به گزارش فرهنگ امروز به نقل از تسنیم؛ اولین روز همایش دو روزۀ ملی «گفتمان تئاتر دینی» در حالی برگزار شد که طی آن حسین فرخی درخصوص «معایب و محاسن نمایشنامه های مذهبی در ایران» و حجت الاسلام علی ریاحی نبی در رابطه با «تئاتر دینی چیست؟» به سخنرانی پرداختند. همچنین در نوبت بعد از ظهر این همایش میزگردی با عنوان «شاخصه های تئاتر دینی و مذهبی، پیش و بعد از انقلاب اسلامی» با شرکت محمد ابراهیمیان، اعظم بروجردی، مهدی نصیری و مهرداد رایانی مخصوص برگزار شد، میزگردی که البته با پرسش و پاسخ حاضران در سالن نیز همراه بود.
حسین فرخی در بخشی از سخنرانی خود که با موضوع «محاسن و معایب نمایشنامه های مذهبی در ایران» برگزار شده بود گفت: نگاه محدود و بسته و دگماتیسمی که ممکن است هنرمند به واسطه غلتیدن در لایه زیرین و ارتجاعی و در پاره ای موارد خرافی مذهب، او را تبدیل به هنرمند سفارشی و کاسب کاری کند که در نهایت برخلاف اعتقادات خالص و پاک مذهبی و خلوص، نفاق و دورویی را برایش به ارمغان آورد؛ اتفاقی که در یکی دودهه اخیر به واسطه رفرم مذهبی مسئولان تئاتری و ارگان ها و نهادهایی که تئاتر مذهبی را دکان خود کرده بودند، کم و بیش شاهد بودیم.
در ادامه این همایش حجت الاسلام ریاحی نیز به تعریف تئاتر دینی پرداخت و گفت: تمام این انواع مختلف در قرائت شیعی یک محتوا را مطرح مااسلام را به سه بخش اصول و اعتقادات، فروع فقهی و نیت تقسیم می کنیم. نه فروع فقهی را می توان فدای اصول و اعتقادات کرد و بالعکس؛ تئاتر دینی نیز باید شامل هردوی این موارد باشد. کسی می تواند تئاتری دینی آماده کند که اولا دین شناس و متخصص امور دینی باشد و ثانیا هنرشناس باشد و در آن رشته هنری که می خواهد موضوعی مذهبی را مطرح کند، سررشته داشته باشد؛ متاسفانه یکی از آفات بخش هنر دینی آن است که جای یکی از این دو ویژگی در تولید یک اثر هنری، غائب است.
پس از دو سخرانی نوبت صبح همایش، نوبت به میزگرد تئاتر دینی قبل از انقلاب و بعد انقلاب رسید، میزگردی که البته نظرات موافق و مخالف بسیاری داشت، چراکه در زمان هایی بحث ها از موضوع اصلی دور می شد و به سمت مواردی هم چون تعزیه و نوع به تصویر کشیدن داستان های قرآنی و... می رفت.
اعظم بروجردی در بخشی از این نشست گفت: امیدوارم این نشست ها خروجی مناسب را داشته باشد. اینکه دو روز بیاییم اینجا و هیچ نتیجه ای نداشته باشد خوب نیست. به نظر باید بیانیه مشترک تهیه کنیم و همه هم ما آن را قبول داشته باشیم. تئاتر دینی به دو بخش تقسیم می شود یک بخش رنگ و بوی دینی است و بخش دیگر که مهم تر است محتوای آن است که به ما می گوید قصد ما از دین چیست؟ یعنی دین تکلیفش در میان انسان ها چیست؟
وی تصریح کرد: به نظرم باید علمی رفتار کنیم، برخی از نقش مردم در تئاتر دینی صحبت می کنند، اما مسئله اصلی این است که در گذشته خیلی از کارها توسط مردم انجام میگرفته و شاید یک فرد انواع و اقسام بیماری ها را معالجه می کرده است، اما امروز دیگر هر بیماری متخصص خودش را دارد. در رابط با تئاتر نیز باید تخصصی نگاه کرد. تئاتر هم نیازمند متخصص است و نمی توان تنها به مردم تکیه کرد.
