به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ دهم آذرماه، سالروز شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس است که در تقویم این‌روز؛ روز مجلس نیز نامیده شده است. به همین مناسبت سراغ دکتر علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی رفتیم تا با وی که می‌کوشد بخش تاریخ‌پژوهی پارلمان را همچنان فعال نگهدارد، سخن بگوییم. با وجودی که تلاش وی و همکارانش در این عرصه قابل تقدیر است اما از یک طرف مجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نتوانسته با نمایندگان ارتباط چندانی برای دریافت اسناد آنها برقرار کند. به عبارتی هنوز نمایندگان مجلس شورای اسلامی نه بده بستان کتابی با این مجموعه دارند و نه اسناد خود را به آنها تحویل داده‌اند. اگرچه خدمات پژوهشی این مجموعه در طول هفته بسیار چشمگیر است. با این حال چرخه تبادل فردی نمایندگان چه در دوره‌های قبل و چه در دوره کنونی شاید چیزی در حد صفر است. هدف از سخن گفتن با مدیر اسناد این مجموعه واکاوی این مشکل بود، اما ...
حضور جعفریان تحولی عمیق در کتابخانه مجلس برجا گذاشت
باید گفت در جامعه‌ای که کتاب با پایین‌ترین شمارگان منتشر می‌شود، جای تعجب ندارد که نمایندگان خانه ملت با کتاب و کتابخانه آن ارتباط چندانی ندارند. از طرفی همایش‌های تاریخ پارلمان پس از برگزاری پنجمین همایش، در پله ششم متوقف مانده و با وجود تاکید رئیس کتابخانه مجلس بر برگزاری آن در آذرماه، امید چندانی به برگزاری آن نیست. از طرفی همایشی که برگزاری آن بخش جدیدی از تاریخ را با منابع مناسب در دسترس پژوهشگران قرار داده و آنها با تکیه بر بستر پژوهشی که مجموعه مهیا کرده به بررسی نقاط ضعف و قوت مجالس پیش از انقلاب پرداختند و با تالیف مقاله به روشن کردن برخی نقاط تاریک آن کمک کردند اما برگزاری آن به دلیل نگاه سطحی به پژوهش‌های تاریخی در قوه مقننه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
آقای ططری چرا این مرکز به پژوهش در پارلمان‌پژوهی پرداخت؟
مجموعه ما به عنوان بازوی فرهنگی قوه مقننه علاوه بر رسالتی که در حوزه سندپژوهی و ارایه منابع بر عهده دارد، خدمات‌رسانی، شفافیت‌زایی، تاریخ‌نگاری و ارایه منابع پارلمان و پژوهش بر آنها را در سرلوحه کارهای خود قرارداده است. پارلمان‌پژوهی تا 5، 6 سال پیش از مهجوریت و مغفولیت برخوردار بود، اما از سال 1387 با تحولاتی که در مجموعه اتفاق افتاد، با یک گفتمان جدید همراه شد که این گفتمان با اشاعه اطلاعات همراه بود. از طرفی آسیب‌شناسی مهجوریت پارلمان‌پژوهی در ایران مطرح شد. از همین‌رو، برای دستیابی به پاسخ آن، بنده در کنار دکتر رسول جعفریان، مدیریت سابق مجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی و تنی چند از پژوهشگران آزاد یک سلسله نشست و هم‌اندیشی را برگزار کردیم. ضمن این که در کنار تجسس و کاوش پیرامون آسیب‌شناسی پارلمان‌پژوهی، اقداماتی در راستای سهولت دسترسی به اطلاعات، اسکن نسخه‌ها، مطبوعات و اسناد موجود در مجموعه آغاز شد که برای این پروژه، افراد بسیاری به طور موقت در مرکز به کار گرفته شدند.
