«فرهنگ سوگ شیعی» معجزه‌ای با تبرک نام سیدالشهداء (ع)
طالعی در این نشست با اشاره به ضرورت تالیف کتاب مرجع با مشخصات «فرهنگ سوگ شیعی» اظهار کرد: در کشور ما شروع و پایان یک کتاب مرجع در بازه زمانی مشخص و معقول با آهنگی نظام‌مند جزو معجزات است که این معجزه با تبرک نام سیدالشهداء (ع) رخ داده است.
وی درباره ضرورت و فایده تالیف آثاری از این دست افزود: عاشورا یک سرمایه اجتماعی است که گنجی برای ما بوده که بدون رنج به دست آورده‌ایم. طبیعت ضرورت امانت‌داری اخلاقی اقتضا می‌کند که این گنج را به دست تحریف و تضییع معنوی نسپاریم و این امانت را به نسل بعدی منتقل کنیم. به ویژه ضرورت این مهم در عصر حاضر بیشتر احساس می‌شود.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: در دنیای امروز به نام دین و با تحریف معنوی دین هر روز شاهد خشونت‌های جدید در گوشه‌ای از دنیا هستیم که این مساله سایه‌ای از وحشت نسبت به دین تحریف شده را بر دنیا افکنده است. منطق عقلانی و استوار عاشورا بهترین سرمایه و شاهد زنده برای ماست که خلاف این مساله را به دنیا ثابت کنیم. عاشورا همواره یک سرمایه معنوی، فرهنگی و اجتماعی بوده که وفاق مردم را به دنبال داشته است. آیینی که فوق زبان، مکان، دین و نگرش‌های حزبی و قبیله‌ای است. این ضرورت باید بسیار جدی‌تر گرفته می‌شد و نهادهای مختلف کشور برای به ثمررساندن آن کمک می‌کردند که نکردند ولی این امر مهم باید روزی از گوشه‌ای آغاز می‌شد که تالیف این اثر در این راستا صورت گرفته است.
طالعی گفت: یکی از ویژگی‌های مهم این اثر تجمیع اطلاعات پراکنده در قالب بانک اطلاعاتی نظام‌مند است. این کار بسیار ارزشمند بود اما هر زمان که فکر کنیم کارمان بی‌نقص و ایده‌آل بوده آن روز، روز شکست ماست.
مختصر، اجرایی و واقع‌بینانه
وی اظهار کرد: هنوز تا تولید اثری در شأن سیدالشهدا (ع) فاصله زیادی داریم اما این نکته درباره کتاب حاضر ارزشمند است که بدانیم انجام کار گروهی با رعایت اخلاق حرفه‌ای و گروهی در کشور ما بسیار مشکل است و این ارزش «فرهنگ سوگ شیعی» را دو چندان می‌کند. «فرهنگ سوگ شیعی» یا عاشورایی سایه‌ای از درخت عاشوراست که نمی‌توان این سایه را فهمید مگر اینکه خود درخت را بشناسیم.
این نویسنده درباره نقاط قوت این اثر افزود: کتاب در یک جلد، مختصر، اجرایی و واقع‌بینانه تدوین شده است که امیدوارم به همت گروه جوان مولفان این اثر ویرایش آن نیز به صورت منظم در بازه زمانی پنج ساله انجام شود. معرفی عنوان کتاب به صورت سه‌زبانه، اعلام زمان نشر ویرایش بعدی، ذکر مختصر منابع در پایان هر مدخل، تنوع و نظام‌مندی حروف، بی طرفی نسبی در گزارش و نگارش مطالب، استفاده از افراد اهل کار، فراغت‌دار و غیرمشهور، نظام ارجاعی منظم، حذف تمام القاب، ذکر منابع تصاویر، کثرت منابع و تنوع منابع از جمله نقاط قوت این اثر به شمار می‌روند.
