خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- «مشاهیر کتابشناسی معاصر ایران» همانند آئینه‌ای شفاف شخصیت، زندگی، آثار و کارنامه علمی مشاهیر کتابشناسی ایران‌زمین را در خود منعکس کرده است. تاکنون ۲۵ عنوان از کتاب‌های این مجموعه به همت موسسه خانه کتاب با همکاری مرکز کتاب‌پژوهی ایران، به دوستداران فرهنگ و ادب این مرز و بوم تقدیم شده است.
در بخشی از مقدمه تمامی ۲۶ عنوان کتاب این مجموعه، به قلم مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب آمده است: «کتابشناسی در دنیای امروز بهعنوان یک علم شناخته شده و مطرح می‌باشد و عالمان این علم یعنی کتابشناسان از قدیم‌الایام از مقبولیت و اهمیت خاصی برخوردار بوده‌اند. بزرگانی چون ابن غضائری، نجاشی، شیخ طوسی، ابن ندیم، ابن شهرآشوب، عبدالله افندی، ثقةالاسلام تبریزی، آقا بزرگ تهرانی و بسیاری از بزرگان که امروز ما آنها را با نام کتابشناسان عصر خود می‌شناسیم سهم بسزایی در شکل‌گیری تمدن اسلامی ما داشته و دارند.
کتابشناسی گام اولیه شناخت و معرفی آثار منتشر شده و مهم‌ترین رکن برای ورود به علوم مختلف به‌شمار می‌رود و امروزه به جهت حجم اطلاعات و کتاب‌ها این علم با توسعه فراوانی که یافته از اهمیتی دوچندان برخوردار است. متأسفانه طی سالیان سال این علم و عالمان آن، چنان‌که باید محل توجه نبوده و نیستند و امروزه تنها عشق و علاقه قلبی این بزرگان است که موجب استمرار و استنتاج در این حوزه است.
خانه کتاب با توجه به اهداف و برنامه‌های خود و اولویت‌هایی که در این خصوص تعریف نموده وظیفه خود می‌داند که ضمن تقدیر و تشکر از بزرگانی که روزگار خود، صرفه در این راه نموده‌اند به معرفی این شخصیت‌ها و آثار و کارنامه عملی آنها مبادرت ورزد تا نسل جوان ما بیش از پیش با هویت و اهمیت علم کتابشناسی و کتابشناسان این سرزمین آشنا گشته و جریان کتابشناسی جانی دوباره گیرد.»
در این گزارش ۲۵ عنوان کتاب از این مجموعه به استثنای شماره ۱۳ که هنوز به چاپ نرسیده، به ترتیب شماره انتشار به‌طور اجمال به علاقه‌مندان این حوزه معرفی شده‌اند. این آثار در غرفه موسسه خانه کتاب در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد.
۱- یوسف اعتصامی / نوشته: سیدفرید قاسمی
یوسف اعتصامی، نویسنده و مترجم، کتابشناس، فهرست‌نگار، کتابدار و از پیشگامان ترجمه رمان در ایران بود. بیش از ۴۰ جلد کتاب در قالب تالیف و ترجمه در کارنامه وی دیده می‌شود. «مقدمه بر چند بیت در مصیبت آل عبا» اثر میرزا علی ادیب خلوت و ترجمه کتاب‌های «تحریر المرأة» نوشته قاسم امین مصری، «خدعه و عشق» نوشته فردریک شیللر، «تیره‌بختان» اثر میزرابل و «سیاحتنامه فیثاغورس» از جمله کارهای وی به‌شمار می‌روند.
۲- محمدعلی تربیت / نوشته: مجید غلامی جلیسه
از مهم‌ترین وجوه زندگی مرحوم تربیت، زندگی کتابشناسانه وی است که در میان علومی که بدان‌ها تسلط داشت، شاخص‌ترین آنها بود. «زاد و بوم»، «تقویم تربیت»، «دانشمندان آذربایجان»، «تاریخ مطبوعات ایران»، «ثورة‌الهند» و «تربیت نسوان» آثار کتابی محمدعلی تربیت هستند.
