به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «تیترنویسی» با حضور و سخنرانی دکتر یونس شکرخواه، مدیرگروه اروپا و آمریکای شمالی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، دکتر محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، مهدی منتظرقائم، مدیر گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، سیدفرید قاسمی، پژوهشگر تاریخ مطبوعات و پیشکسوت روزنامه‌نگاری و دکتر مجید رضائیان، نویسنده، استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم چهارشنبه (۲۹ مهرماه) در سرای اهل قلم برگزار شد.
سید فرید قاسمی در بخشی از این نشست با بیان اینکه در تاریخ مطبوعات چهار دوره کتاب آموزش روزنامه‌نگاری را پشت سر گذاشتیم و این کتاب محصول دوره چهارم است، گفت: دوره نخست ۱۱۸ سال طول کشید و من نام آن را دوره بی‌کتابی می‌گذارم. دوره دوم هم ۴۲ سال به طول انجامید که مشتمل بر کلی‌گویی در حوزه روزنامه‌نگاری است. دوره سوم ۲۰ سال و دوره چهارم هم ۱۰ سال طول کشید.
وی متذکر شد: البته من در این تقسیم‌بندی، کتاب‌های عکاسی مطبوعات، تاریخ و اخلاق آن را در نظر نگرفتم و مقصودم از این تقسیم‌بندی فقط کتاب‌هایی است که آداب نوشتار در روزنامه‌نگاری را آموزش می‌دهند. با این رویکرد ما در دوره سوم و چهارم جزئی‌نویسی داشتیم. کتاب «تیتر نویسی» نیز محصول دوره چهارم است.
وی با اشاره به نقد خود بر چاپ نخست این کتاب در سال ۱۳۹۱ افزود: من نقدی به این کتاب در مجله مدیریت ارتباطات نوشتم که در همشهری آنلاین بازنشر شد. کتاب طی این دو چاپ تغییراتی داشته است. به طور مثال از ۱۹۲ صفحه به ۲۳۲ صفحه در چاپ دوم تبدیل شده است.
درج ویراست دوم روی جلد کتاب درست نیست
قاسمی با تاکید بر اینکه درج ویراست دوم روی جلد کتاب درست نیست، یادآور شد: ما تعریفی از ویراست داریم که با روی جلد کتاب همخوانی دارد بنابراین باید می‌نوشتیم چاپ دوم با افزوده‌های نو. در این کتاب تغییراتی بین دو چاپ صورت گرفته که یکی از آن‌ها افزودن فصل چهاردهم درباره ساخت تیترها در اتاق تیتر است. همچنین پیوست دومی به کتاب افزوده شده که به تیتر ۱۲ نشریه خارجی و ۱۲ تصویر از روزنامه جام‌جم می‌پردازد.
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات در بخش دیگری از سخنانش به بحث تیترهای بینامتنی در کتاب اشاره کرد و گفت: این یکی از مباحث جدیدی است که به کتاب افزوده شده است. همچنین فونت متن کتاب در چاپ دوم درشت‌تر شده که از مزایای کتاب به‌شمار می‌رود. یکی از تغییرات درست کتاب هم این است که جای منابع و نمایه عوض شده است.
فصل‌های نامرتبط به کتاب صدمه زده است
وی فصل‌های نامرتبط در کتاب را موضوعی دانست که به این اثر صدمه زده و توضیح داد: در این فصول کار عمقی صورت نگرفته است؛ یکی از این فصول تحول تیترنویسی است چون کلمه‌ای از ایران در آن نمی‌بینید. مولف در کتابش به کتاب‌های من و دوستان دیگر در این باره اشاره داشته و نه به نقد من در چاپ نخست کتاب!
قاسمی با تاکید بر اینکه نباید با متر امروزی به سراغ تیتر نویسی در قدیم برویم عنوان کرد: دوره مشروطه، پهلوی اول و دوم تیترهای خاص خودش را داشت. من ۳۵ سال پیش با ایشان همکلاسی بودم و تیتر را خدمت استاد هدی یاد گرفتیم. ما سیر تحول تیترنویسی در ایران داشتیم یا این موضوع را نباید در کتاب بیاوریم یا اینکه باید به درستی به آن بپردازیم.
وی ذکر مثال‌های متعدد در کتاب را از نقاط مثبت این اثر عنوان کرد و افزود: با وجود این در برخی موارد کتاب هنوز مثال کم دارد.
