به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ الهه کولایی، استاد گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران درباره «کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان» گفت: در اصل برای همه حوزه‌های مطالعاتی در رشته‌های مختلف علوم و به ویژه علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای باید منابع‌شناسی کتاب‌ها را برای شناخت حوزه‌های گوناگون مطالعه در دسترس پژوهشگران و دانشجویان قرار داد.
نبود کتابشناسی جامع درباره اوراسیای مرکزی
وی افزود: برای هر محققی که در مورد موضوع مشخصی به تحقیق و مطالعه می‌پردازد، گام نخست شناخت منابع و اطلاع از نتیجه مطالعات و تحقیقات دیگران است تا پژوهشگران و دانشجویان بر اساس آشنایی و مراجعه به این منابع، بتوانند مسیر را تعیین و پاسخ پرسش‌های احتمالی خود را بیابند.
این محقق بیان کرد: در حوزه مطالعات اوراسیای مرکزی کتاب‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف چاپ شده، اما متاسفانه یک کتابشناسی که به شکل جامع همه منابع این حوزه را دربرگیرد، تاکنون منتشر نشده بود.
کولایی ادامه داد: کتابشناسی درباره منطقه اوراسیای مرکزی، در حوزه‌های ویژه مانند دریای خزر بیش از این منتشر شده بود، اما کتابی که در یک مجموعه به همه کتاب‌های حوزه اوراسیای مرکزی یعنی روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز، یا به تعبیری جمهوری‌های بازمانده از فروپاشی اتحاد شوروی بپردازد، تا به حال انجام نشده بود.
وی با تاکید بر ضرورت مطالعه در حوزه قفقاز و آسیای مرکزی عنوان کرد: شروع این پروژه از طریق یک طرح پژوهشی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران بر مبنای اوراسیای مرکزی مطرح شد و با گذشت هشت سال این کتابشناسی که نتیجه فعالیت جمعی بنده و گروهی از دانشجویان حوزه مطالعات اوراسیای مرکزی بود در سال ۹۳ در انتشارات دانشگاه تهران آماده‌سازی شد و در سال ۹۴ به چاپ رسید تا هم نیاز اولیه دانشجویان و پژوهشگران مطالعات اوراسیای مرکزی را در حوزه مسائل تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مباحث منطقه‌ای و بین‌المللی برطرف کند و هم گامی در تسهیل مطالعات این منطقه وسیع که برای کشور ما منافع گوناگونی در بر دارد، برداشته شود.
این استاد گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران گفت: بدون شک تولید محتوای مربوط به حوزه مطالعات افغانستان در کشور ما با توجه به پیوندهای ایران و افغانستان و اهمیت متقابل دو کشور برای یکدیگر رضایت‌بخش نیست، اما مجموع کتاب‌های منتشر شده در ایران در کنار کتاب‌های منتشر شده در افغانستان و یا سایر کشورها، به زبان فارسی در این حوزه، تا حدودی وضعیت را از نظر کمی و کیفی بهبود می‌بخشد.
تولید محتوا در حوزه اوراسیای مرکزی در شأن جایگاه ایران نیست
کولایی ادامه داد: از سوی دیگر در عرصه مطالعات اوراسیای مرکزی در کشور ما با وجود نوپا بودن این حوزه، ادبیات موضوعی به نسبت گسترده و البته پراکنده‌ای را شاهد هستیم. پدیده‌ای که وجهی از آن ناشی از همسایگی کشورهای این منطقه با ایران، پیوند و درهم تنیدگی دیرپای مسایل آن‌ها با کشور ما است، که به ویژه در دوران پس از فروپاشی اتحاد شوروی و به موازات تحولات پرشتاب منطقه، نگاه بسیاری از پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزه‌های مطالعاتی مختلف را به خود جلب کرده است.
وی بیان کرد: این توجه و مطالعات پیرامون این حوزه، به معنای تولید محتوای بسنده در شأن جایگاه ایران در منطقه و جهان (از نظر راهبردی و منظر علمی) نبوده است. برای نمونه اگر در فهرست گردآمده در کتاب حاضر، کتاب‌های چاپ شده در خارج از ایران و همچنین تولید کتاب‌های مرتبط با اتحاد شوروی و جریان‌های کمونیستی مجزا شوند، این امر مشهودتر خواهد شد.
