به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛نشست «تفاوت‌های بنیادین تفسیر و ترجمه زنان و مردان» با حضور دکتر زهره اخوان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و دکتر فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و رئیس پژوهشکده حکمت معاصر از سوی بخش خانواده بیست‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.
الگوی معرفتی در تفسیر قرآن
فروغ پارسا در نشست «تفاوت‌های بنیادین تفسیر و ترجمه زنان و مردان» گفت: به نظر می‌رسد به جای این که از تفاوت‌های بنیادین تفاسیر و ترجمه‌های زنان و مردان سخن بگوییم، باید درباره خاستگاه تفاوت تفاسیر و ترجمه‌ها بحث کنیم و از تأثیرات تاریخی، سیاسی و فرهنگی در پیدایی رویکرد تفسیری و نگاه تفسیری سخن بگوییم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: نظریه‌ای که بنده مطرح کرده‌ام که شاید در حوزه‌های دیگر نیز جاری و ساری باشد، این است که مفسر قرآن همواره از یک الگوی معرفتی تأثیر می‌پذیرد و تمام تفاسیری که از آیات قرآن دارد در چارچوب آن الگو، شکل می‌گیرد.
پارسا ادامه داد: این یک اصل مسلم است که در هر دوره با دخالت و تأثیر مسائل و پارامترهای تاریخی و سیاسی، یک الگو ایجاد می‌شود که این الگو تمام تحولات معرفتی را در خود جای می‌دهد.
وی با بیان این‌که گرایش تفسیری، مرد و زن ندارد، عنوان کرد: رویکرد گرایش‌های تفسیری سده‌های مختلف با هم تفاوت دارد و برای تفاسیر هر دوره می‌توانیم شاخص‌هایی را معرفی و تعریف کنیم. برای نمونه، شاخص‌های تفاسیر سده ۱۱ و ۱۲ برعکس سده ۱۳ است. در سده یازدهم، به‌کارگیری روایت در تفسیر بسیار مورد توجه است و در همه تفاسیر، توجه به روایات وجود دارد اما در مقابل، توجه به مسائل اجتماعی، مکاتب عقیدتی و فلسفی و شاخص عقل‌گرایی وجود ندارد و اگر هم باشد خیلی کم‌رنگ است. این تغییرات که در تفسیرهای مختلف می‌بینیم ربطی به زن و مرد بودن ندارد و به گرایش فکری مفسر مربوط می‌شود.
زنان و تفسیر از قرآن
رئیس پژوهشکده حکمت معاصر با طرح این پرسش که ما مگر چند تفسیر داریم که توسط زنان نوشته شده است؟ عنوان کرد: تعداد تفاسیری که توسط زنان نوشته شده است شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسد اما با این حال به عنوان مثال تفسیر «بانو امین» هیچ تفاوت معناداری با تفسیر مفسران مرد ندارد.
وی، در این نشست با اشاره به این که طی ۳۰ یا ۴۰ سال گذشته با پدیده قرائت زن‌گرایانه از قرآن مواجه هستیم، گفت: تنها بخشی از آیات قرآن که معطوف به مسائل قانونی و شرعی زنان است، مشمول تفسیر زنانه و مردانه شده است و نمی‌توانیم درباره همه آیات بحث کنیم که این تفسیر، زنانه است یا مردانه.
پارسا افزود: بحث تفسیر یا قرائت زنانه از قرآن شاید از سال ۱۹۴۰ میلادی به بعد متداول شده و در چارچوب پارادایم سده چهاردهم هجری شکل گرفته است، اما اساساً شکل نوین تفسیر قرآن از اواخر سده سیزدهم بر اساس اندیشه‌های سیدجمال‌الدین اسدآبادی شکل گرفت که همین مسئله تحولی عمده در آثار قرآنی جهان اسلام ایجاد کرد.
از جمال‌الدین اسدآبادی تا تفسیر زنانه
پارسا با بیان این که سید جمال‌الدین اسدآبادی پایه‌گذار تفسیر عصری است، ادامه داد: در واقع سیدجمال‌الدین اسدآبادی که در پی اعتلا و عظمت دوباره اسلام است و به دنبال چرایی عقب‌ماندگی جهان اسلام می‌گردد، به این نتیجه می‌رسد که مسائل اجتماعی روز باید وارد حوزه تفسیر قرآن شود و مفسر قرآن باید پاسخ‌گوی این مسائل باشد. شکل‌گیری این رویکرد را نیز می‌توان در پارادایمی گنجاند که نتیجه تحولات فلسفه علم از اواخر قرن ۱۹ و ۲۰ است و تحولات سیاسی، مذهبی، اجتماعی و فرهنگی در شکل‌گیری آن اثرگذار بوده است.
