبیل کتابها به علت نپرداختن حق تالیف و سایر هزینه‌ها ارزانتر در اختیارشان قرار می‌گیرد. بنابراین نمایشگاه کتاب دیگر نه حتی فروشگاه کتابهای قانونی بلکه محل فروش کتاب‌هایی می‌شود که غیرقانونی چاپ شده‌اند و طبیعی است باید جلو آنها گرفته شود. در بخش بین‌الملل نیز ضرورت دارد نظارت بیشتری صورت بگیرد تا کتاب‌هایی که با فرهنگ ما سنخیت ندارند به فروش نرسند. باید آثاری که بنیه علمی کشور را تقویت می‌کنند مورد حمایت قرار گیرند.
برای گفت‌وگو با نهادهای امنیتی نیازی به واسطه نداریم
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره اقداماتی که امسال در حوزه جمع‌آوری کتاب از سطح نمایشگاه از سوی برخی از نهادها انجام شد و نقش اتحادیه برای جلوگیری از این موضوع به ایسنا گفت: اتفاقا امسال ما فهمیدیم که خودمان بهتر می‌توانیم برویم و با نهادهای امنیتی اطلاعاتی صحبت کنیم و در این زمینه هم نیاز به واسطه نداریم. چون ما شهروند این کشور هستیم و می‌خواهیم قانونی کار کنیم و مطالبه‌مان هم از همه این است که به قوانین و مقررات احترام بگذارند. امسال هم همین وضعیت وجود داشت. برنامه‌مان را با ارشاد بر این مبنا قرار داده بودیم که کتابی که از وزارت ارشاد مجوز می‌گیرد، قانونی است، چون مرجع صدور مجوز کتاب وزارت ارشاد است. بنابراین همه باید به این ضابطه احترام بگذارند. اما با این حال ممکن است روی یک کتاب مجوزدار هم به دلایلی حساسیت وجود داشته باشد، چون بالاخره ما جامعه‌ای داریم که پر از شکاف است. وظیفه یک فعال صنفی فرهنگی هم اتفاقا این است که این شکاف‌ها را کم کند، نه اینکه به حجم آنها اضافه کند. چرا که اینگونه عمل کردن کار فرهنگی را دشوارتر می‌کند، در صورتی که هرچه این شکاف کمتر شود کار فرهنگی آسان‌تر می‌شود. پس طبیعی است که در صورت وجود حساسیت‌هایی بر روی یک کتاب ما باید به این حساسیتها توجه نشان دهیم و آنها را برطرف کنیم و فضای گفت‌وگو و مفاهمه ایجاد کنیم. کما اینکه ما امسال تا چند روز اول نمایشگاه به این شیوه عمل کردیم. ما با دوستان ناشر صحبت کردیم و حساسیتها را انتقال دادیم و از آنجا که به ما اعتماد داشتند، گفتند این دسته کتابها را عرضه نمی‌کنیم، اما از وسط کار جمع‌آوری کتابها به روش گذشته برگشت. می‌توان رفت و با تمام این نهادها صحبت کرد. در این زمینه ما به وزیر اطلاعات هم گله کردیم و گفتیم اینها آمدند و این کارها را کردند در صورتی که ما قرار دیگری داشتیم.
کتاب‌هایی که رویشان حساسیت بود ۵۰ عنوان هم نبود
او در همین زمینه گفت: شاید تعداد کتاب‌هایی که طبق اعلام ارشاد مشمول این حساسیتها می‌شد به ۵۰ عنوان هم نمی‌رسید، چون پیش از این با ما صحبت شده بود و گفته بودیم اگر حساسیتی وجود دارد موارد را به ما بگویید، ما هم آنها را به ناشران منتقل می‌کنیم و مقصود شما هم برآورده می‌شود.
