به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ عادل پیغامی، استاد دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به جایگاه پژوهش در تولید این دسته از علوم اظهار کرد: تولید علم بدون پژوهش معنا ندارد و تا این حد از بحث امری بدیهی است که پژوهش جایگاهی بنیادی را در سیر تولید علوم انسانی اسلامی دارد، اما آنچه که لازم است در بحث تولید علم مد نظر قرار دهیم مساله ای است که شاید بتوانیم آن را «مدیریت عرصه پژوهش» نام بگذاریم که خود این عرصه سه شاخه دارد.
پیغامی گفت: شاخه اول بحث تربیت پژوهشگر است، به طور سیستماتیک در برنامه دانشگاهی ما، افراد پژوهشگر بار نمی آیند و سیستم آموزش ما نهایتا بر پایه اهداف شناختی آن هم با روش های غیر تعاملی و حفظی شکل گرفته است. موضوع مهارت های پژوهشی و البته مباحث مربوط به نوآوری معمولا در نوجوانان و جوانان از دوران تحصیل در مدرسه و پس از آن در دانشگاه ها شکل نمی گیرد. پیغامی با بیان اینکه حوزه مدیریت منابع انسانی در بحث پژوهش فقط به تولید وعرضه پژوهشگران ختم نمی شود، تصریح کرد: نظام ارزشی، حفظ و نگهداشت و توانمندسازی پژوهشگران مساله قابل بحثی است، ما اگر در پی تولید علم آن هم در علوم انسانی اسلامی هستیم قاعدتا باید پژوشگران متناسب با این هدف را داشته باشیم که در حال حاضر می شود گفت که خیلی محدود و به ندرت از آن برخورداریم.
استاد دانشگاه امام صادق افزود: این مساله اهمیت دارد که پژوهشگرانی را تربیت کنیم که در حوزه علوم انسانی اسلامی مهارت های لازم را داشته باشند، حال یکی از این مهارت ها چیزی است که از آن به عنوان روش های تلفیقی یاد می کنیم، روش شناسی مطالعات تلفیقی و تحلیل های تلفیقی اعم از میان رشته ای، بین رشته ای، فرارشته ای که به طور سیستامتیک بین حوزه و دانشگاه به نحو قابل قبول و مطلوبی دیده نمی شود.
این کارشناس و پژوهشگر حوزه اقتصاد با بیان اینکه مهارت ها و قابلیت های یک پژوهشگر حوزه علوم انسانی اسلامی نه در برنامه های درسی دانشگاه ها دیده می شود و نه در برنامه های غیر درسی گفت: آنچنان که باید به دنبال تربیت پژوهشگران برای عرصه تولید علم نیستیم، البته این موارد تنها یک بخش مساله است که می توانیم اسم اش را مدیریت پژوهش بگذاریم که در این بخش سرمایه گذاری و حمایت های لازم وجود ندارد. به تعبیر اقتصادی جانب عرضه گاهی نیازمند حمایت و پشتیبانی از تقاضا است .
پیغامی بیان کرد: اگر دانشگاهی متخصص توانمند تولید علم انسانی اسلامی را تربیت کند که این متخصص مجهز به انواع روش های تلفیقی، مباحث معرفت شناختی، مباحث قواعد فقهی و غیره باشد باز معلوم نیست که بازار کار، پژوهشگری این چنینی با این قابلیت ها را خریدار باشد و این مساله به این موضوع بر می گردد که در عمل پشتیبانی از این پژوهشگران نمی شود.
وی با اشاره بخش دوم در مدیریت عرصه پژوهش، اظهار کرد: این بخش مربوط به خدمات پژوهشی است، این مهم به یک معنا به مفهوم ارتباط و پشتیبانی خدمات پژوهشی است، در این باب از کتابخانه های تخصصی، پایگاه های اطلاعاتی آنلاین و آفلاین، انواع پرتال های تامیین اطلاعات و داده صحبت می شود که ما در این زمینه ضعیف عمل کرده ایم و گاهی حتی کتاب های اولی در دسترس محقق نیست.
این کارشناس حوزه اقتصاد تصریح کرد: برای مثال در عرصه اقتصاد اسلامی یک کتاب بیشتر نداریم، کتابی که رویکرد شیعی در حوزه اقتصاد را بیان کرده باشد و آن کتاب «اقتصادنا» شهید صدر است، این اثر دو ترجمه داشت یکی از این ترجمه ها مربوط به قبل از انقلاب بود و ترجمه بسیار پرغلط بود، از سوی دیگر شهید صدر در حوزه اقتصاد اسلامی بخش ها و بحث های دیگری داشت که ترجمه نشده بود و حدود یک سال قبل با مجاهدت و پیگیری عده ای محقق این اتفاق افتاد و سعی شد که این مظلومیت در ارایه ترجمه این اثر از شهید صدر زدوده شود.