این فعالیت‌ها در حالی آغاز شد که تا آن زمان 500 هزار برگ از 12 میلیون برگ سند، شناسایی شده بود. در کنار این اقدام‌ها نشست‌ها و همایش‌های تخصصی برگزار شد و پژوهشگران بسیاری به مطالعه تاریخ پارلمان در ایران پرداختند. مطالعه و پژوهشی که بستر آن با اقداماتی از سوی مرکز فراهم شده بود. همچنین از سال 88 خریداری اسناد تکمیلی با تصویب شورای خرید کتابخانه آغاز و از طرفی در کنار آن کتاب‌های سندپژوهی انتشار یافت. ضمن این با پژوهشگران قرارداد 50 پروژه پژوهشی مرتبط با تاریخ مجلس منعقد شد. همچنین ارتباط گرفتن با دانشگاه‌ها نیز مدنظر قرار گرفت و به استادان دانشگاه‌های گروه تاریخ پیشنهاد شد تا پروژه‌ها و پایان‌نامه‌هایی را در حوزه پارلمان برای دانشجویان تعریف کنند.
لطفا درباره رونق مقاله‌های پژوهشی در حوزه پارلمان‌پژوهی نیز توضیح دهید.
همان‌طور که اشاره کردم فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌ای در مجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی آغاز شد و در این میان مجله «اسناد بهارستان» نیز به عنوان نخستین مجله علمی پارلمان در خاورمیانه انتشار یافت که بعدا این مجله دارای رده (گربد) علمی - پژوهشی شد. پس از مدتی تلاش‌ها و فعالیت‌های پژوهشی تقریبا تالیف 400 مقاله در رابطه با تاریخ پارلمان را در پی داشت که می‌توان گفت برخی از این مقاله‌ها نقاط تاریکی ازتاریخ مجلس را روشن کردند.
برگزاری پنج دوره همایش تاریخ پارلمان نیز به رونق پژوهش در حوزه مجلس بسیار کمک کرد و منجر به این شد که افراد بسیاری در این حوزه با کمک منابع و بستر پژوهشی که مجموعه کتابخانه و مرکز اسناد مجلس فراهم کرده بود و با شرکت در پنج دوره همایش‌های پارلمان به ارایه مقاله‌های خود بپردازند. همایشی که به مرور مخاطبان بسیاری یافت و در تقویم رویدادهای پژوهشی کشور جای خود را به آرامی باز کرد. از این رویداد تا به امروز پنج همایش با عنوان تاریخ پارلمان برگزار شده که البته قرار است ششمین همایش نیز در آذرماه برگزار شود.
علاوه بر برگزاری همایش‌ها، برخی لوح‌های فشرده از جمله لوح فشرده «روزنامه مجلس» و «مذاکرات مجلس شورای ملی» منتشر شد که این لوح‌ها، نیز یکی از منابع مفید برای پژوهش در حوزه تاریخ پارلمان است. این اقداماتی که از سوی مجموعه انجام شد و بنده به اختصار به آنها اشاره کردم، باعث شد تا مرکز، یک منبع قابل رجوع برای پژوهشگران این حوزه باشد، کما اینکه پویایی در پژوهش پارلمان، حوزه فعالیت ما را به فراتر از ایران برد و در پروژه «تاریخچه پارلمان‌های دنیا» به بررسی تاریخ پارلمان در دنیا پرداختیم و 32 پارلمان در جهان را مورد بررسی قرار دادیم که تا کنون 70 درصد این پروژه در حال انجام است.
درباره تاخیر در برگزاری همایش ششم تاریخ پارلمان چه دیدگاهی دارید؟
ما تا کنون با وجود مشکلاتی که در سر راه فعالیت‌های نوپای پارلمان‌پژوهی وجود داشته، توانسته‌ایم پنج همایش را مرتب و منظم برگزار کنیم. متاسفانه همایش ششم با دوبار تغییر مدیریت در مجموعه مواجه شد که این تغییرات منجر به تأخیر در برگزاری این همایش شد. شاید تاحدودی این تأخیر به مدیریت مجموعه نیز برنمی‌گردد. با این حال تغییرات داخلی عقب افتادن همایش ششم را رقم زد که بنده به عنوان یک مدیرداخلی تلاش کردم تا این همایش ولو با تاخیر برگزار شود.