۳- آقابزرگ تهرانی / نوشته: احمد رحیمی ریسه
آقابزرگ تهرانی، از دانشمندان کتابشناس قرن چهاردهم هجری است. وی با تالیف دایره‌المعارف «الذریعة الی تصانیف الشیعة» و کتاب «طبقات اعلام شیعه» گامی مهم در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های مختلف علوم برداشت.
۴- محمد نخجوانی / نوشته: هادی هاشمیان
نخجوانی در زمینه کتابشناسی و شناخت انواع خطوط از استادان عصر خود به‌شمار می‌رفت. مهم‌ترین ارمغانی که وی به دانش این سامان تقدیم کرده، کتابخانه نفیسی است که علاوه بر کتاب‌های چاپی، دارای نسخه‌های خطی کم نظیری است که ازحیث اعتبار در ردیف بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان قرار دارد. از جمله شاهکارهای محمد نخجوانی «فهرست کتب خطی کتابخانه تربیت» است.
۵- سعید نفیسی / نوشته: محمدجواد احمدی‌نیا
سعید نفیسی، فرزند علی‌اکبرخان ناظم‌الاطباء، از پرکارترین و معروف‌ترین نویسندگان ایرانی است. وی بهعنوان کتابشناس، مصحح، نویسنده، مترجم،ادیب،محقق، استاد دانشگاه، نمایشنامه‌نویس و شاعر، خدمات فرهنگی بسیاری را برای جامعه ایرانی به ارمغان گذاشته است. نفیسی از بنیانگذاران نثر دانشگاهی و از پیشروان احیای متون فارسی است.
«فرهنگ فرانسه به فارسی»، «فرهنگنامه پارسی»، «آثار گمشده ابوالفضل بیهقی»، «منتخب قابوسنامه»، «شاهکارهای نثر فارسی معاصر، گزیده‌ترین آثار صادق هدایت»، تصحیح «نصیحت‌نامه (قابوسنامه)»، تصحیح و مقدمه «دستورالوزراء»، «سام‌نامه خواجوی کرمانی»، «سخنان منظوم ابوسعید»، تصحیح و مقابله و مقدمه «دیوان ازرقی هروی» و تصحیح «دیوان انوری» از جمله آثاری است که در کارنامه درخشان وی دیده می‌شود.
۶- خانبابا مشار/ نوشته: علی صادق‌زاده وایقان
خانبابا مشار یکی از افرادی بود که تا پایان عمر دنیوی به کار کتابشناسی و فهرست‌نویسی مشغول بود. «فهرست کتاب‌های چاپ فارسی»، «مولفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز تاکنون»، «فهرست کتاب‌های چاپی عربی ایران»، «پایگاه کتابشناختی مشار» و ترجمه «مجالس الفصول المختاره من العیون و المحاسن» از جمله یادگارهای خانبابا مشار در عرصه فرهنگ و ادب ایران است.
۷- ابن یوسف شیرازی / نوشته: محمد برکت
«امثال القرآن الکریم»، «مذاکرات مجلس»، «روزنامه مجلس»، «خلاصه مذاکرات انجمن ایالتی و ولایتی فارس»، «رساله نهج‌البلاغه چیست؟»، «گمشده‌ها» و «النظایر و المقتبسات» از جمله آثار ماندگار آیتالله ضیاء‌الدین حدائق شیرازی معروف به ابن یوسف شیرازی است.
۸- سیدجلال‌ا‌لدین محدث ارموی / نوشته: عبدالحسین طالعی
نتیجه سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر محدث ارموی، بیش از ۷۰ عنوان کتاب و رساله است. «نقض»، «نسائم الاسحار»، «آثارالوزارء»، «الغارات»، «کشف‌الکربة فی شرح دعاء‌الندبة»، «نصیحت‌نامه» و «مکاتبات» از آثار ارزنده محدث ارموی هستند.