وی با بیان اینکه مولف می‌خواهد به تیترنویسی در وب بپردازد که بسیار خوب است اما تیترهای مجله‌نگارانه هم باید به آن پرداخته شود، گفت: ایشان بیشتر به نشریه روزانه در کتاب نظر داشته است. در کتاب تفاوتی بین روزنامه کاغذی و فضای مجازی می‌بینیم اما تفاوت بین روزنامه‌های کاغذی دیده نمی‌شود.
کتاب بین نوشتن برای دانشجو و متخصص معلق است
این تاریخ‌نگار مطبوعات فصل چهاردهم کتاب را بسیار درخشان دانست و گفت: اما این فصل از کتاب باید مستقل شود چون نیازمند تجارب دوستان در این باره هستیم. به یاد داشته باشید که تئوری فرزند تجربه است و پدر و مادر نظریه‌پردازی تجربه است. ما نیاز داریم رضاییان پس از سال‌ها روزنامه‌نگاری از تجارب خودش بگوید.
وی تاکید کرد: این کتاب بین نوشتن برای دانشجو و متخصص معلق است و زبان کتاب به باور من به درد دانشجو نمی‌خورد. از سوی دیگر کسانی هم که با این مباحث آشنا هستند می‌خواهند تجربه ایشان را بخوانند نه تجارب غربی‌ها که در کتاب به آن اشاره شده است. رضاییان قبل از اینکه کتاب «تیترنویسی در وب» را بنویسد باید دوجلد کتاب درباره تیتر بنویسد که جلد نخست شامل آداب تیترنویسی و جلد دوم شامل تجارب مولف باشد. بحث صیقل کاری، چکش کاری و نجات تیتر مهم است و مولف کتاب استاد این کار است. من معتقدم ما تنها نیاز نداریم که ایشان موسیقی شعر را به موسیقی تیتر در کتاب تسری بدهد.
قاسمی تصریح کرد: دکتر رضاییان باید تجارب خودش را بیشتر منتشر کند. ما به تجربه ایشان نیازمندیم چون متاسفانه در ایران روزنامه‌نگاران اهل خاطره‌نویسی نیستند و بیشتر اهل منتشر کردن خبرهای دیگران هستند. ما این همه از جنگ گفتیم اما هنوز روزنامه‌نگاری جنگ و تاریخ شفاهی آن ثبت نشده است.
وی با بیان اینکه روزنامه‌نگاری ایران بومی نمی‌شود مگر اینکه خاطرات ثبت و ضبط شود، افزود: ما روزنامه‌نگاران بزرگی در طول تاریخ داشتیم اما چون در کنارشان هستیم عظمت‌شان را نمی‌بینیم در حالی که این‌ها حرف زیادی برای گفتن دارند. ایشان از جک و جورج غربی‌ها بیشتر می‌داند و ما نیز به دیده‌ها، شنیده‌ها و کار عملی ایشان نیاز داریم.
مقدمات و مباحث کلی تیترنویسی در کتاب به خوبی بیان شده است
مهدی منتظر قائم نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به ماهیت کتاب «تیتر نویسی» گفت: من تفسیرم این است که ایشان از یک روزنامه‌نگار به محقق در این کتاب تبدیل شده است چون کتاب درباره ضرورت تیتر و کارکردش است. البته باید در نظر داشت که ما هنوز از گام اول نگذشتیم یعنی تجارب را ثبت نکردیم چون اگر تیتر تویسی اصول فنی‌اش تبدیل به تئوری نشود آن وقت نمی‌توانیم به کارکرد آن بیندیشیم.
وی با اشاره به محاسن این کتاب اظهار کرد: مقدمات و مباحث کلی تیترنویسی در کتاب به خوبی بیان شده است اما می‌توان درباره ضرورت برخی فصل‌ها توضیحاتی داد. کتاب استخوان‌بندی مباحث مرتبط به تیترنویسی شامل مباحث قدیم و جدید را دارد و سعی کرده کتاب درسی باشد چون پرسش‌ها و تمرین‌های آخر هر فصل تلاش مهمی در این باره است چراکه ناشر آکادمیک نیست اما مولف توانسته او را مجاب کند که آخر هر کتاب پرسش و تمرین بگذارد.
این استاد ارتباطات تاکید کرد: ما اکنون در فضایی زندگی می‌کنیم که کتاب‌ها منابع و نمایه ندارند بنابراین اصرار نویسنده بر درسی بودن کتاب بسیار خوب است.