چقدر از پارلمان‌پژوهی کشورهای دیگر مانند فرانسه و آلمان تاثیر گرفتید؟
طرح «تاریخچه پارلمان‌های دنیا» از اواسط سال 1392 با همکاری 60 نیروی کارشناس ارشد و دکترا در رشته‌های جامعه‌شناسی، تاریخ و حقوق آغاز شد. یکی از پارلمان‌هایی که پارلمان ایران از آن متأثر شده بود و به نوعی از آن الگو گرفته، فرانسه است که بخشی از قوانین دوره مشروطه از روی قانون این کشور نوشته شده است. همچنین کشور آلمان که نظام‌نامه انتخاباتی ما از این کشور تاثیر پذیرفته و به همین دلیل ما این کشورها را در اولویت قرار دادیم. دوم کشورهایی که دارای پارلمان‌های پیشرفته هستند، مثلا ایتالیا و آمریکا و سپس کشورهایی که در زمینه نظارت و قانونگذاری پیشرو بودند، مانند فنلاند را نیز در مراحل بعدی اولویت خود قرار دادیم به 5 قاره نیز توجه کردیم. در عین حال تلاش‌مان بر آن بود که از هر قاره‌ای کشورهایی را مورد تجزیه، تحلیل و بررسی قراردهیم.
کمبود بودجه چه تاثیری بر حوزه پارلمان‌پژوهی و فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی داشته است؟
درباره سایر فعالیت‌های ما در حوزه پارلمان‌پژوهی فراتر از ایران، پژوهشی بود که درباره مجلس اول انجام دادیم و در ژاپن به صورت کتاب منتشر شد. همه این فعالیت‌ها در حالی صورت گرفت که در برخی مواقع ما با کمبود بودجه مواجه بودیم که این مشکل بر روند فعالیت‌های مجموعه تاثیر می‌گذاشت اما نتوانست این روند را متوقف کند و حتی برخی مجلات ما با وجود مشکلات مالی تا کنون منتشر شده است. با همه این دشواری‌ها در عرصه دانشگاه‌ها نیز موفق شدیم پس از برقراری ارتباطات اولیه و پیشنهاد پایان‌نامه به دانشجویان در کارشناسی ارشد، اکنون پارلمان‌پژوهی را وارد رساله‌های دکترا کنیم.
پویایی و فعالیت مجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی باعث شد تا در چهار سال اخیر آرشیو مجلس به آرشیو قوه مقننه تبدیل و از سال 88 بایگانی راکد مجلس منحل و به مجموعه ما منتقل شود؛ بایگانی که شامل مکاتبات و اسناد نمایندگان است که در حال حاضر کارشناسان با کمیسیون‌ها‌ی مختلف ارتباط گرفتند و این اسناد در حال ساماندهی است. از طرفی باید بگویم چند روزی است که فهرست‌نویسی اسناد بعد از انقلاب آغاز شده است.
عکس در اسناد تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است، لطفا درباره عکس‌‌های اسنادی نیز اطلاعاتی را ارائه دهید.
در حوزه عکس ما تعداد بسیار محدودی عکس تا سال 87 داشتیم، که اکنون می‌توانم بگویم تعداد قابل توجهی عکس خریداری شده که این عکس‌ها می‌تواند در کنار اسناد، منابع بسیار مفیدی برای پژوهشگران باشد. از طرفی از سال 88 تا کنون بیش از یک میلیون سند خریداری کردیم، اسنادی که به نوعی مکمل کارهای پژوهشی ماست. ضمن این که آرشیو پوستر ما در حال حاضر بیش از 1500 پوستر از سال‌های نخست انقلاب دارد که مجموعه قابل توجهی است. همچنین بیش از 130 هزار تصویر از علمای شیعه و 12 هزار فایل صوتی و تصویری نیز موجو داست. ضمن اینکه تلاش‌های ما در مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی باعث انتشار 50 کتاب سندی شده که مرتبط با پارلمان‌پژوهی است و منابع بسیار مفیدی برای پژوهشگر این حوزه به شمار می‌آید.
