به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ دوشنبه ۱۳۹۴/۱۰/۲۱ نشست نقد و بررسی کتاب «سهروردی و افکار او (تأملی در منابع فلسفه اشراق)» اثر دکتر کریم مجتهدی با حضور استاد مجتهدی، دکتر شهین اعوانی، دکتر رضا کوهکن و دکتر محمد منصور هاشمی در محل مؤسسه و با همکاری انجمن علمی حکمت و فلسفة ایران برگزار شد.
در ابتدای جلسه دکتر شهین اعوانی معاون پژوهشی مؤسسه بعد از مختصری از زندگی‌نامة علمی استاد و ویژگی‌های تألیفات ایشان که تا کنون به جز در نگارش رسالة دکتری که در زمینة فلسفة تطبیقی بوده و استاد مجتهدی با مشورت مرحوم پروفسور کربن (فیلسوف و شرق‌شناس فرانسوی) تصمیم می‌گیرد که دو رساله را از افضل‌الدین کاشنانی حکیم، عارف و فیلسوف ایرانی سدة ششم هجری به زبان فرانسه ترجمه و شرح کند و افکار نوافلاطونیان متأخر (اشراقیون غربی) را با سنت‌های متفکران اسلامی زیر نظر و راهنمایی پروفسور گوندیاک تطبیق و مقایسه نماید، سایر آثار تألیفی ایشان همه در فلسفة غرب بوده است.
وی در معرفی اجمالی کتاب اظهار داشت: که کتاب «سهروردی و افکار او (تأملی در منابع فلسفه اشراق)» منتشر شده توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، طی پنج ماه توانسته به چاپ دوم برسد و این نشان از استقبال خوب و ارزش بالای کتاب دارد. همچنین ایشان از فعالیت زیاد دکتر مجتهدی بعد از فراغت از تدریس و دانشجو‌پروری تقدیر کردند و افزودند دکتر مجتهدی همانند دیگر استادان برجسته بعد از بازنشستگی بر حجم تالیفات خود افزوده اند و تقریبا در هر سال یک کتاب تخصصی منتشر کرده‌اند.
کتاب حاضر یک تک نگاری برجسته است
دکتر منصور هاشمی در ابتدای سخن خود گفتند که یکی از جالب‌ترین نکات در مورد این کتاب این است که دکتر مجتهدی بعداز سال‌ها کار در حوزه فلسفه غرب این اثر را در مورد یک فیلسوف ایرانی تهیه نموده‌اند. ایشان سهروردی را ایرانی‌ترین فیلسوف ایران خواندند و اظهار داشتند شاید سهروردی مانند ابن سینا جهانی نباشد اما او قطعا ایرانی‌ترین فیلسوف است.
دکتر هاشمی سهرودی را میراث‌دار سنت باستان ایران و نوافلاطونیان خواند و اظهار داشت ایشان علاوه و تبحر در علوم اسلامی و دینی فیلسوف بود و به همین دلیل فلسفه او به شناختش از دین مرتبط است و از آن تاثیر گرفته است.
وی ضمن بیان اینکه سهروردی داستان‌های قدیمی ایران را در بطن عرفان جای داده است گفت: سهروردی به نوعی تحکیم‌کننده جایگاه زرتشت در ایران بوده و باعث شده تا شارحان وی به کرّات از نام زرتشت در آثار خود استفاده کنند و به آن بپردازند.
دکتر هاشمی که خود از ویراستاران کتاب «سهروردی و افکار او» بوده اضافه کرد: در اثر دکتر مجتهدی یک نکته برجسته این است که ایشان ملاصدرا را همانند بقیه اصل قرار نداده و سهروردی به عنوان یک فیلسوف پرداخته شده و نه یک عارف. در صورتی که تا قبل از این فلاسفه براساس ملاصدرا سنجیده می‌شدند.
در این کتاب همچنین به نوآوری‌های منطقی سهروردی اشاره شده و همچنین مرز بین فلسفه و جنبه‌های عقلی تصوف رعایت شده و از این جهت کتاب دارای نکات جدیدی است.
