به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ گروه اخلاق انجمن جامعه شناسی با همکاری پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات اولین نشست از سلسله نشست های اخلاق ایرانی از منظر سفرنامه نویسان را با عنوان «دروغ و تعارف در سفرنامه ها» عصر روز گذشته، ۲۲ دی ماه در پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات برگزار کرد.
محمدرضا جوادی یگانه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به عنوان اولین سخنران این نشست گفت: صحبت های امروز من در این نشست حاصل تحقیق و پژوهش درسفرنامه های مختلفی است که قراراست به زودی و به مرور زمان توسط وزارت کشور در قالب یک مجموعه ۱۰ جلدی منتشر شود. از این ۱۰ جلد کتاب ۸ جلدش درباره خلقیات منفی ایرانیان که در سفرنامه ها ذکر شده، یک جلد درباره خلقیات مثبت و یک جلد هم معرفی این مجموعه است.
وی افزود: منابع ما در این پژوهش سفرنامه ها، گزارش ها، نامه ها و مجموعه اسنادی که سفارتخانه ها تهیه کرده اند بوده است. برای تهیه این گزارش ها حدود ۵۰۰ کتاب، مقاله و گزارش را مطالعه و بررسی کردیم. براین اساس کل خلقیات منفی ایرانیان حدود یک میلیون و ۴۰۰ کلمه که البته بعضی از آن ها تکراری و بیشترین تعداد خلقیات منفی هم مربوط به جبرو استبداد بوده است. پس از آن موضوعات دیگری چون تعصب نسبت به بیگانگان، تعصب نسبت به اقلیت های دینی، فساد دولتی، دزدی و غارت، خرافه پرستی، عدم رعایت حقوق زنان و.... مطرح شده است و در مرتبه سیزدهم دروغ قرار دارد.
وی اظهار داشت: آمار و ارقام به دست آمده از این سفرنامه ها نشان می دهد از نظر آنها دروغ در میان ایرانی ها رواج دارد ولی دغدغه و مسئله اصلی شان نیست. چنانکه می بینید در اولویت بندی شان هم در رده های اولیه قرار ندارد و از نظر خارجی ها، بیگانگان یا همان ناظران بیرونی دروغ جزو اصلی ترین و اولین خلق های ایرانی ها نبوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، ادامه داد: پیش از پژوهش ما نظرسنجی و پژوهش های مختلفی در این باره انجام شده است. مثلا براساس یک نظرسنجی تلفنی که در سال ۱۳۸۶ انجام شد، ۹۹ درصد مردم گفته بودند که دروغ وجود دارد. یا مثلا در یک نمونه گیری ملی دیگری ۵۷ درصد مردم اعلام کرده بودند که دروغ دربین مردم بسیار رواج دارد و نزدیکان آنها هم دروغ می گویند. در تحقیقی که ایسپا ( مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران) در اردیبهشت سال ۹۳ انجام داد، بعد از فقر و مواد مخدر، دروغ اصلی ترین دغدغه مردم بوده است. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم در سال ۱۳۷۳ تحقیقی در سطح ملی انجام داد که نتایج آن نشان داد میزان صداقت در مردم ۲۳ درصد است. بنابراین همانطور که پیش از این هم اشاره شد و تحقیقات هم بیان کردند دروغ در ایرانی ها وجود دارد ولی جزو اصلی ترین خلق و خوی آنها نیست؛ اینکه بگوئیم دروغ وجود دارد با اینکه دروغ را یک مشکل یا مسئله بدانیم فرق دارد.
جوادی یگانه اضافه کرد: یکی از بهترین کتاب هایی که در حوزه دروغگویی وجود دارد کتاب «دروغ گویی» نوشته سیسلا باک و پس از آن هم اثری از حسن محدثی است که البته هنوز منتشر نشده است. براساس این دو کتاب و منابع دیگر، دروغ گفتاری است که در آن گوینده می داند خلاف واقع می گوید و احتمال می دهد که شنونده نمی داند. بنابراین براساس این تعریف، گفتن بخشی از واقعیت هم دروغ حساب می شود.علاوه براین، در همه منابع موجود تاکید شده که دروغ پدیده پیچیده ای است و انواع و ویژگی های مختلفی دارد. نکته دیگر اینکه دروغ یکی از ویژگی های روزمره افراد است ولی در سفرنامه ها سیاحان کمتر وارد زندگی روزمره مردم شده اند.ضمن اینکه بسیاری از دروغ هایی که نویسندگان این سفرنامه ها به آن اشاره کرده اند حاصل یکجور تعمیم است. به این معنی که مثلا یک نویسنده سفرنامه خصلت دروغگویی را به یک قوم، قشر یا صنف خاص تعمیم داده است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: یکی از نکاتی که درباره دروغگویی ایرانیان وجود دارد این است که همواره یک تصویر رویایی از صداقت ایرانی ها در پیش از اسلام وجود دارد و خیلی ها فکر می کنند که پیش از اسلام دروغ و دروغگویی رواج نداشته است در حالی که هنوز سند و مدرکی در این باره وجود ندارد و اتفاقا براساس این دعای داریوش که می گوید خدایا این سرزمین را ازدشمن، خشکسالی و دروغ دور نگه دار مشخص می شود که دروغگویی وجود داشته است.
این استاد جامعه شناسی در ادامه به انواع دروغ اشاره کرد و افزود: انواع دروغ براساس سفرنامه ها عبارتست از: دروغ به عنوان منفعت، دروغ از سردلسوزی و نوع دوستی، دروغ از سر ضعف و ترس و زیان، دروغ به عنوان تعارف و چاپلوسی، دروغ به عنوان تقیه و مصلحت، دروغ به عنوان شوخی، دروغ به عنوان تفریح فکری، دروغ از سر اغراق یا لاف زنی، دروغ از سر ابهام و نداشتن اطلاعات کافی، دروغ از سر حفظ ظاهر و آبروداری، دروغ در برابر بیگانگان و برای محافظت از خود، سوگند دروغ و دروغ سیاستمداران.
جوادی یگانه ادامه داد: اگر بپذیریم که دروغ به معنای فریب مخاطب است بسیاری از انواع دروغ های نامبرده ذیل دروغ قرار نمی گیرد اگرچه علی الظاهر دروغ است. براساس طبقه بندی حسن محدثی که از جامعه شناسان و پژوهشگران کشورمان است دروغ به سه نوع تقسیم می شود؛: دروغ بخاطر یک نفع، دروغ بخاطر پرهیز از یک زیان و دروغ به عنوان یک گریس و روان کننده روابط اجتماعی. نکته دیگری که وجود دارد اینکه ایرانی ها به راحتی حرف دروغ را می شنوند و با شنیدن حرف های دروغ مشکلی ندارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان تصریح کرد: برای خلق و رفتار دروغگویی ایرانیان علت های مختلفی ذکر شده است؛ مثلا دکتر میلسپو که دو دوره وزیر اقتصاد و رئیس کل دارایی ایران بوده است می گوید: ایرانی ها مجبورند دروغ بگویند چون اگر دروغ نگویند حذف می شوند. جنگ و جدال، عدم اعتماد و اجبار از دیگر علت های دروغگویی ایرانیان است که در این سفرنامه ها به آن اشاره شده است.
پس از ارائه سخنرانی جوادی یگانه، سعیده زادقناد از پژوهشگران این حوزه که دستیار و همکار جوادی یگانه در این پروژه بوده است گزارش کوتاهی درباره موضوع تعارف در سفرنامه ها ارائه داد.