به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ هدف بنیاد ملی نخبگان، طراحی مسیر كامل طی طریق نخبگانی و تمهید و تجهیز ایستگاه‌های نخبگانی است. از این رو سیاست بنیاد مبتنی بر جامعیت برنامه‌های شناسایی آحاد و گروه‌های نخبگانی، طراحی مسیر هدایت در پرتو تعالیم و آداب اسلامی ـ ایرانی، تمهید شرایط به‌كارگیری نخبگان برای اثرگذاری، الگوسازی از نخبگان و سرآمدان و پاسداشت مقام آنان در جامعه است.
مأموریت اصلی بنیاد ملی نخبگان توسعه منابع انسانی برگزیده کشور است که بتوانند مدیریت تحول کشور را در دست‌گیرند، به همین دلیل برنامه های بنیاد ملی نخبگان به منظور نخبه شناسی، نخبه پروری، نخبه‌گزینی و نخبه‌گماری بازبینی شده است.
از جمله وظایف بنیاد ملی نخبگان، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای پشتیبانی مادی و معنوی از نخبگان‌كشور، شناسایی، هدایت و حمایت نخبگان به منظور ارتقای تولید علم دركشور، كشف، جذب و پرورش استعدادها و حمایت از شخصیت‌های جامع‌الشرایط علمی، حمایت از نخبگان برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و كارآفرینی است.
در بدو استقرار دولت جدید، بنیاد نقش اصلی خود را در اعطای كمك‌هزینه تحصیلی به برگزیدگان كنكور و المپیادها و نیز مخترعان می‌دانست. حسب تصویب سند راهبردی كشور در امور نخبگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی و تأكید مقام‌معظم رهبری و رئیس جمهور، بنیاد ملی نخبگان بازنگری در مقررات و نیز فرایندهای كاری خود را از بدو تشكیل دولت یازدهم در دستوركار قرار داد و تلاش کرد مسیر توانمندسازی و هدایت مستعدان‌برتر و نخبگان را برای تبدیل شدن به نقطه اتكای ملی هموار كند.
تغییر بینش و چرخش رویکردهای اجرایی بنیاد ملی نخبگان
یکی از مهم ترین توفیق های بنیاد ملی نخبگان طی دو‌سال‌گذشته، تغییر بینش و چرخش در رویکردهای اجرایی در زمینه شناسایی اجتماعات نخبگانی و چگونگی پشتیبانی از آنان بوده است، به همین دلیل شناسایی و هدایت اجتماع های نخبگانی عرصه های مختلف درمسیر تأثیرگذاری با این نگرش که ارزش نخبه نه صرفا به هوش و استعداد وی بلکه به تأثیرگذاری و نقش آفرینی وی در عرصه ملی بستگی دارد، در دستور کار قرار گرفت.
برای تحقق این هدف باید چند رویکرد اصلی مورد توجه قرار می‌گرفت. گام نخست توجه به تنوع عرصه های فعالیت نخبگانی (و نه فقط علم) است. از سوی دیگر بنیاد تلاش کرد با پرهیز از برچسب زنی به اجتماعات نخبگانی، یکی از آفت های جدی در این حوزه را از بین ببرد و نظریه توانمندی برتر، مسؤولیت بیشتر و خدمت بیشتر، ارزش والاتر را در اجتماع نخبگانی نهادینه کند.
یکی از نکات مهم در برنامه ریزی های بنیاد ملی، توجه به نقش حاکمیتی این نهاد از یک‌سو و لزوم همکاری و هماهنگی با دستگاه های ذی ربط ملی از سوی دیگر است به همین دلیل این نهاد تلاش برای هم افزایی میان دستگاهی را در اولویت کاری خود قرار داد و تلاش کرد تا اولا نقش خود را به عنوان نهادی سیاستگذار، راهبر و ناظر در سطح ملی ارتقا دهد و از تصدی‌گری در امور اجرایی بپرهیزد و ثانیا در طراحی برنامه های ملی، از توانمندی سایر دستگاه ها مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزرات بهداشت و دانشگاه ها بهره مند شود.
