به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان» برگرفته از یادداشت‌های دکتر عباس سپهر گرگانی که در خلال آن سالها طبیب اداره فرهنگ این شهر بود، به کوشش مشترک مصطفی نوری و زینب طهماسبی منتشر شده است.
مناسبات ارضی پهلوی نخست در صفحات گرگان
این کتاب شامل بررسی عملکرد شش ساله اداره املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان و دشت است که دکتر گرگانی به رشته تحریر درآورد و اندکی پس از پیشامد شهریور ۱۳۲۰ در خلال ماههای اردیبهشت تا آذر ۱۳۲۱ در روزنامه کوشش منتشر شد.
شکلگیری «اداره املاک اختصاصی» رضاشاه در دهه دوم سلطنتش، علاوه بر آن که موجب دگرگونی مناسبات ارضی در صفحات مازندران و گرگان شد، تبعات گستردهای چون غصب املاک، تبعید ملاکین، تحمیلِ مالیاتهای پیدرپی، و بیگاری رعایا را به همراه داشت.
نزدیکی زمان نگارش این یادداشتها با سالهای اقتدار اداره املاک اختصاصی از نکات با اهمیت این مجموعه است، خاصه آن‌که نویسنده در خلال آن سالها طبیب اداره فرهنگ گرگان بود و بسیاری از حوادث و رویدادها را به چشم خود دیده است. بنابراین یادداشت‌های این مجموعه را میتوان یکی از نخستین گزارشهای مبسوط از عملکرد اداره املاک اختصاصی در گرگان و دشت به شمار آورد. پس از این یادداشتها، غیر از جزوه «اسرار املاک شاهنشاهی» اثر دکتر لطفعلی بریمانی، کتابی در این باره منتشر نشده است.
غضب رضاشاه بر طوایف زمین‌دار گرگانی
براساس یادداشت‌های دکتر سپهر، در اوایل سال ۱۳۱۴ قانون فروش خالصه دولت از مجلس شورای ملی گذشت و اداره دارایی گرگان اعلانی برای فروش املاک خالصه منتشر کرد. در پی آن، اداره دارایی املاک خالصه را به نماینده تعیین شده از سوی رضاشاه یعنی سرهنگ احمد حکیمی که در آن ایام فرماندار نظامی دشت گرگان بود، تحویل داد.
در خلال این سالها سرکردگان و بزرگان طوایف اصلی گرگان چون قاضی اعظمی، میرکریمی، کبیری، مقصودلو، مفیدی، قائمی، عقیلی و میرفندرسکی مورد غضب اداره املاک اختصاصی قرار گرفتند. دکتر سپهر در بخشی از این کتاب علاوه بر اشاراتی به سوابق برخی طوایف از جمله مقصودلوها به شرح مصیبت وارده بر بزرگان آنها نیز پرداخته است.
بخش دیگر یادداشتها به نفوذ کارپردازان املاک اختصاصی در ادارات دولتی از جمله فرمانداری، دارایی، شهربانی، راه، ثبت اسناد، کشاورزی و فرهنگ ناظر است. سراسر کتاب مشحون از نمونههای ظلم و تعدی کارپردازان و اعضاء اداره املاک اختصاصی است. یکی از رویدادهای تأثرآور و تأسفانگیز این سالها، بیگاری (کار بدون مزد و مواجب) است که بیشباهت به رسوم عصر بردهداری نبود. علاوه بر مردان؛ زنان و دختران نیز مجبور بودند در مزارع اداره املاک اختصاصی بیگاری کنند.
اطلاعات و رویدادهای تاریخی گرگان
نویسنده ضمنِ گزارشی از وضع فلاکت بار اواخر دوره رضاشاه در آن حدود، کوشیده است برخی اطلاعات و رویدادهای تاریخی ذیقیمت(با ارزش) از جمله نام کوی و محلات گرگان، خرابی بازار قدیمی گرگان در جریان نوسازی و تأسیس شرکت تلفن، مشخصات برج و باروی دور شهر گرگان و چگونگی نابودی آن را نیز ثبت و ضبط کند.
تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان( ۱۳۲۰-۱۳۱۴) یادداشت‌های دکتر عباس سپهر گرگانی است که به همت مصطفی نوری و زینب طهماسبی در ۲۵۰ صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و به بهای ۱۵ هزار تومان از سوی انتشارات پردیس دانش و شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب چاپ رسیده است.