بروجردی با اشاره به اینکه تعزیه یک بخش بومی از تئاتر دینی است، گفت: من به آثار شکسپیر می گویم تئاتر دینی، حالا می خواهم آن را به فضای خودم نزدیک کنم چراکه در آن نمایشنامه از حسد ورزیدن و طمع ورزی سخن گفته می شود. اینجاست که فکر می کنم نباید تئاتر دینی را محدود کنیم، چراکه دین و تئاتر دینی نامحدود است. به اعتقاد من برای بیشتر شناختن تئاتر دینی باید به سمت قرآن برویم و ببنیم که چگونه قصه ها تعریف شده اند به طوری که حتی وقتی آن ها تبدیل به یک اثر هنری ضعیف هم شده اند جذابیت خود را داشته اند. اسم تئاتر دینی می آید فرار می کنیم، باید کار علمی کنیم و اگر می گوییم تعزیه باید برایش کار کنیم.
مهرداد رایانی مخصوص نیز در این میزگرد گفت: مردم برای تئاتر دینی خودشان وارد عمل می شدند، اتفاقا هم پولش را و هم جایش را می دادند. امروز پس از انقلاب دولت هم پول می دهد و هم مکانش را اما به نتیجه ای نمی رسد. چرا آنجا موفق بود، اما الان نیست؟ هر جا حاکمیت وارد عمل می شود.
وی تصریح کرد: تئاتر دینی همواره واکنش های مختلفی را در پی داشته است. وقتی می گوییم ریل گذاری کنیم یعنی برایش چهار چوب قرار می دهیم و می گوییم همین که هست. کاری که در دفاع مقدس صورت گرفت و الان نتیجه آن را می بینیم. این همه ما تئاتر دفاع مقدس تولید کردیم به نتیجه ای نرسیدیم. اما دوستانی که در قالب این ریل گذاری نیامدند کارشان بهتر بود و خروجی مناسبی داشتند.
این هنرمند تئاتر افزود: بنده زمانی که در حوزه دفاع مقدس می نوشتم فحش می شنیدم که تو آدم حاکمیت هستی، اما امروز این قضیه به یک ارج و قرب تبدیل شده است. فکر می کنم پیش از اینکه بخواهیم برای مردم جریان سازی و و ریل گذاری کنیم باید اجازه بدهیم خود مردم جلو بروند. اما این ریل گذاری از کجا شروع می شود؟ این از درون مردم آغاز می شود.
مهم ترین اتفاق قبل از انقلاب این بود که هنرمند با دلش می آمد و به نتیجه می رسید. جریان حاکمیتی جلوی کار را گرفته است. اما در نقطه مقابل واقعیت این است که برای ما کسی ترسیم نمی کند چگونه عزاداری کنیم چراکه ما همه این باور را داریم که اگر شیعه ۱۲ امامی هستیم باید چگونه عزاداری کنیم و خودمان با تمام وجود به این سمت می رویم. واقعیت این است که همه می دانیم تئاتر دینی چیست و فکر می کنم باید در تئاتر دینی اجازه بدهیم تراوش ها رخ بدهد.
مهدی نصیری نیز در ادام این میزگرد گفت: بدون اینکه تحقیقی صورت بگیرد همه موافق هستیم که تئاتر دینی طی چند سال اخیر موفق نبوده است. مقایسه ای که صورت می گیرد با نزدیک به ۴۰ سال پیش است که فکر می کنم نمی تواند زیاد مقایسه مناسبی باشد، چراکه زمان تغییر کرده است و امروز با شرایطی کاملا متفاوت با گذشته هستیم. نقل مذهبی، تعزیه، پرده خوانی و نمایش هایی که ساختار دینی دارند با یکدیگر مقایسه می شود و ما نتوانسته ایم آن را علمی مطرح کنیم.
وی تصریح کرد: تئاتر دینی با فاصله گرفتن مردم دچار ضعف شده است، از یک دوره ای با شدت زیادی جشنواره ها به کمک تئاتر دینی آمد تا تولیدات افزایش پیدا کنند و در همین چند ساله هم کارهایی که قابل اعتنا بودند تولید همین جشنواره ها بود، که شاخص ترین هایش رضوی و عاشوراییان بود.
ابراهیمیان نیز در این میزگرد اظهار داشت: از دل تئاتر دینی الگوهای لازم داده شده اما ما روی شاخه هایی می پریم که ما را روی ریلی هدایت می کند که ما این نوع تئاتر می خواهیم و لاغیر . ما نباید هدایت بشویم ما باید حمایت شویم. متاسفانه دایره واژگانی تعزیه نویسان ما بیش از ۵۰ کلمه نیست. اما تعزیه از خود مردم است. اما آیا دولت ها جایی برای تعزیه درست کرده اند؟ نه. اما در همین مکان های مردمی تعزیه اجرا می شود و مردم هم استقبال می کنند.