فعالیت های دانش آموزی بنیاد ملی نخبگان
مسئله اول در حوزه نخبگانی؛ ضعف نظام شناسایی برگزیدگان درحوزه‌های مختلف بود که استقرار نظام شناسایی اجتماعات نخبگانی از طریق تنوع‌بخشی در تعریف سطوح، حوزه‌های فعالیت‌های نخبگانی و روش‌های شناسایی آنان و همچنین بازنگری و بازتعریف ضوابط و مقررات مربوط به فرایندهای شناسایی، جذب و پشتیبانی از اجتماع‌های نخبگانی در دستگاه‌های مسئول تا حد قابل قبولی برطرف شد.
شناسایی و پشتیبانی از دانش‌آموزان در قالب اجرای طرح شهاب (شناسایی و هدایت استعدادهای برتر) در هشت حوزه استعدادی (استعداد اجتماعی، استعداد کلامی، استعداد علوم، استعداد حرکتی، استعداد ریاضی، استعداد هنری، استعداد فرهنگ دینی، استعداد فضایی)، توجه به تفاوت های فردی و با رعایت اصل عدالت آموزشی و تربیتی در تمامی استان‌های كشور و همچنین توجه به ارتقای سطح کیفی آموزش‌های مدرسه‌ای (در تمامی دوره‌های تحصیلی) به منظور پرورش خلاقیت، مهارت حل مسأله، آداب و مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان اقدام مهم بنیاد ملی نخبگان در حوزه دانش‌آموزی است.
تصویب آئین نامه جایزه تحصیلی به دانشجویان استعدادهای برتر
دانشجویان گروهی دیگر از جامعه هدف بنیاد ملی نخبگان بودند که در این حوزه آئین‌نامه اعطای جایزه‌های تحصیلی به دانشجویان صاحب استعداد برتر به منظور هدایت هدفمند دانشجویان صاحب استعداد برتر در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراكز فناوری كشور و پشتیبانی از فعالیت‌های نخبگانی آنان به تصویب و اجرا رسید.
بر اساس آئین‌نامه مذكور، بنیاد هرساله به تعدادی از دانشجویان صاحب استعداد برتر در صورت‌كسب امتیاز از فعالیت‌های نخبگانی خود در مقاطع مختلف تحصیلی، جایزه‌هایی را در چهار دسته آموزش، پژوهش، فناوری و فرهنگ در سه مقطع كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكتری تخصصی به برگزیدگان دانشگاهی اعطا می‌كند.
بر اساس مقررات جدید، جایزه‌های تحصیلی شامل اعتبار توانمندی آموزشی، اعتبار ارتباطات علمی، اعتبار آموزش‌یاری، پژوهش‌یاری و فن‌یاری، اعتبار اجرای پایان‌نامه و رساله، اعتبار توان‌مندی‌كارآفرینی، اعتبار راتبه دانشجویی، هدیه ازدواج، ودیعه اجاره مسكن و اعتبار برنامه‌ها و سفرهای زیارتی وگردش‌گری است كه هرساله به برترین دانشجویان دانشگاه‌ها اختصاص می‌یابد.
افزایش تعداد مشمولان جایزه‌های تحصیلی به ویژه در دوره‌های تحصیلات تكمیلی، تخصیص ظرفیت به دانشگاه‌های سراسركشور، ارائه خدمات موردنیاز برای انجام فعالیت‌های فردی وگروهی، توسعه هسته‌های فعال دانشجویی، رصد رفتار و فعالیت‌های نخبگانی دانشجویان و همچنین ترویج فرهنگ کار و تلاش به جای ایجاد توقع ازجمله مهمترین رویکردهای آئین‌نامه مذکور است.
