فرهنگ امروز/ نگار شیخان
پيدايش عکاسی در ايران در دسامبر ۱۸۴۲ يعنی سه سال پس از اعلام موجوديت آن در فرانسه روی داده است. نخستين دوربين های عکاسی به روش داگرئوتيپ به درخواست محمد شاه قاجار از کشور های روسيه و انگليس به دربار ايران وارد می شود، که البته روسها دوربين اهدايی امپراطور را زودتر به ايران و دربار می رسانند و توسط ديپلمات جوان خود " نيکلای پاولوف" که به اين منظور آموزش عکاسی ديده بود، نخستين عکاسی در ايران در تاريخ ۱۸۴۲ ميلادی ( ۱۲۲۱ ه. ش) انجام گرفت.
بيشترين سوژه های عکاسی افراد سلطنتی و بخصوص ناصرالدين ميرزا (شاه آينده) بودند که بر صفحه داگرئوتيپ نقش می بستند. شيفتگی فراوان ناصرالدين ميرزا به عکاسی و حمايتهای گسترده او از اين فن و هنر حتی در طول سلطنت طولانی خودش زمينه ساز رواج گسترده عکا سی در ايران و بخصوص به صورت علمی وآموزش آن در مدرسه دارالفنون شد.
ژول ريشار را بايد اولين عکاس به روش داگرئوتيپ در ايران دانست، و سپس ملک قاسم ميرزا که به هر دو روش داگرئوتيپ و کولوديون آشنايی داشته و درآخر خود ناصرالدين شاه که به عکاسی مسلط بوده است.
عکاسان ايران در آن زمان را بايد به دو دسته تقسيم کرد: ۱- عکاسان ايرانی ۲- عکاسان خارجی که به نحوی در ايران در پست های دولتی و يا در دربار ايران مسئوليتی داشتند و در کنار پست دولتی خود به کار عکاسی نيز مشغول بودند.
از عکاسان ايرانی، ناصرالدين شاه، ملک قاسم ميرزا، آقارضاخان (اقبال السلطنه)، موچول خان (غلامحسين خان صديق السلطنه)، عباسعلی بيگ، سردار علی خان حاکم، ميرزا احمد صنيع السلطنه و.... را می توان نام برد.
از عکاسان خارجی نيز به آگوست کرشيش، کارليان، بلوک ويل، فوکتی ( فکاته کوکاتی)، لوئيجی پشه، لوئيجی مونتابونه، جيانوزی، ارنست هولستر و... می توان اشاره کرد.
طبق نظریه یحیی ذکا (به نقل از مجله عکس شهریور ۱۳۶۹) تقدم و تاخر عکاسان در ایران به این شرح است: ۱. مسیو ریشارخان (۱۲۳۳- ۱۳۰۸ ه. ق) که در ۱۶ شوال ۱۲۶۰ به ایران آمد و در زمان محمدشاه قاجار به روش داگرئوتیپ عکس پرفت. وی در ۷۵ سالگس فوت کرد و در گورستان آب انبار قاسم سر راه تهران به شهر ری مدفون است.
۲. ملک قاسم میرزا پسر فتحعلیی شاه قجار نخستین کسی است که در تبریز به روش داگرئوتیپ و کلودیون عکس گرفته است. شهریار عدل و یحیی ذکا می کوشند ثابت کنند او اولین عکاسی است که در محدوده زمانی ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۴ و قبل از ریشار یا همزمان با او کار می کرده است. شاهد و مدرک آنها متون ترجمه نشده و نقاشی هایی که او از روی نسخه های داگرئوتیپ کشیده است.
۳. آقا رضاخان اقبال السلطنه، که در زمان ناصرالدین شاه و مطفرالدین شاه قاجار فعالیت داشته است. حدود سال های ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۲ هجری قمری چند عکس معروف دارد. وی ۲۷ سال عکاسی کرد. در ۱۳۰۷ قمری درگذشت. او احتمالا همان آقا رضای مذکور در صفحه ۲۲ کتاب سرآغاز عکاسی در ایران است که فن عکاسی را در دارالفنون آموخت و به سال ۱۸۶۳ به مقام نخستین عکاسباشی منسوب شد.
۴. ژوزف پایازیان که در ۱۲۹۲ هجری قمری عکاسخانه خود را در تهران دایر کرده است.
۵. عبدالله میرزا قاجار که بین سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۷ قمری فعالیت نمود. وی مدت یک سال و نیم در فرانسه تحصیل عکاسی کرد. به نقل از مرحوم داریوش گل گلاب در صفحه ۱۴ بررسی فن عکاسی وی از شاهزاده های خاندان جهانبانی است و روسی خان شاگرد اوست.
۶. میرزا حسینعلی عکاس باشی، از طرف دارالفنون به اروپا فرستاده شد.بین سال های ۱۲۹۴ تا ۱۳۰۷ قمری عکاسی می کرده است.
منبع: سایت انسان شناسی و فرهنگ