مقام معظم رهبری آیتالله سیدعلی خامنه‌ای، درباره وی گفته است: «مرحوم میر جلال‌الدین محدث ارموی خیلی زحمت برای این کتاب (نقض) کشید و هیچ هم از او قدردانی نشد. ... محدث مرد بسیار فاضلی بود، چیزی شبیه محمد قزوینی. من ایشان را از نزدیک دیده بودم و کاملا می‌شناختم.»
۹- محمد رمضانی / نوشته: سیدفرید قاسمی
سرآغاز حیات کتابشناسانه محمد رمضانی را باید ۱۳۳۹ قمری، سال تأسیس قرائت خانه اتفاق دانست که بعدها در کتابخانه شرق و مؤسسه خاور/ کلاله خاور، استمرار پیدا کرد. اما نقطه عطف تلاش‌های کتابشناختی وی زمانی است که نشریه کتاب را انتشار داد. احیای «مسالک‌المحسنین»، «هزار و یک شب»، «شاهنامه»، «نثر و شرح مثنوی»، «روضة‌الشهدا»، «تاریخ جهانگشای جوینی»، «ملا نصرالدین» و «تذکرة‌الشعرا دولتشاه سمرقندی» و تصحیح و مقابله «شاهنامه کلاله خاور» از دیگر کارهای وی در این عرصه است.
۱۰- محسن صبا / نوشته: محمدحسین مرعشی
محسن صبا، نویسنده، مترجم، کتابدار، فهرست‌نویس، استاد دانشگاه، روزنامه‌نگار، بنیانگذار کتابشناسی ایران بود. از جمله آثار وی می‌توان به «کتابشناسی ایران در زبان فرانسه»، «اصول فن کتابداری و تنظیم کتابخانه‌های عمومی و خصوصی»، «کتاب‌های انگلیس درباره ایران»، «فرهنگ بیان اندیشه‌ها» و ترجمه «زیبایی‌های ایران» و «مسافرت به ایران» اشاره کرد.
۱۱- محمدتقی دانش‌پژوه / نوشته: سیدمحمدحسین حکیم
محمدتقی دانش‌پژوه، نویسنده، مترجم، مصحح و پدر علم نسخهشناسی ایران بود. حاصل سال‌ها تلاش وی در عرصه فرهنگ نگارش ۳۲۶ مقاله، تالیف ۵۴ جلد کتاب و تصحیح ۵۰ عنوان کتاب است. «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران»، «فهرست کتابخانه سپهسالار»، «فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی»، «فهرست نسخ خطی کتابخانه آستانه مقدسه قم»، «مداومت در اصول موسیقی ایران» و «تاریخ‌نگاری فلسفه» در کارنامه علمی و پژوهشی دانش‌پژوه به‌چشم می‌خورد.
۱۲- یحیی ماهیار نوابی / نوشته: احمد شعبانی
در طول سال‌های پرفراز و نشیب حیات، فعالیت عمده ماهیار نوابی مصروف به مطالعه عمیق و قابل توجهی بر جنبه‌های مختلف علوم ادبی و زبانشناسی کهن وابسته بود. مهم‌ترین آثار وی در چند مقوله تقسیم می‌شود که شامل «مقالات چاپی»، «ترجمه متون زبان‌های باستانی»، «متون ادبی»، «اشعار و سروده‌ها» و «کتابشناسی ایران» است که تاکنون ۹ جلد از آن به زیورطبع آراسته شده است.
۱۴- احمد گلچین معانی / نوشته: محمد فرح‌زاد
تالیف مجموعه دوجلدی «تاریخ تذکره‌های فارسی»، برخی از جلدهای مجموعه «فهرست کتب خطی آستان قدس رضوی»، «راهنمای گنجینه قرآن»، تصحیح و نگارش «یک رساله نفیس و کهنسال هنری» و «فهرست چند مجموعه کتابخانه مجلس شورای ملی» از جمله آثار ماندگار احمد گلچین معانی است.