تصویب آئین نامه شناسایی و پشتیبانی از دانش آموختگان برتر
یکی از گروه‌هایی که همواره باید مورد توجه نظام نخبگانی قرار گیرند، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند. آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از دانش آموختگان برتر دانشگاهی در همین راستا با هدف ایجاد چارچوبی برای شناسایی برترین دانش‌آموختگان دانشگاهی و ایجاد تمهیدات لازم برای هدایت و به‌کارگیری آنان در اجتماع تخصصی مرتبط با دو محور هدایت و تواناسازی و اشتغال واثرگذاری، به تصویب رسید و اجرایی شد.
بر اساس این آئین‌نامه دانش‌آموختگان برترِ دانشگاه‌ها مشمول تسهیلات مختلفی مشتمل بر استفاده از تسهیلات نظام وظیفه تخصصی، جایزه پسادكتری شهید چمران، جذب در مؤسسه‌های علمی، جذب در نهادهای فناورانه، جذب در دستگاه‌های اجرایی و نیز تسهیلات فرهنگی می‌شوند.
اجرای آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از اعضای هیات‌علمی برگزیده دانشگاهی
هدایت و تواناسازی و اشتغال و اثرگذاری دانش‌آموختگان برتر در اجتماع تخصصی، حمایت از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراكز علمی برای استمرار نقش تربیتی خود برای دانش‌آموختگان، پررنگ كردن مجموعه فعالیت‌های نخبگانی دانش‌آموختگان دانشگاهی، استفاده بهینه از فرصت خدمت نظام‌وظیفه صاحبان استعداد برتر و نخبگان به منظور تمركز بر حل مسائل اصلی دستگاه‌های مختلف با همكاری ستادكل نیروهای مسلّح مهمترین خروجی‌های نگاه جدید بنیاد ملی نخبگان است.
یکی از جوامع مهم نخبگانی کشور اساتید دانشگاهی هستند. بنیاد در دور جدید این قشر را نیز مورد توجه قرار داده است و آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از اعضای هیات‌علمی برگزیده دانشگاهی به منظور شناسایی و حمایت از اعضای هیات‌علمی تلاشگر دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزشی عالی و پژوهشی و فنّاورانه كشوربه تصویب رسید که البته از ابتدای سال ۱۳۹۵ اجرایی می‌شود.
بر اساس این آئین‌نامه بنیاد سالانه از میان اعضای هیات‌علمی موسسه های علمی كشور در دو سطح منطقه ای و ملی و با در نظرگرفتن فعالیت های نخبگانی آنان در زمینه های آموزش، پژوهش، فناوری، فرهنگ و خدمت، تعدادی را به عنوان استاد سرآمد و تعدادی را به عنوان استاد شامخ شناسایی می‌كند و ضمن تكریم از آنان، از فعالیت‌های نخبگانی آنها پشتیبانی می کند.
بر اساس آئین‌نامه مذكور كرسی آموزش، كرسی پژوهش، كرسی فناوری و نوآوری، كرسی فرهنگ و خدمت و كرسی استاد شامخ (جایزه علامه‌طباطبایی) به برگزیدگان اعطا خواهد شد.
تصویب آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان قرآنی
آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان قرآنی‌كشور دیگر آئین‌نامه بنیاد ملی نخبگان بود که با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در زمینه‌های مرتبط باگفتمان قرآنی شامل: حفظ، قرائت، تفسیر، تربیت منابع انسانی، آموزش، پژوهش، تبلیغ، فرهنگ‌سازی و ترویج قرآن و معارف اهل بیت(ع) خردادماه سال ۹۴ به تصویب رسید.
این آئین‌نامه كه به منظور ترویج فرهنگ انس با قرآن، معارف عترت (ع) و اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی در میان اجتماع نخبگانی تدوین شده است، در مرحله اجرایی شدن قرار دارد.
تصویب آئین نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان ادبی
آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان ادبی‌كشور دیگر اقدامی بود که با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در هر یك از حوزه‌های ادبی شامل: شعر، داستان و تخصص‌های زبانی و ادبی (از جمله: نویسندگی، ویرایش، آموزش زبان فارسی، ترجمه، زبان‌شناسی و پژوهش زبانی‌وادبی) به تصویب رسید.
