به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ مصطفی نوری درباره کتاب «اسناد تحولات فرهنگی گرگان و دشت ۱۳۰۰-۱۳۵۷» گفت: جلد نخست این کتاب به اسناد آموزش و پرورش اختصاص دارد که با کوشش مشترک من و اشرف سرایلو به انعکاس اسنادی از فعالیت‌های فرهنگی در منطقه گرگان و دشت پرداخته است. این کتاب از سوی موسسه فرهنگی ميرداماد گرگان منتشر شده است.
وی افزود: «اسناد تحولات فرهنگی گرگان و دشت ۱۳۰۰-۱۳۵۷» تلاش، برای ارائه دادن یک تصویر کم و بیش روشن و مستند از تحولات فرهنگ عصر پهلوی در این صفحات است. بیهیچ شبهه، با توجه به حجم انبوهی از اسناد مربوط به این موضوع، به‌ویژه در دهه بیست تا پنجاه، که در این مجموعه تنها بخشهایی از آن منعکس شده، جا دارد مجموعه اسناد و گزارشهای دیگر مسائل فرهنگی گرگان و دشت به چاپ برسد، تا آثاری از این دست، در کنار هم بتوانند پاسخ قانع کنندهای به پرسشهای تاریخی بدهند. چرا که، به نظر میرسد مطالعات صورت گرفته به اندازه کافی نبوده است. به طور کلی تلاش بر آن بود که تا حدودی روشن شود، صفحات گرگان و دشت چه فراز و فرودی را در روند شکل‌گیری مدارس جدید طی کرده است.
این پژوهشگر تاریخ درباره محتوای کتاب اظهار کرد: فصل نخست کتاب اسناد تحولات فرهنگی گرگان و دشت با ارائه اسنادی درباره فراز و فرود شکل‌گیری نخستین مدرسه پایدار استرآباد یعنی مدرسه قائمیه که اندکی بعد به مدرسه سعادت مشهور شد آغاز میشود چنان که در اسناد منعکس شده این پایدار ماندن مدرسه با مجاهدت و پایمردی کسانی چون حاج شیخ محمد حسین استرآبادی، نماینده مجلس شورای ملی و مهدی فرهنگ میسر شد.
نوری افزود: در فصل دوم اسناد مربوط به سال‌های ۱۳۰۶-۱۳۲۰ گنجانده شده است. در اواخر بهار سال ۱۳۰۶، مخالفتها نسبت به اسفندیاری تشدید شد و چیزی نگذشت که تقی رهبر به جای وی نشست. در همین ایام یعنی در اواسط سال ۱۳۰۷، چند تن از محصلان ترکمن که دوره ابتدایی را به پایان رسانده بودند، برای ادامه تحصیل به ترکمنستان شوروی مهاجرت کردند. از دیگر سوی، در شهریور ۱۳۰۷ نخستین گروه محصلان ترکمن با هدف ادامه تحصیل، و با تشویق کارکنان دولت ترکیه، به بهانه تجارت به خاک ترکیه مسافرت کردند. حوادثی از این دست، توجه مقامات فرهنگی ایران را به فراهم ساختن ملزومات ادامه تحصیل ترکمنها واداشت.
وی با اشاره به گسترش مدرسه‌سازی در دهه چهل و پنجاه ادامه داد: در بخش دیگری از این فصل، خدماتی که توسط روسای فرهنگ استرآباد همچون تقی رهبر، ضیاء جناب صورت گرفته بود انعکاس داده شده است. فصل سوم به اسناد سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ اختصاص دارد. در این گزارشها از جوازهای تأسیس مدارس در دهه چهل و پنجاه، لزوم ایجاد هنرستان صنعتی، بازسازی دبیرستان ایرانشهر پس از آتشسوزی سال ۱۳۴۷ و مسائلی از این دست، سخن به میان آمده است. در خلال این اسناد، گزارش دفتر عمران ناحیهای سازمان برنامه درباره عمران منطقه گرگان و دشت، گسترش روزافزون مدارس در این حوزه را در اواسط دهه چهل به خوبی روشن میکند.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: در بخش پیوست، نخست مجموعهای از اسناد استاد فقید مسیح ذبیحی، معلم و مورخ گرگانی، که مربوط به دوران تحصیل وی در دبیرستان ایرانشهر، دانشسرای مقدماتی گرگان و ساری، معلمی وی در دبیرستان ایرانشهر، مدیریت قرائتخانه و کتابخانه عمومی گرگان، و نیز شرکت وی در سمینارهایی نظیر چهارمین کنگره تحقیقات ایرانی است. در پایان مقالهای تازهیاب از مسیح ذبیحی درباره پیشینه مدارس جدید در گرگان و دشت ضمیمه شده است.
نوری گفت: پیوست دوم، مجموعه اسناد استاد فقید قدیر گوکلانی است. در آغاز این اسناد، زندگینامه خودنوشت او گنجانده شده، و پس از آن، اسنادی از دوران دستیاریاش در دانشسرای کشاورزی ساری و انتقال او به گنبد و کلاله آمده است.