وی در ادامه به سبک متفاوت این اثر اشاره کرد و افزود: در این اثر یک سبک ادبی بسیار زیبا وجود دارد و همچنین عنصر تخیل نیز به کتاب افزوده شده، و این نکته به خصوص در لحظات پایانی عمر سهروردی این امر کاملاً مشهود است.
وی در ادامه افزود: سهروردی خود می‌داند که وجود و ماهیت را نمی‌توان تفکیک نمود. و درست است که ما صورت و محتوا را تفکیک می‌کنیم ولی در عالم یک پدیده بیشتر نیست و در عالم معنا یک صورت و محتوای پیوسته پدید می‌آید و دکتر مجتهدی به خوبی به آن توجه کرده‌اند.
در ادامه دکتر کوهکن عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه دیدگاه خود را پیرامون محتوای کتاب بیان نمودند و اظهار خوشحالی کرد که در جلسه‌ای که استاد ایشان (دکتر مجتهدی) حضور دارد از ایشان برای سخنرانی دعوت شده است.
دکتر کوهکن که ترجمة مجموع چهار جلدی «اسلام در سرزمین ایران» اثر معروف هانری کربن را بر عهده دارد گفت: هانری کربن در آثار خود از کسی تعریف نکرده ولی در آثار خود به متون دکتر مجتهدی ارجاع داده و از ایشان تعریف هم کرده است.
وی در ادامه بندهایی از کتاب را خواند و گفت: دکتر مجتهدی قوه خیال را در روش تحقیق بکار گرفته و در بازسازی سیر حیات سهروردی به کار بسته است و به نحوی سازگار از این عنصر استفاده کرده‌اند و در واقع با استفاده درست از عنصر تخیل از به کارگیری تخیل اعاده حیثیت کرده‌اند.
این دانش‌آموخته دانشگاه سوربن اشاره کرد: همانطور که مؤلف کتاب اشاره کرده‌اند، سهروردی انسان اشراقی را انسان سالک و رونده می‌داند البته نه در جهت افقی و ثابت بلکه به صورت عمودی و رو به کمال.
دکتر کوهکن افزود: کاستی‌هایی که در این اثر به چشم می‌خورد این است که اثر به لحاظ منابع به روز نیست و منابع در بعضی موارد لزوماً بهترین نیستند. همچنین به لحاظ ویرایش بعضی اغلاط در متن وجود دارد و در برخی موارد در انتخاب عبارات فرانسوی مصالحه شده است.
فلسفه اشراق مظلوم واقع شده
پس از دکتر کوهکن دکتر شهین اعوانی نظرشان را در خصوص کتاب و فلسفه اشراق بیان نمودند و اشاره کردند که در حوزه و دانشگاه‌های ما بین فلسفه مشاء، حکمت متعالیه و فلسفه اشراق، فلسفه اشراق مظلوم واقع شده و منابع محدود و کمی در باره آن وجود دارد. در نتیجه هر قدر هم که در این باب کار انجام شود کم است و از این جهت اثر دکتر مجتهدی را ارزشمند خواندند. ایشان افزودند در جامعة علمی کشورمان به سهروردی دیر و کمتر پرداخته شده و به همین جهت ضرورت کار مشخص است.
اعوانی، دکتر مجتهدی را دلسوز دانشجو و طلبه خواندند و گفتند به همین دلیل است که هدف و نگاه استاد تقریر متن گویا و روان است. از میان مطالب کتاب، ایشان به نگاه سهروردی به انسان پرداختند و افزودند نگاه فیلسوف به انسان در تار و پود تفکر فلسفی او تاثیرگذار است. انسان اشراقی چه به لحاظ عملی و یا نظری سالک محسوب می‌شود و شماری از خصوصیات انسان سالک «رونده» را برشمردند و گفتند توجّه و اهمیت این سالک به منطق نیز هست. فلسفة اشراق منطق خاص خود را دارد. هر چند نام ارسطو را سهروردی در آثارش بیشتر از افلاطون به کار برده ولی صرفاً از منطق ارسطویی استفاده نکرده است که جناب دکتر کوهکن به خصوصیات منطق شفا اشاره کردند.