وی با اشاره به این که پیدایی رویکرد عصری، اجازه داشتن نگاه زنانه در تفسیر آیات قرآن را می‌دهد، افزود: با نگاهی به تاریخ، برای اولین بار در قرن ۲۰ شخصیتی به نام «قاسم امین» اندیشه‌های فمنیستی و رویکرد زن‌گرایانه را در کتاب‌ها و تفاسیر خود مطرح می‌کند. بعد از «قاسم امین» نیز در بین مفسران، حرکت و جریانی در این زمینه ایجاد می‌شود که با عنوان قرائت زن‌گرایانه اسلام شناخته می‌شود.
پارسا ادامه داد: به‌طور خاص آیاتی که به مسائل زنان و مردان می‌پردازند در حوزه آفرینش‌اند، اما قرائت زن‌گرایانه در اسلام به این موضوع که زنان و مردان باید حقوق یکسانی به لحاظ اجتماعی و قوانین مدنی داشته باشند، اشاره دارد. تا قبل از سده ۱۴ ــ یعنی قبل از شکل‌گیری پارادایم دفاع از حقوق زن ــ تمام مفسران شیعه و سنی بر این باورند که خداوند مرد را از یک نفس واحد و زن را از دنده چپ مرد آفریده است، اما با شکل‌گیری پارادایم دفاع از حقوق زن در قرن ۱۴ شاهد آن هستیم که مفسرانی همچون علامه طباطبایی، آیت‌الله مکارم شیرازی، عبده و... همگی بر این باورند که هم زن و هم مرد از نفس واحد خلق شده‌اند.
تعمق بیشتر زنان در برخی آیات قرآن
در ادامه این نشست، زهره اخوان مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن گفت: غیر از مبانی معرفتی که در تفاسیر زنان و مردان مشترک است، به نظر می‌رسد در بخش‌هایی از قرآن که مباحث، خارج از مباحث معرفتی بوده و به عنوان مثال، به زنان مرتبط می‌شود، تفاسیری که مردان دارند، متفاوت از تفاسیری است که زنان می‌توانند داشته باشند.
اخوان مقدم ادامه داد: اگر آیات قرآن را به دو دسته تقسیم کنیم، یک دسته هیچ ارتباطی با بحث زنان ندارد که این آیه‌ها هم در زمینه‌های اجتماعی و هم در تفسیر، بین زن و مرد مشترک‌اند. دسته دیگر ارتباطی مستقیم با بحث زنان دارند.
وی افزود: یک مفسر مرد به‌راحتی از کنار برخی آیات می‌گذرد و نسبت به برخی مسائل تناقض‌های درونی و ذهنی در او ایجاد نمی‌شود در حالی که اگر یک زن به همان آیات برسد ممکن است تأمل بیشتری در آن داشته باشد که در مفسر مرد وجود ندارد.
اخوان ادامه داد: یک مفسر زن، زمانی که به روایتی برمی‌خورد که با روحیه و فطرت او مخالف است، کمی بیشتر دقت و توجه می‌کند اما ممکن است مفسر مرد از کنار آن به‌راحتی عبور کند. آقایان ممکن است این جزئیات را کمتر ببینند اما خانم‌ها زمانی که سراغ قرآن می‌روند جزئیات را به‌خوبی می‌بینند.
وی در ادامه گفت: بنده با اصطلاح «زن‌گرایانه» در تفسیر قرآن مخالف هستم، چرا که به نظر می‌رسد اصطلاح قرائت «حق‌گرایانه» درست‌تر است تا بتواند دین خالص و پاک را معرفی کند.
بیست‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تا ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ (۲۷ رمضان) از ساعت ۱۹ تا ۲۴ در محل باغ‌موزه دفاع مقدس واقع در میدان ونک، بزرگراه حقانی انتهای خیابان سرو، پایین‌تر از پارک طالقانی پذیرای علاقه‌مندان است.