وی ادامه داد: خدمات پژوهشی فهرست بلند و بالایی دارد، که به علت ماهیت رانتی علوم انسانی دستگاه های اجرایی و نهادهای تصمیم سازی و تصمیم گیری، آمار و اطلاعات به پژوهشگر علوم انسانی نمی دهند و اساسا این اجازه داده نمی شود که مساله محور وارد موضوع شویم. بنابراین طبیعی است که وقتی به مسایل کاربردی علوم انسانی نتوانیم ورود کنیم در رویکردهای کلی باقی بمانیم. بسیاری از تولیدات علوم انسانی اسلامی فرصت ارائه، آزمون و خطا پیدا نمی کنند و این موارد از جمله مواردی است که من نام آن را خدمات پژوهشی می گذارم مساله ای که نسبت به آن بی توجه بوده و کم کاری داشته ایم.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه دانشی که به زبان عمومی تبدیل نشود، دانش نیست، افزود: ممکن است محقق تئوری های بسیار درست و صحیح، مملو از صدق تولید کند اما اگر این تولید به زبان و گفتمان تخصصی مردم نرسد و اشاعه نیابد در این صورت علم نیست و این مساله در مورد همه علوم صدق می کند. ما می بینیم که بسیاری از تئوری ها در مقالات مانده اند و اشاعه نیافتند.
وی ادامه داد: آنچه که تبدیل به زبان عمومی می شود علم است، یک علم در متن و زمینه فرهنگی اجتماعی و سیاسی خودش هویت می یابد، بدون رسانه علم معنا ندارد و متاسفانه ما در علوم انسانی اسلامی چه اقتصاد اسلامی و چه سایر رشته ها شاهدیم که هرگز رسانه به این معنا وجود نداشته است. برای مثال بسیاری از تئوری های غربی، یافته ها و اطلاعات تازه چه در رشته های فنی مهندسی و چه در سایر رشته ها در قالب خبر در صدا و سیما پخش می شود و مثلا اخبار علمی فرهنگی اعلام می کند که محققان دانشگاه آکسفورد در مورد یک موضوع این یافته ها را داشته اند، اما هیچ وقت از یافته های علوم انسانی اسلامی در سطح حوزه و دانشگاه در قالب این اخبار صحبت نشده است. ما در سایر قالب های رسانه ای نیز شاهد چنین چیزی نیستیم.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه در مورد امکان یا عدم امکان تکیه برعلوم انسانی غربی در تولید علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و گفت: برخلاف تصور بسیاری که ارتباط میان علوم انسانی و علوم و غربی را یک رابطه تباینی می دانند، به نظر می رسد واقعیت چیز دیگری است، واقعیت آن است که گاهی باید میان علوم انسانی اسلامی و علوم انسانی غربی رابطه های «من وجه» و گاهی عام و خاص مطلق را قایل باشیم. وی تصریح کرد: در بسیاری از موارد نوعی اشتراک را می بینیم، البته طیف اشتراک در مساله و رویکردها یکسان نیست، اما آنچه که وجود دارد این است که ما در بسیاری از موارد نظیر پرسش ها و برخی مسایل با عالمان غربی اشتراکات زیادی داریم، یعنی هم ما درگیر سوالاتی هستیم که آنان دارند و هم آنها درگیر سوالاتی هستند که ما داریم. مثلا اگر سوال از ماهیت پول و نظام سازی پولی مطرح شود به طوری که این نظام سازی آسیب زا نباشد، در واقع این چنین سوالی هم سوال اقتصاددان اسلامی و هم سوال اقتصاد غربی. پس در برخی مسایل اشتراکاتی داریم و امکان یادگیری فراهم است.
پیغامی با بیان اینکه اگر علوم انسانی اسلامی به این معاضدت ها، تبادلات و بعضا برخی تقابلات ورود علمی و جدی نداشته باشد، رشد نمی کند، افزود: مثلا ما میبینیم که در غرب جریانات مخالف در برابر یک تئوری فراوان است و مکاتب مختلفی آن را نقد کرده اند، این سبب می شود که ما بیشتر با جریان انتقادی در سطح علوم در جامعه غربی آشنا شویم و خالص تر و با نگاه همه جانبه ای به عرصه علوم انسانی بپردازیم.
این کارشناس اقتصاد در ادامه در مورد توان پاسخگویی اقتصاد اسلامی به نیازهای جامعه امروز با توجه به ساحت های مختلف تجارت و اقتصاد بین الملل، گفت: در مقام ثبوت، اقتصاد اسلامی کاملا پاسخگو است اما برای آنکه این پاسخگویی به مقام اثبات برسد نیازمند حمایت و پشتیبانی و سپس اجازه خطا و آزمون است، اما متاسفانه اصلا چنین چیزی دیده نمی شود و ما به اندازه ای که از علوم غربی حمایت می کنیم از علوم انسانی اسلامی حمایت نمی کنیم. وی تصریح کرد: واقعیت آن است که علم با نهاد قدرت است که معنا می یابد، حمایت از علوم انسانی اسلامی فقط به معنای حمایت مالی نیست بلکه باید پای این علوم ایستاد. تاریخ ثابت کرده است که گاهی حتی تا پنج دهه برای رشد و نموی علمی دوران شروع است، امیدواریم که این ایام و دهه های شعار بگذرد و شاهد حمایت واقعی در عمل باشیم تا علوم انسانی اسلامی در عمل شکوفا شود.