دکتر اعوانی افزود: نگاه به انسان و تعریف سهروردی از انسان به عنوان سالک و رونده به جای «حیوان ناطق» در تمام کتاب مد نظر بوده و انتخاب حکایات تمثیلی در این کتاب نیز به همین منظور بوده است، یعنی رسالة فی حاله الطفولیّه، عقل سرخ، صفیر سیمرغ و قصة غربت غربیّه در تمامی این حکایات، انسان به عنوان سالک و رونده و علم جو و قابل تربیت معرفی می‌شود. سهروردی نیز مانند ابن‌سینا معتقد است که فلسفه را باید از دست نااهلان دور نگاه‌داشت.
از مطالبی که شنیدم خوشحال نیستم
در پایان نیز دکتر کریم مجتهدی بخشی از کتاب جدید خود را که هنوز به چاپ نرسیده قرائت نمود و گفت: دانشجوی فلسفه باید به این نکته اساسی توجه کند که فلسفه یک رشته کاملاً تخصصی است و باید در آموختن جدیّت داشت، در مکتب فلسفه نمی‌توان مستمع آزاد بود. ذهن مقید به آزادگی است و تا شخص آزاده نشود نمی‌تواند به فلسفه ورود پیدا کند اگر با جان و دل نمی‌توانیم جویای فلسفه باشیم بهتر است آن‌را رها کنیم.
پس از قرائت این متن ایشان ضمن تشکر از حضور استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان شرکت کننده در جلسه اضافه کردند: از مطالبی که در این جلسه شنیدم خوشحال نیستم چرا که در کتابم مطالبی است که اصلاً در ایران دیده نشده بود، بنده در نگارش این کتاب به مطالب تاریخی دست پیدا کردم و آن مطالب بیشتر از آن‌که منشاء فلسفی داشته باشد دارای ارزش تاریخی است. تا به حال کمتر کسی در مورد منشاء حرف‌های سهروردی سخن گفته، سهروردی دارای منابع فکری متفاوتی می‌باشد که او را از ابن سینا و دیگران و حتی از آثار اولیه خود جدا می‌کند. این منشاء یک ایده و تفکر یونانی و غربی است البته منظور از غرب، آسیای صغیر است. سهروردی در نگارش کتاب حکمت اشراق از اسامی کاملاً متفاوتی نسبت به کتاب‌های قبلی خود بهره برده و شخصیت‌های خیالی جدیدی معرفی می‌کند که در هیچ‌یک از کتاب‌های قبلی او وجود ندارد. این شخصیت‌ها دو حکیم الهی هستند که به نظر می‌رسد وجود این دو به دلیل سفر طولانی وی و آشنایی و تحصیل علم در مناطق مختلفی است که به آن سفر داشته مانند آناتولی دمشق و روم.
استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه سخنانش چنین گفت: این شخصیت خیالی یک حکیم الهی است و به معنی شخص خیرخواه و خیر اندیش و ریشه این فرد از سنت یونانی می‌باشد. گواه این مطلب وجود موارد مشابه در آثار غربی در سه قرن بعد از اثر سهروردی می‌باشد که نشان می‌دهد دارای ریشه‌های یکسانی هستند. به همین دلیل است که نام کتاب بنده تأملی در منابع فلسفه اشراق است.
دکتر مجتهدی در خصوص استفاده از تخیل در اثر خود این‌گونه توضیح داد که دکارت هرگونه تخیل را نادرست می‌داند و البته اسپینوزا پا را فراتر گذاشته و تخیل را گناه و انحراف می‌داند ولی هایدگر بزرگی کانت را در این می‌داند که وی از تخیل استفاده نموده و به نوعی تخیل آگاهی‌دهنده اشاره می‌کند که با خیال فرق می‌کند و این نوع تخیل را در دل علم می‌داند. وی افزود تخیل همیشه انحرافی نیست و ابداع و فهم حقایق دینی خود علم است. مجتهدی ادامه داد تخیلی که بنده در این اثر به کار بردم برای ملموس کردن زندگی دردناک سهروردی است و سعی کرده ام تفکرات او را بیان و هدف اخلاقی او را زنده کنم. وی برای بیان هدف خود ایستادگی کرد و به همین جهت است که وی یک داعی است و تفکر او از بین نرفته است.