عنوان کتاب درباره محتوایش چیزی نمی‌گوید
منتظرقائم در ادامه برخی اشکالات فرمی کتاب را برشمرد و گفت: عنوان تیترنویسی خیلی زیبا و موجز است اما چیز زیادی درباره محتوا نمی‌گوید چون تیتر کتاب کلی است و محتوای فصول را بیان نمی‌کند. درباره ظاهر کتاب نیز باید بگویم که کتاب با فونت‌های متفاوتی منتشر شده است که درست نیست.
وی با بیان اینکه گاهی در ترجمه اصطلاحات انگلیسی به فارسی با مشکلات بسیاری مواجهیم گفت: چون در این باره دقت نداریم. بسیاری از ابهامات نظری از ترجمه غلط واژه‌ها شروع شده، بنابراین ادبیات نظری نادرستی درست می‌کنیم که فقط بندهای کفشمان را به هم گره می‌زند. در این کتاب نیز باید مشخص شود که منظور از تیتر بنا به ترجمه انگلیسی آن چیست و مولف باید منظور خودش را از واژه تیتر با توجه به ترجمه انگلیسی آن مشخص کند.
این استاد ارتباطات با تاکید براینکه فقط خاطره‌نویسی ما را نجات نمی‌دهد اظهار کرد: چون نظریه از مطالعه عمیق ادبیات معاصر در رشته مرتبط و رشته‌های دیگر به وجود می‌آید. من باید بدانم ادبیات معاصر تیتر، فرم، ژانرها و ... کدام است تا بتوانم بدانم تیتر درست چیست؟ اینکه با حالت سانتی مانتال درباره شورای تیتر حرف بزنیم کافی نیست چون تجربه را باید بتوانیم تئوریزه کنیم.
مخاطب کتاب مشخص نیست
منتظرقائم گفت: اگر این کتاب را درباره اصول تیترنویسی ندانیم آن وقت من چند سوال دارم؛ نخست اینکه مخاطب کتاب مشخص نیست آیا خواننده‌اش روزنامه‌نگار است؟ سردبیر است یا ... ابهام بعدی در کتاب این است که بررسی تیتر در کتاب برای روزنامه است یا نشریات هفتگی یا آنلاین چون تیتر در فضای امروزه بسیار گسترده است. امروزه ما روزنامه‌نگاری شهروندی داریم و آیا این کتاب برای تیترنویس آماتور هم می‌تواند اصول پایه‌ای داشته باشد.
وی با بیان اینکه تعریف دقیق مطبوعات در کتاب خیلی مشخص نیست، افزود: یکی از بزرگترین اشکالاتی که به پژوهش تیترنویسی می‌توان وارد کرد این است که در این پژوهش تیترزنی ایرانی از مقوله‌های مغفول کتاب است. باید در نظر داشت که مخاطب از زوایای مختلف با تیتر در ارتباط است. نظام شناخت مخاطب تحت تاثیر تیتر شکل می‌گیرد. بنابراین در پژوهش تیتر زنی در ایران باید جایگاه تیتر در جلب توجه مخاطب، جایگاه تیتر در تشویق به خرید و وفاداری به یک نشریه و ... باید مد نظر قرار گیرد. تیتر می‌تواند ابزاری برای اشتراک مخاطب با رسانه باشد. اگر بخواهد سبک زندگی مخاطب به سمت عادت مطالعه برود نشریات ما باید سبک تیترزنی داشته باشند که مطابق با علایق و آداب و رسوم مخاطب خاصی باشد. بنابراین این کتاب باید به این مباحث توجه کند.
جای استراتژی‌های تیترزنی در کتاب خالی است
منتظرقائم اضافه کرد: روانشناسی مخاطب و روحیه آن در تیترزنی بسیار مهم است. از سوی دیگر تیتر باید در فضای رقابتی خودش را نشان دهد. تیتر اگر بخواهد چنین ویژگی داشته باشد نیازمند ادبیاتی با عنوان استراتژی‌های تیترزنی داریم که جای این استراتژی‌های تیترزنی نیز در کتاب خالی است.
به گفته این استاد ارتباطات، این کتاب یک مقدمه مفصل درباره اهمیت و ضرورت تیتر در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و آماتور کم دارد و این به روشن شدن مخاطب کتاب کمک می‌کند. امروزه بحث دیپلماسی تیترها، کارکردهای تیتر در ارتباطات سیاسی و نقش تیترها در کمپین‌های رسانه‌ای مطرح است که در کتاب بررسی نشده است.