۱۵- مهدی آذریزدی / نوشته: حسین مسرت
مهدی آذریزدی، نویسنده مجموعه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» بود که موفق به دریافت جایزه یونسکو و جایزه کتاب سال شده است. وی از نخستین پایه‌گذاران نقد کتاب به شیوه امروزی در ایران بود. «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، «گربه ناقلا»، «گربه تنبل»، «مثنوی برای بچه‌ها»، «شعر قند و عسل» و دو کتاب آموزشی «خودآموز عکاسی» و «خودآموز شطرنج» از آثار وی به‌شمار می‌روند.
۱۶- علینقی منزوی / نوشته: حبیب بابایی
علینقی منزوی، کتابشناس، مترجم، نسخه‌شناس و فهرست‌نگار ایرانی بود. وی در مدت ۹ دهه زندگی علاوه بر مشارکت در تدوین و عرضه آثار پدرش شیخ آقا بزرگ تهرانی، تالیفات مختلفی در زمینه‌های مختلفی همچون فلسفه، عرفان، تاریخ، جغرافیا و تاریخ اندیشه از خود به یادگار گذاشت که از آن‌جمله می‌توان به «فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران»، مقدمه و تصحیح «الاشارات و التنبیهات» ابوعلی سینا و مقدمه و تصحیح و تعلیقات بر «ایضاح المقاصد فی شرح حکمة العین القواعد» علامه حلی اشاره کرد.
۱۷- ایرج افشار / نوشته: سید فرید قاسمی
«فهرست مقالات فارسی»، «کتابشناسی فهرست‌های نسخه‌های خطی فارسی در دنیا»، «فهرستنامه کتابشناسی‌های ایران»، «اصول ساده کتابداری (با همکاری حسین بنی آدم، هوشنگ اعلم و علی اکبر جانا)»، «سیر کتاب در ایران» و «کتابخانه‌های ایران» برخی از آثار ایرج افشار هستند.
۱۸- کاظم مدیر شانه‌چی / نوشته: سیدمحسن ناجی نصرآبادی
حجت‌الاسلام کاظم مدیر شانه‌چی، پژوهشگر، اندیشمند و از علمای عرصه حدیث و روایت است. «فهرست کتابخانه آقای کاظم مدیر شانه‌چی»، «فهرست نسخه‌های خطی دو کتابخانه مشهد (مدرسه نواب - آستان قدس)»، «فهرست نسخه‌های خطی چهار کتابخانه مشهد»، «تاریخچه ادوار منطق»، «علم‌الحدیث»، «مزارات خراسان»، «مسجد الحرام و کعبه»، «درایة الحدیث» و «آیات الاحکام» از جمله آثار به‌جای مانده از کاظم مدیر شانه‌چی هستند.
۱۹- عبدالعزیز طباطبایی / نوشته: سیدمحمد طباطبایی
در این کتاب اشاره شده است که «سید عبدالعزیز طباطبائی یزدی (۱۳۰۸ ـ ۱۳۷۴ هـ.ش.) محقق و کتابشناس برجسته ایرانی، یکی از فعال‌ترین محققان حوزه متون کهن در احیاء آثار شیعی بود. تألیفات او به همراه تصحیح و تحقیق و استنساخ و مقالاتش آثار دقیق و ارزشمندی را به دنیای کتابشناسی عرضه کرد.
۲۰- سیدمحمدعلی روضاتی / محمدرضا زادهوش
آیتالله سیدمحمدعلی روضاتی، عالم محقق و محدث، کتابشناس و تبارشناس برجسته قرن پانزدهم هجری است. وی عمرش را صرف تحقیق برای فهرست کتب خطی کرد. روضاتی ۲۴ کتاب را در ۳۷ جلد به چاپ رساند که از آن‌جمله می‌توان از «فهرست المکتبة‌الروضاتیة»، «ریاض‌الابرار»، «کواکب منتشره در احوال اعیان شجره»، «شرح حال سید رضی»، تصحیح علاقةالتجرید»، «تصحیح المجدی فی انساب الطالبیین» و«فهرست کتب خطی» نام برد.