کار در چارچوب منافع ملی، صنفی و شخصی
آموزگار گفت: ما احساس می‌کنیم حتی این قسمت نمایشگاه را هم می‌توانیم حل کنیم. چون کاری می‌خواهیم انجام دهیم در چارچوب مقررات کشور، منافع ملی، صنفی و شخصی. به همین دلیل تصور ما بر این است که ما در سال آینده با نگاه به همان هدف اصلی نمایشگاه را برگزار کنیم تا آن را آرام آرام به جایگاه درستش برسانیم. این جایگاه درست به صورت انتزاعی انجام نمی‌شود. باید اتفاقاتی در جاهای دیگری رخ دهد تا به جایگاه درستش نزدیک شود. این اقدامات افزایش ویترین کتاب، بالا بردن ظرفیت استفاده از نهاد کتابخانه‌های عمومی، سروسامان دادن به توزیع و کاهش فاصله فعالیت نشر در تهران و سایر شهرهاست. اینها یک مجموعه است. اعتقادی هم به توالی انجام این کارها ندارم، چون باید به موازات یکدیگر انجام شوند.
ماجرای سه میلیارد تومان
او درباره اینکه برخی می‌گویند اتحادیه ناشران برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران سه میلیارد تومان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته است، گفت: برآورد بودجه برگزاری نمایشگاه که از طرف ارشاد تایید شده بود هفت میلیارد تومان بود و مصوبه شورای سیاستگذاری این بود که سه میلیارد تومان هم از محل اجاره‌بهای غرفه‌ها تامین شود که جمعا به ۱۰ میلیارد تومان برسد. وظیفه اخذ اجازه‌بهای غرفه‌ها به اتحادیه واگذار شد. با توجه به اینکه وظایف ساخت و ساز غرفه‌ها در شبستان و چادرها هم به اتحادیه محول شد این کار نیاز به پول داشت. قرار هم شد اتحادیه اجاره‌بهای غرفه‌ها را بگیرد و در تفاهمنامه مقرر شد اگر هزینه‌ها بیشتر از وجوه دریافتی شد، ارشاد بقیه هزینه را بپردازد و اگر هم هزینه‌ها کمتر از وجوه دریافتی شد اتحادیه مازاد را به ارشاد مسترد کند.
کل اجاره‌بهای غرفه‌ها
او سپس درباره اجاره‌بها و پول‌هایی که اتحادیه دریافت کرده است گفت: کل اجاره غرفه‌ها دو میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان بوده است که اتحادیه ناشران آن را دریافت کرده است. از این مبلغ حدود ۲۰ درصد آن باید به عنوان مالیات ارزش افزوده مالیات تکلیفی و بیمه کسر شود و به وزارت دارایی و سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود. بخشی از آن اضافه دریافتی‌هاست، یعنی همکار ناشری غرفه‌ای با تجهیزاتی مثل تلفن گرفته است، ولی غرفه او تلفن نداشته که باید ما به التفاوت آن مسترد شود. از این پول طبق برآورد تقریبی چیزی حدود دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان باقی می‌ماند که نزدیک به دو میلیارد هزینه ساخت و ساز غرفه‌هاست. حدود ۶۰۰ میلیون تومان رقمی است که باید به تشکلهای نشر پرداخت شود. حدود ۴۰۰ میلیون تومان هم هزینه کمیته‌هاست، با این وجود پول موجود تکافوی هزینه‌ها را نخواهد کرد که طبق تفاهمنامه باید معاونت فرهنگی ارشاد نسبت به تامین بقیه وجه اقدام کند. چنانچه بتوان حواشی و زواید نمایشگاه کتاب تهران را حذف کرد، مسلما اظهر من الشمس است که می‌توان با هزینه‌های بسیار پایین‌تری نمایشگاه کتاب را برگزار کرد و اگر درآمدهایی که نمایشگاه کتاب تهران برای مشاغل دیگر ایجاد می‌کند شناسایی و ساماندهی شود، آن وقت نمایشگاه کتاب می‌تواند به سود هم برسد. در این صورت بنیه نشر قوی‌تر و باعث می‌شود که نشر روی پای خودش بایستد.
