به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ کتاب «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» روایتگر اوضاع اجتماعی ایران در زمان فتحعلی شاه قاجار است که توسط منشی نخستین سفارت دولت انگلیس در ایران به نام «جمیزموریه» نوشته شده است.
این کتاب دربرگیرنده هشتاد گفتار یا قصه درباره شخصیتی به نام «حاجی بابای اصفهانی» است. جمیز موریه درباره ی این شخص در مقدمه ی این کتاب می گوید: «یک ایرانی را به نام حاجی بابا در ترکیه ملاقات کردم و همین که نام او را شنیدم ،شناختم . می دانستم با اولین سفیری که از ایران به لندن فرستادند حاج بابا به سمت منشیگری به همراهش آمده بود و بعد از آن در مقامی عالی یا عادی بوده و سرد و گرم روزگار را چشیده و عاقبت به نام کارپردازی از جانب شاه به دربار عثمانی فرستاده شد .»
او اضافه کرده که حاجی بابا بیمار بوده و موریه او را معالجه کرده و حاجی هم برای تشکر از او سرگذشتتش را که خودش به رشته ی تحریر در اورده به موریه اهدا می کند و موریه هم بر اساس آن کتاب «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» را می نویسد. اما بر سر این صحت این موضوع اختلاف نظر وجود دارد و عده ای از جمله «جمال زاده» معتقدند که موریه خودش این رمان را نوشته است.
یکی از ویژگی های مثبت کتاب هایی مانند «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» گذشته از جنبه ی سرگرم کننده و ادبی انها ، شناسایی عقاید و اطوار و آداب ملل مورد برسی در خلال سطورشان است.
مطالعه ی کتاب سرگذشت حاجی بابا همچنین در «ژوزف آتوردو گوبینو» نویسنده ی فرانسوی اثر گذار بوده و او را وا داشته تا کتاب «افسانه های آسیایی» را در مقابل سرگذشت حاجی بابا و برای تکمیل ان بنویسد.وی معتقد استکه سرگذشت حاجی بابا بهترین اثری است که درباره ی خلقیات یک ملت اسیایی نوشته شده است.
مترجم این رمان، «میرزا حبیب اصفهانی» گوینده توانا و نویسنده قدرتمندی بوده است که نتوانسته با دوران ناصر الدین شاه کنار بیاید و به ناچار از ایران به عثمانی فرار کرد و مقیم عثمانی شد و در آنجا علاوه بر نوشتن مقاله و قصاید در روزنامه اختر (چاپ اسلامبول) به انتشار کتاب‌هایی چون راهنمای فارسی، دستور سخن و گزیده ای از آثار عبید زاکانی و ترجمه همین اثر اقدام کرد.
در بخشی از این کتاب آمده است:
«پدرم کرلایی حسن یکی از دلاکان مشهور شهر اصفهان بود.در هفده سالگی دختر شخص شماعی از همسایگان دکان خود را عقد کرد . اما زناشوئی اش مبارک نشد زنش نازا در امد و او نیز از صرافت وی افتاد. در سایه ی چیره دستی و شهرت خود چندان مشتری خاصه از بازرگانان پیدا کرد که بعد از یک سال توانست دستگاه کاسبی خود را وسعتی بخشد یعنی زنی دیگر گیرد....
چون به شانزده سالگی رسیدم به دشواری تشخیص می توانستند داد که در تیغرانی چیره ترم یا سخندانی......»
«جیمز موریه» دیپلمات و نویسنده بریتانیایی قرن نوزدهم و مامور سیاسی مقارن با سلطنت فتحعلی شاه قاجار در ایران بود. وی در سال ۱۷۸۰ در ازمیر عثمانی متولد شد. موریه در سال ۱۸۰۸ ذیل منصب منشی هارفورد جونز سفیر وقت انگلیس به ایران سفر کرد. او پس از بازگشت به انگلستان با توجه به شناختی که از جوامع شرقی و منش مردم این سرزمین به دست آورده بود، چند کتاب به رشته تحریر درآورد که معروفترین آنها «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» است.