بر این اساس بنیاد تلاش دارد تا با بهره‌مندی از توان دستگاه‌های تخصصی مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی و صاحب‌نظران حوزه ادبی، برگزیدگان را در هر یك از حوزه‌های ادبی در دو رده مستعد برتر ادبی و سرآمد ادبی شناسایی‌كند و به منظور تسهیل مسیر فعالیت‌های نخبگانی آنان، تسهیلاتی را به منظور زمینه‌سازی برای رشد مستعدان برتر ادبی و اثرگذاری و الگوسازی از سرآمدان ادبی اعطا کند.
تصویب آئین نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان حوزوی
شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان حوزوی کشور دیگر رسالت بنیاد ملی نخبگان است که به دلیل دستیابی به آن آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان حوزوی‌كشور به منظور شناسایی اجتماعات نخبگانی در حوزه‌های علمیه كشور و با در نظرگرفتن فعالیت‌های نخبگانی آنان در ساحت‌های پنج‌گانه آموزش، پژوهش، اخلاق‌وتربیت، تبلیغ و امور فرهنگی و مدیریت به تصویب هیات‌امنا رسید.
آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان هنری‌كشور نیز با هدف شناسایی اجتماعات نخبگانی در در‌گروه‌های هشت‌گانه هنری شامل: هنرهای نمایشی، تجسمی، سینمایی، موسیقی، سنتی، صنایع دستی، معماری و شهرسازی و هنرهای چندرسانه‌ای تصویب رسیده است و از ابتدای سال ۱۳۹۵ نیز اجرایی خواهد شد.
فقدان زیرساخت‌های پژوهشی مرتبط با نظام نخبگانی مسئله دیگری بود که بنیاد ملی نخبگان با آن دست به گریبان بود که با رویکرد توسعه زیرساخت‌های پژوهشی و اطلاع‌رسانی نخبگان و همچنین ایجاد و ساماندهی زیرساخت‌های پژوهشی به منظور تسهیل دسترسی آحاد اجتماع نخبگانی به دستاوردهای مطالعاتی و پژوهشی کشور تلاش شد بخش زیادی از آن رفع شود.
پشتیبانی از پایان نامه های دانشجویان تحصیلات تکمیلی
پشتیبانی از پایان‌نامه‌های دانشجویان در مقاطع تحصیلات تكمیلی، ایجاد مرکز اطلاعات و پایش فعالیت‌های نخبگانی و راه‌اندازی سامانه همگام ازجمله اقدامات این حوزه بود. علاوه بر آن برنامه‌ریزی برای ایجاد درگاه جامع هدف دستیابی به محیطی یکپارچه و جامع برای دسترسی به اطلاعات بنیاد با توجه به سطوح کاربری مختلف (متقاضیان، کارشناسان و مدیران)، تجمیع تمامی وبگاه‌های موجود، چه در سطح بنیاد ملی و چه در سطح بنیادهای استانی است.
با طراحی و پیاده‌سازی این درگاه، هر یک از وبگاه‌های استانی حکم زیردرگاهی از درگاه اصلی را خواهند داشت.
فقدان زیرساخت‌های ظهور و بروز خلاقیت های نخبگان در عرصه اقتصاد دانش بنیان نیز از مشکلات اساسی پیشروی بنیاد ملی نخبگان بود که تلاش شد با توجه به نقش آفرینی نخبگان در اقتصاد دانش بنیان و همچنین برنامه ریزی کوتاه و بلندمدت برای توانمندسازی افراد وگروه‌های نخبه دارای توانمندی تولید محصولات و خدمات رقابتی وكیفی داخلی در حوزه‌هایی‌که نیازکشور از محصولات خارجی تامین می‌شود، این معضل نیز رفع شود.
