به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی مجموعه «ايرانيان در زمانه پادشاهی» با حضور ابراهیم توفیق (استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی)، شهرام یوسفی‌فر (معاون اسناد آرشیو ملی) و مولفان کتاب (محمدرضا جوادی یگانه و سعیده زادقناد) چهارشنبه 29 اردیبهشت در سرای اهل قلم برگزار شد. دبیری این نشست را زادقناد به عهده داشت.
اهمیت نگاه سیاحان به جغرافیای تاریخی ایران
ابراهیم توفیق گفت: به نظر می‌رسد شما در این مجموعه آگاهانه پرهیز کردید از این که بگویید سفرنامه‌نویسان از کدام منطقه وارد ایران شدند؟ همچنین در این مجموعه دایره‌المعارفی تفکیک نشده که هر کدام از سیاحان از کدام منطقه وارد ایران شدند و درباره چه ولایتی از ایران سخن می‌گویند؟ البته این می‌تواند به دلیل ملاحظاتی بوده که مولفان ناچار به رعایت آن بودند تا متهم به نگاه تبعیض‌آمیز به ایران نشوند در حالی که این تعیین منطقه یا ایالت از منظر پژوهش‌های تاریخی مهم است.
وی افزود: بسیار مهم است که شرق‌شناسان در سفر به فارس به چه نکاتی اهمیت دادند؟ هنگام سفر به خراسان چه مطالبی را مورد توجه قرار دادند؟ در اصفهان با چه موضوعاتی برخورد کردند؟ در نتیجه چه تفاوت‌های فرهنگی در این مناطق برای آنها اهمیت داشته است؟ به عبارتی نگاه آنها به جغرافیای سیاسی آن زمان مهم بوده و خوب بود که از این زاویه هم به مسائل پرداخته می‌شد و حتی می‌توانست در این پژوهش به عنوان یک شاخص در نظر گرفته شود.
این استاد سابق دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته دیگری که به عنوان شاخص می‌توان اضافه کرد، نقطه مبدا است اینکه مشخص شود که سفرنامه‌نویس از فرانسه وارد خاک ایران شده یا از روسیه؟ توجه به این مورد، برای مولف این تحلیل را به وجود می‌آورد که چه تفاوتی میان نگاه شرق‌شناس روسی، انگلیسی یا فرانسوی به ایران وجود دارد؟ از این منظر می‌توان دریافت که آنها در زمانی که به ایران می‌آیند در ذهنشان چه مسائلی برانگیخته می‌شود؟
شناخت لایه‌های پیچیده انسان ایرانی دشوار است!
یوسفی‌فر در ادامه این نشست گفت: امروز اگر سیاحی به کشور ما بیاید با دشواری بسیاری روبه‌رو است زیرا با لایه‌های تودرتوی انسان ایرانی مواجه هستیم که شناخت را بسیار دشوار می‌کند. این غیرقابل شناخت بودن نیز ناشی از تجربیات بسیار پیچیده‌ای است که ما در طول تاریخ داشتیم.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به زمان تدوین سفرنامه بیان کرد: برخی سفرنامه‌ها هنگام سفر تدوین نشدند و به صورت یادداشت‌های روزانه نوشته شده و زمانی که برمی‌گردند نیز یادداشت‌های روزانه ادامه پیدا می‌کند. برخی از آنها یادداشت‌ها را در پایان سفر تدوین می‌کردند، بعضی سال‌های بعد دست‌نوشته‌های خود را تنظیم کرده و به چاپ می‌رساندند. این نکته نیز بسیار در فهم گزارش‌های تالیف شده موثر است. همان طور که اشاره شد اغلب این سیاحان یک گزارش و در کنار آن یک سفرنامه دارند.
معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی افزود: اغلب سیاحانی که به ایران آمدند از سفر خود گزارشی تهیه کردند که این گزارش خطاب به مقامات شهر یا مسئولان سیاسی است. تهیه این گزارش‌ها نیز به این دلیل بود که تامین هزینه سفر در گذشته بسیار دشوار بود و از این رو شرق‌شناسان برای سفر خود حامیانی می‌جستند و در نتیجه ره‌آورد سفر خود را به حامیان مالی گزارش می‌کردند که گاه این گزارش به شکل سفرنامه درمی‌آمد.
یوسفی‌فر ادامه داد: نکته دیگری که در فهم سفرنامه‌ها ضرورت دارد این است که در بررسی مطالب یک سفرنامه، باید منابع همزمان با آن نیز سنجیده شود. ضمن اینکه باید نگاه کرد که سفرنامه‌نویس از چه جامعه‌ای سخن می‌گوید و مناسبات اجتماعی و نوع ساختار جامعه‌ای که سیاح به آن وارد شده، چگونه است؟
انعکاس تصویری بی‌عیب از جامعه ایرانی
جوادی‌یگانه در بخش دیگری از این نشست گفت: انگیزه ما در بررسی سفرنامه‌ها، تفنن نبود بلکه برای یافتن برخی مسائل امروز در حیطه خلقیات ایرانیان سراغ این منابع رفتیم. نگاهی به پژوهش‌های جمال‌زاده، تقی‌زاده و بازرگان که پرفروش‌ترین کتاب‌های حوزه علوم اجتماعی را نیز به خود اختصاص دادند، حکایت از این دارد که آنها قصد اصلاح داشتند. صرف‌نظر از درست یا غلط بودن قصد آنها، به نظرم هدفشان مقدس بود. ضمن اینکه اغلب مستندات این پژوهش‌ها سفرنامه‌هاست.
وی افزود: یکی از منابع تاریخ ایران که در رابطه با خلقیات ایران مورد مراجعه قرار می‌گیرد، سفرنامه‌هاست. بنابراین اگر از منظر ریشه‌یابی برخی مسائل اجتماعی نگاه کنیم توجه به سفرنامه‌ها ضروری است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ادامه داد: بسیاری از سفرنامه‌ها پس از تجدیدچاپ دچار حذف و سانسور شده است. این حذف‌ها باعث می‌شود درکی که از جامعه ایرانی به نسل آینده منتقل می‌شود یک جامعه بدون عیب و پرغرور منعکس شود که به نظرم با جمع‌آوری مطالب خلقیات ایرانیان در سفرنامه‌ها تا اندازه‌ای از این تحریف جلوگیری شده است.