دیدگاه مجید رضاییان به کتاب «تیتر نویسی» و پاسخ به منتقدان
رضاییان نیز در بخش پایانی این نشست توضیحاتی را درباره سخنان منتقدان کتابش ارائه کرد و گفت: امروز با نگارش این کتاب تیترنویسی به نقطه‌ای رسید که دوست داشتم به آن برسد و آن آماده کردن یک متن آموزشی است.
وی تاکید کرد: در این کتاب دنبال آن بودم که بگویم تیتر از نظر مبانی و مفاهیم چیست، چون ما سراغ تکنیک‌ها نمی‌توانیم برویم. از سوی دیگر اصرار هم نداشتم فصل به فصل از زوایای مختلف تیتر را بررسی کنم. بنابراین با توجه به اینکه در ادبیات تیتر نویسی تکنیک نداشتیم این بحث به کتاب اضافه شده است.
اصرار دارم تا زبان کتاب را راحت‌تر کنم
این پژوهشگر حوزه رسانه افزود: از سوی دیگر همچنان اصرار دارم تا زبان کتاب را راحت‌تر کنم اما نمی‌خواهم مستقیم سراغ بحث‌های عملی بروم چون باید در ابتدا مبانی را بررسی کنیم. من در این کتاب مباحث نظری را کوتاه‌تر کردم اما باید در نظر داشت که باید غنای واژگان را بشناسیم و به معناشناسی و زبانشناسی واژگان توجه کنیم.
وی با بیان اینکه نگارش ویراست نخست کتاب ۱۸ ماه طول کشید، ادامه داد: چون ما در تیترنویسی فقر منبع داریم و در این زمینه کمتر حرف زده شده است. بنابراین سعی کردم از تئورهایی موجود مانند تئوری ویلسون در کتاب استفاده کنم.
رضاییان همچنین گفت: از سوی دیگر این نقد را می‌پذیرم که سه فصل اول سطحش روان‌تر شود. دوستان درباره مدون کردن تجارب من مطالبی را بیان کردند باید بگویم در ۱۲ جای اثر، تجربه‌هایی از من مدون و تئوریزه شده و این می‌تواند قابل استناد باشد.
می‌خواهم کتاب آموزشی باشد
رضاییان با تاکید بر اینکه اصرار دارد که کتاب آموزشی باشد، گفت: به همین دلیل مثال‌های زیادی به کتاب اضافه کردم چون می‌خواستم مخاطب نمونه‌های عینی داشته باشد. به صورت کلی، این کتاب جنبه کاربردی دارد و تکنیک و آداب تیترنویسی در آن بیان شده است.
وی در پاسخ به انتقاد یونس شکرخواه درباره کتابش گفت: به اعتقاد من تصویر خودش فکت و اتفاق است و خیال است که فکت نیست. ما نیز باید در تیتر به اتفاق نزدیک شویم.
رضاییان با بیان اینکه مثال‌های بومی زیادی در کتاب استفاده شده یادآور شد: من از تیترهای خودم در کتاب استفاده کردم و اصرار داشتم از نمونه‌های ایرانی در کتاب استفاده کنم. تلاش من بین کلیت و جزئیت تیتر است و با مثال زدن می‌خواستم مبانی نظری را عینی کنم.
تیترنویسی برگرفته از ادبیات ژورنالیسم در غرب است
وی گفت: تیترنویسی این نیست که ما در ایران شروع کردیم چون تجربه ما در تیترنویسی برگرفته از ادبیات ژورنالیسم در غرب است بنابراین نمی‌توانیم به تیترهای غربی نپردازیم. با قاطعیت می‌گویم به جز سه فصل اول که متهم نشویم بی‌سواد هستیم و مفاهیم نمی‌دانیم، در فصول دیگر سعی کردم که زبان اثر روان باشد. بنابراین دفاع من در سه فصل اول پژوهشی است و به همین دلیل زبان سخت‌تری دارد.
به گفته وی، این کتاب تکنیک‌های تیترنویسی را با خود دارد چون ما در پژوهش تیترنویسی ضعیف هستیم بنابراین باید وارد مفاهیم شویم. از سوی دیگر یادمان باشد که نباید تئوری و عمل را تفکیک کنیم چون هر حرفی اگر بخواهد عملی شود باید تئوری با خود داشته باشد.
رضاییان در بخش پایانی سخنانش از انتشار کتاب «تیترنویسی در وب» توسط انتشارات ثانیه خبر داد.