این مترجم اظهار کرد: درباره گردآوری اسامی و مشخصات کتاب‌های فهرست‌شده در مجموعه حاضر، در مرحله نخست نسبت به شناسایی کتابخانه‌هایی که می‌توانستند به منزله منابع مهم دربردارنده مجموعه کتاب‌های هدف در این کتابشناسی محسوب شوند، اقدام شد. به این ترتیب کتابخانه ملی ایران، کتابخانه‌های مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه و دانشگاه تهران به منزله منابع اصلی برای جستجوی کتاب‌های مربوط با موضوع کتابشناسی انتخاب شدند.
کولایی افزود: در کنار این کتابخانه‌ها، ضرورت فهرست کردن کتاب‌های مرتبط با حوزه کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان در کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران و کتابخانه آستان قدس رضوی و برخی کتابخانه‌های مهم کشور افغانستان نیز مورد توجه قرار گرفت.
وی با اشاره به چگونگی فصل‌بندی کتاب عنوان کرد: در مورد فصل‌بندی و بخش‌بندی کتاب باید توجه داشت که در مواردی یک کتاب به بیش از یکی از فصول ارتباط می‌یافت که در چنین مواردی کتاب در فصل کلیات قرار گرفت. در مواردی نیز در هر فصل کتاب‌هایی به بیش از یک بخش مربوط بودند و یا در عین حال که در محدوده تعیین شده کتابشناسی قرار گرفته بودند، اما به هیچ‌یک از بخش‌ها مربوط نبودند که در بخش کلیات فصل مزبور طبقه‌بندی شدند.
نبود اطمینان به موتورهای جستجوگر پایگاه داده‌های کتابخانه‌ها
این استاد دانشگاه ادامه داد: در این میان کتاب‌هایی که در محدوده کتابشناسی اوراسیای مرکزی و افغانستان می‌گنجیدند، اما به هیچ یک از فصل‌ها ارتباط نمی‌یافتند، نیز در بخش کلیات طبقه‌بندی شدند. خود فصل کلیات نیز مانند فصل‌های دیگر بخش‌بندی شده است. در فصل کلیات نیز کتاب‌هایی که در میان بخش‌ها مشترک بوده و یا در هیچ‌یک از بخش‌ها نمی‌گنجیدند، همانند سایر فصل‌ها در بخش کلیات این فصل فهرست شده‌اند. کتاب‌های مربوط به اوکراین، مولداوی و روسیه سفید نیز در فصل کلیات جای گرفته‌اند.
این محقق حوزه روابط بین‌الملل درباره مشکلات تدوین این کتابشناسی گفت: از مشکلات گردآوری و تدوین این کتاب، نخست تعریف محدوده و چارچوب آن با توجه به مخاطب و هدف‌محوری تهیه و عرضه این کتاب بود. چگونگی جستجو و گردآوری عناوین و مشخصات کتاب‌ها، به گونه‌ای که کتابی از قلم نیفتد و همچنین این ملاحظه که تا حد امکان، کتاب‌های بی‌ارتباط به مجموعه راه پیدا نکنند، از دشواری‌های انجام این طرح بود.
کولایی اظهار کرد: وجود مشخصات مختلف از یک کتاب در پایگاه‌های متعدد داده‌های کتابخانه‌های مورد مراجعه و لزوم اطمینان از مشخصات صحیح که مستلزم جستجوی دوچندان بود، کار تدوین و ویرایش کتاب را دشوارتر ساخت. از دیگر مشکلات انجام این طرح، نبود اطمینان نسبت به دقت موتورهای جستجوگر پایگاه داده‌های کتابخانه‌های مورد مراجعه بود. به همین دلیل در مواردی که امکان آن وجود داشت، مانند کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، به برگه‌دان‌ها نیز مراجعه شد.
وی ادامه داد: نبود توضیح درباره محتوای برخی کتاب‌ها در پایگاه‌های داده کتابخانه‌های مورد مراجعه، نیز از مشکلاتی بود که در برخی موارد، لزوم مراجعه به منابع دیگر و حتی یافتن و مشاهده خود کتاب را برای اطمینان از ارتباط محتوایی کتاب‌های مزبور ضروری می‌ساخت. کم‌ترین پیامد این مشکلات، تبدیل تدوین و ویرایش کتاب به فرایندی زمان‌بر بود.
«كتابشناسی اوراسيای مركزی و افغانستان» تالیف مشترک الهه كولايی و مهدی حسینی تقی‌آباد در ۲۷۲ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و به قیمت ۱۳هزار تومان از سوی انتشارات دانشگاه تهران روانه بازار کتاب شده است.