۲۱- کرامت رعنا حسینی / نوشته: احمد شعبانی
کرامت رعنا حسینی، کتابشناس و نسخهشناسی تمام عیار بود. در بررسی آثار و مکتوبات وی به پاره‌های مجزایی از نقد کتاب‌ها ارجاع شده که ضمن تحسین تمدن ایرانی و جنبه‌های متعالی اجتماعی به زبانی صریح، نگارش‌‌های انتقادی نیز مورد توجه واقع می‌شود. «فهرست کتاب‌های چاپی فارسی (ذیل فهرست مشار)»، «گره‌سازی در هنر معماری» و «تحفةالمحبین» از جمله آثار این چهره کتابشناسی ایران است.
۲۲- عبدالحسین حائری / نوشته: احسان‌الله شکراللهی طالقانی
تولد تا تحصیل، مهاجرت به تهران، ورود و استقرار در کتابخانه مجلس، نخستین کار کتابشناسی و نسخهشناسی، نخستین همکاران حائری، همکاری با لغت‌نامه دهخدا، ریاست بر کتابخانه مجلس، آرزوی بزرگ حائری، حفاظت از گنج خانه مجلس در دوران انقلاب، آموزش نسخهشناسی، تألیفات و آثار قلمی حائری، از جمله بخش‌های این کتاب است.
۲۳- اسماعیل شیخ‌المشایخ امیرمعزی / نوشته: سیدعلی آل داود
شیخ‌المشایخ، دانشمندی کم اثر بود. وی در زمره افرادی از اهل فضل است که اعتقاد چندانی به نگارش و تالیف کتاب و مقاله ندارند. شاید اگر به اجبار شغلی نبود، فهرست مفصل و ارزنده کتابخانه سلطنتی هم از او به یادگار نمی‌ماند. آثاری که از وی به‌جای مانده شامل «رساله‌ای در احوال خود و پدرش»، «نوادر‌الامیر» و «فهرست کتابخانه سلطنتی» است.
۲۴- مظفر بختیار / نوشته: مسعود راستی‌پور
مظفر بختیار( ۳۹۴ ـ ۱۳۲۲ ش) ایرانشناس، ادیب، چین‌شناس، کتابشناس، استاد دانشگاه تهران و استاد ممتاز دانشگاه پکن بود. او از دوران دانشجویی خود (۱۳۴۴ش) کار تالیف را آغاز کرد و نخستین اثر او زندگی‌نامه استاد مؤبدالدین طغرایی بود. «زندگی و آثار میرزا غلامرضا اصفهانی» و ترجمه کتاب «علف» (از مریان سی‌کوپر) از آثار ارزشمند او (در دست انتشار) هستند.
۲۵- عبدالحمید ابوالحمد / نوشته: احمد شعبانی
عبدالمجید ابوالحمد (۱۳۸۸ـ۱۳۰۹ش) حقوقدان، سیاست‌شناس، کتابشناس، ناقد کتاب‌های تاریخی و ادبی، استاد برجسته دانشگاه تهران و وکیل پایه یک دادگستری بود. نخستین فعالیت‌های کتابشناسانه ابوالحمد در پاریس شکل گرفت و به انتشار کتاب ارزشمند (کتابشناسی تمدن ایرانی در زبان فرانسه) در سه جلد (با همکاری ناصر پاکدامن) منتهی شد. او منتقدی چیره‌دست بود، در دفاع از حقوق مؤلفان فعالیت می‌کرد و مقالات و کتاب‌های ارزشمندی در زمینه حقوق و علوم سیاسی تألیف کرد.
۲۶- عبدالله نورانی / نوشته: علی صادق‌زاده وایقان
عبدالله نورانی (۱۳۹۰ـ۱۳۱۰ش) استاد فلسفه و کلام، مصحح و کتابشناس بود. او از روحانیونی بود که رای نشر دانش و دین دانشگاه را برمی‌گزیدند و بخش بزرگی از عمر خود را به تربیت دانشجویان اختصاص داد. وی فهرست نسخ خطی چند کتابخانه مشهد را تألیف کرده بود اما تلاش اصلی او در جهت تصحیح و احیای میراث دانشمندان قدیم بود و کتاب‌های بسیاری به کوشش او منتشر شد.