تصویب آئین نامه شناسایی و پشتیبانی از اختراع های برگزیده
آئین‌نامه شناسایی و پشتیبانی از اختراع‌های برگزیده دیگر اقدام در این بخش بود که با هدف توانمندسازی اختراع‌های برگزیده به منظور رسیدن به محصولی دانش‌بنیان، ایجاد بازار برای آنها و تكمیل چرخه ملی نوآوری و تبدیل دارایی‌های فكری به ثروت نیز به تصویب هیئت‌امنای بنیاد رسید.
بر اساس این آئین‌نامه بنیاد هرساله تعدادی از اختراع‌های عرضه شده را در سه سطح شناسایی و به منظور هدایت آنها، تسهیلات توانمندساز در قالب جایزه نقدی و تسهیلات توانمندسازی برای تحقق مواردی نظیر ثبت بین‌المللی اختراع، تأسیس شرکت دانش بنیان (نوپا)، آشنایی با فرایند سرمایه‌یابی و بازاریابی، تسهیل فرایند نمونه‌سازی (نیمه صنعتی) و شركت در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی اعطا می‌كند.
برگزاری ۱۰ دوره جشنواره منطقه ای رویش
برگزاری ۱۰ دوره جشنواره «منطقه‌ای رویش»، بررسی بیش از ۱۲ هزار اختراع در سراسركشور و شناسایی ۲۲۰ طرح برگزیده برای تواناسازی صاحبان آنها از مهمترین نتایج اجرای ضوابط بنیاد در این زمینه است.
علاوه بر این همكاری با نهادهای تخصصی مانند پارك فناوری پردیس به منظور هدفمندكردن فرایند پشتیبانی از صاحبان طرح و همچنین تخصیص بهینه منابع بنیاد به طرح‌های دارای قابلیت برای ورود به بازار از طریق طی مسیرِ طراحی‌شده، از جمله نتایج اجرای مقررات مربوطه در بنیاد است.
اما شاید بتوان ضعف نظام شناسایی برگزیدگان در جشنواره‌ها و رقابت‌های نخبگانی را از مسائل مهم در حوزه نخبگانی دانست که تلاش شد با توسعه و تنوع‌بخشی به جشنواره‌ها و رقابت‌ها در زمینه‌ها و سطوح مختلف و همچنین طراحی شاخص‌ها و معیارهای لازم برای اعتباردهی، اعتبارسنجی و رتبه‌بندی جشنواره‌ها و رقابت‌های نخبگانی تا حد زیادی این مسئله نیز رفع شود.
تصویب آئین نامه شناسایی رویدادهای نخبگانی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها با هدف شناسایی جشنواره‌ها، مسابقه‌ها و المپیادهای رقابتی و پشتیبانی از برگزیدگان آنها یکی از اقدامات این حوزه بود.
بر اساس آئین‌نامه مذكور، بنیاد هر ساله برگزیدگان هر رویداد را متناسب با موضوع رویداد و سطح آن پشتیبانی می‌كند. چنانچه نتیجه رویداد نخبگانی، گزینش طرح یا فعالیت نخبگانی خاصی باشد پشتیبانی از آن با هدف توسعه طرح برگزیده و در قالب تسهیلات توانمندسازی تجاری یا تسهیلات توسعه علمی و فنّاورانه صورت می‌پذیرد.
چنانچه نتیجه رویداد نخبگانی، انتخاب فردی خاص بر اساس فعالیت‌های نخبگانی وی باشد، پشتیبانی از طریق اعطای تسهیلات توانمندسازی و تأثیرگذاری فرد برگزیده صورت می پذیرد.
شناسایی و پشتیبانی از برگزیدگان جشنواره‌های بین‌المللی فارابی، بین‌المللی خوارزمی، علوم پزشكی رازی و جوان خوارزمی در طی چند سال گذشته از مهمترین نتایج اجرای ضوابط بنیاد در این زمینه است.
بر اساس آئین‌نامه جدید، علاوه بر شناسایی و پشتیبانی برگزیدگان رخدادهای رقابتی، بنیاد از برگزاری رویدادها نیز پشتیبانی خواهدكرد.