تاکنون چه تعداد از نمایندگان مجلس شورای اسلامی اسناد خود را به مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی تحویل داده‌اند؟
در حال حاضر تنها زنده‌یاد اسماعیل ططری، نماینده دوره چهارم و ششم مجلس شورای اسلامی 20 هزار سند و عکس خود را به مجموعه واگذار کرده است. متاسفانه تا کنون موفق نشده‌ایم، نمایندگان را ترغیب به تحویل اسنادشان به مجموعه کنیم. با تاسف باید بگویم فرهنگ‌سازی در این عرصه بسیار کم‌رنگ بوده و بسیاری از نمایندگان به دلایل مختلفی اسناد دوران کاری خود را به ما ارائه نکردند. با این حال، در عرصه تاریخ شفاهی پارلمان که از سال 88 تاسیس شده، موفق به مصاحبه با 50 نفر از نمایندگان شدیم. نمایندگانی که تاکنون نتوانسته‌ایم آنها را با مجموعه مرتبط و درگیر کنیم.
چه راهکاری درباره تشویق و ترغیب نماینده‌ها برای همکاری با این مجموعه باید اندیشید؟
ما در روزهای نخست فعالیت هر مجلس، باید یک سری پروتکل‌ها و مکاتبات را تنظیم کنیم تا نمایندگان موظف شوند با مرکز آشنایی و ارتباط پیدا کنند و این آشنایی و ارتباط منجر به مراوده با ما شود؛ مراوداتی که آنها را تشویق می‌کند که اسناد خود را به ما تحویل دهند؛ اسنادی که بخشی از تاریخ پارلمان جمهوری اسلامی ایران هستند و نباید به دلایل مختلف امحاء شوند. از طرفی ما حتی با وجود اصرار بر موضوع آموزش در نگهداری اسناد، نتوانستیم آنها را به این مهم ترغیب کنیم!
آیا نمایندگان پیش از انقلاب کتاب‌های نفیس خود را به کتابخانه مجلس اهدا کردند؟
اهدا کتاب‌ها و نسخ خطی محتشم‌السلطنه، دومین رئیس دوره نخست مجلس شورای ملی باعث شکل‌گیری کتابخانه مجلس شد.
نگاهی به پیشینه کتابخانه مجلس شورای اسلامی
نخستین گام‌ها در گردآوری کتب، مجموعه‌های اهدایی عده‌ای از فرزندان فرزانه ملت در صدر مشروطیت بود که به امید تقویت علم و آگاهی و قانون، میراث علمی و مکتوب برجای مانده از عمری تلاش خود و خاندان خویش را به کتابخانه مجلس سپردند و بدین ترتیب هم کتابخانه را بنیان نهادند و هم نام نیک از خود برجای گذاشتند.
این کتابخانه با ابتکار عده‌ای از برگزیدگان مجلس و در رأس آنان ارباب کیخسرو شاهرخ (به اعتبار آن که سال‌ها سمت کارپردازی مجلس را داشت) و تنی چند از دوستداران دیگر در فضایی محدود در کنار حوضخانه ساختمان قدیمی و زیبای مجلس، موسوم به ساختمان مشروطه پا به عرصه حیات گذاشت و خیلی زود محفلِ انس و منزلِ نورانی صاحبانِ خرد و ارباب کمال شد. این نهال نورسته با اقبالِ پاک‌اندیشانِ متعهد، فهیم و اهدای مجموعه‌های نادر و نفیس، نخستین کتابخانه رسمی و مدرن کشور را خیلی زود در مسند برترین و معتبرترین کانون‌های فرهنگی کشور نشانید.