بزرگترین مشکل نشر ما اقتصاد گلخانه‌ای است
رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره چرایی ضرورت کمک دولت به حوزه نشر و کتاب با وجود ناکارآمدی آن که باعث شده شمارگان کتاب به ۵۰۰ نسخه برسد توضیح داد: الان بزرگترین مشکل نشر ما اقتصاد گلخانه‌ای نشر است و واقعا اگر همین الان دولت حمایتش را از نشر بردارد، نشر کشور با سر به زمین می‌خورد. حمایت دولت همین برگزاری نمایشگاه‌ها و اختصاص بنهاست و این مطلوب نشر نیست.
تمام کوشش ناشر ایرانی صرف چاپ هزار نسخه می‌شود
او افزود: اما درباره تیراژ ۵۰۰ نسخه‌ای کتاب هم همیشه نباید مشکلات را به گردن دولت انداخت؛ بخشی از کار مربوط به پدیدآورندگان است. یکی از مشکلات نشر ما این است که به جغرافیای ایران محدود است، یعنی مولف و ناشر ایرانی اصلا تصوری از خارج از مرزهای ایران ندارد و به دنبال این نیست که مخاطبی خارج از مرزهای ایران پیدا کند. تمام کوشش ناشر ایرانی صرف چاپ هزار نسخه کتاب می‌شود و زمانیکه این هزار نسخه را بفروشد خودش را موفق و خوشبخت می‌داند؛ در حالی که اینگونه نیست. یعنی اگر به نشر بین‌المللی نگاه کنیم می‌بینیم که درآمد اصلی این ناشران از راه فروش رایت آثارشان است. چرا ناشران و مولفان ما به این مساله بی‌توجه هستند؟ چرا مولفان ما نسبت به این مساله بی‌توجه بوده و تا به حال با آن آشنا نبوده‌اند و تصویری از این اتفاق نداشته‌اند؛ در صورتی که سینمای ما اینگونه نیست و الان به بازارهای جهانی دست پیدا کرده است. الان دانستن درباره ایران در فضای بین‌الملل جاذبه دارد و خیلی‌ها در آن طرف دوست دارند بدانند ایرانی‌ها چه مردمی هستند، این جامعه چه ویژگی‌هایی دارد که جذابش می‌کند. این اتفاق در سینمای ما رخ داده است. برای اینکه سینمای ما به بازارهای جهانی توجه داشته است و دست‌اندرکاران آن با فروش و مبادله رایت مانوس بوده‌اند؛ اما در نشر ما چنین وضعیتی نبوده است.
پنجره‌ای رو به نشر بین‌الملل
آموزگار درباره اقدامات اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در حوزه افزایش سهم نشر کشور در عرصه نشر بین‌الملل گفت: در همین راستا در دوسال گذشته تا حدودی در حوزه نشر اتفاقاتی رخ داده است. در این عرصه اتحادیه از پنج سال پیش یک برنامه‌ریزی انجام داد که متعاقب آن و با روی کار آمدن دولت یازدهم این روند تسهیل شد، یعنی اتحادیه به نمایندگی از تعدادی از ناشران با رعایت استانداردهای جهانی مسئولیتی در راستای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی به عهده گرفته و کاری را شروع کرده است. چون حضور در بازارهای جهانی بخشی از ضرورت‌ها در حوزه نشر است و اتحادیه ناشران این پنجره را باز کرده است و ناشر و مولف ما الان از این پنجره می‌توانند به اوضاع نشر بین‌الملل نگاه کنند. ما دو سال قبل ۳۰۰ عنوان و سال گذشته ۲۰۰ کتاب به نمایشگاه کتاب فرانکفورت بردیم. پارسال نسبت به دو سال قبل انتخابهای بهتری داشتیم و در این فاصله چند رایت هم فروخته شده است، اما توسعه این روند صبوری می‌خواهد. اولا باید کتابهایمان مطلوب باشد. باید ذائقه طرف مقابل را بدانیم. مهمترین نکته این است که آنها خیلی دوست دارند راجع به ایران و داستانهای ایرانی بدانند. آنها اولین چیزی که درباره کتاب می‌پرسند تعداد نسخه‌های فروش‌رفته کتاب در داخل کشور است و موضوع فروش بالا در کشور مبدا یکی از اولین نکات توجه به کتابی جهت خرید رایت آن است.