وی درباره برخی از مهمترین نقاط ضعف کتاب نیز گفت: در تمام متن کتاب باید مشخص شود که تاریخ‌ها شمسی، قمری یا میلادی هستند که می‌توان از حروف اختصاری استفاده کرد. درباره مدخل‌ها و منابع تکمیلی نیز نکاتی مشاهده شد که نیاز به بازنگری احساس می‌شود. در تدوین این اثر از برخی منابع جدید غفلت شده است که از آن جمله می‌توان به منظومه «ظهر روز دهم» اثر قیصر امین‌پور اشاره کرد.
طالعی ادامه داد: در تولید این اثر از منابع خطی بسیار کم استفاده شده است. همچنین با توجه به کثرت پایان‌نامه‌هایی با موضوعات پیرامون سیدالشهداء (ع) موارد چندانی از استفاده از آنها در این اثر مشاهده نمی‌شود. پیشنهاد می‌کنم در ویرایش‌های بعدی از افراد دیگری که در این زمینه فعالیت‌هایی در شاخه‌های مختلف انجام داده‌اند نیز نام برده شود که از جمله آنها می‌توان به متقی برای تاسیس کتابخانه و سایت‌تخصصی امام‌حسین(ع)، رضا کوچک‌زاده برای سال‌ها تلاش در عرصه تعزیه، مجید غلامی‌جلیسه برای کارهای بسیار خوب در حوزه منابع چاپ سنگی، دکتر فخر روحانی، مهدی خواجه‌پیری و مرکز جامعة‌المصطفی اشاره کرد.
این پژوهشگر عنوان کرد: برگزاری نشست‌های تخصصی برای بیان تجربیات نگارش دایره‌المعارفی در این زمینه احساس می‌شود. همچنین پیشنهاد می‌کنم در ویرایش‌های بعدی از تهران‌محوری پرهیز شود. همچنین لازم است در مقدمه اثر به دیگر کارهای انجام شده در این راستا و تفاوت آن اشاره شود.
استفاده از «مدخل‌ها» به‌جای «مداخل»
دکتر محمد اسفندیاری به عنوان دیگر منتقد حاضر در این نشست با تقسیم‌بندی کلی کتاب‌ها به دو دسته مهم و مفید گفت: برخی کتاب‌ها بسیار مفید هستند، اما مهم نیستند و بالعکس. اما «فرهنگ سوگ شیعی» هم مفید و هم مهم است.
وی در ادامه در ذکر نقاط ضعف کتاب اظهار کرد: نخستین نقد من معطوف به عنوان کتاب است. «سوگ شیعی» به چه معناست؟ در دانشنامه‌ها باید با کلیشه‌ها و اصطلاحات حرف بزنیم. به اعتقاد من نام کتاب باید «فرهنگ عزاداری شیعی» می‌بود. با این عنوان راحت‌تر و زودتر می‌توان ارتباط برقرار کرد. نقد دوم من مربوط به مدخل‌های کتاب است که ربط عزادارانه ندارند. در این کتاب ارتباط برخی مدخل‌ها با سوگ شیعی مشخص نشده است.
اسفندیاری ادامه داد: نقد سوم به این موضوع برمی‌گردد که برخی مدخل‌ها مانند «تاریخ طبری»، مدخل باب‌الحوائج، مدخل موسی‌بن جعفر، مدخل‌های روضه علی‌اصغر و علی‌اکبر و مدخل طریق‌البکاء در این کتاب مغفول مانده است. نقد چهارم نیز به کمبود مدخل‌های ارجاعی کتاب مربوط می‌شود.
این پژوهشگر افزود: بهتر است به جای استفاده از واژه «مداخل» از معادل فارسی «مدخل‌ها» استفاده کرد، چراکه «مداخل» معنی دیگری دارد. همچنین توصیه می‌کنم دامنه موضوعی کتاب به عزاداری محدود شود.
سوگ شیعی فقط عاشورا نیست
محمدرضا سنگری دیگر سخنران این نشست با اشاره به اینکه سوگ شیعی فقط عاشورا نیست، اظهار کرد: اصولا حوزه عزاداری و سوگ شیعی به ایران محدود نمی‌شود و با بسیاری از کشورها و مناطق دیگر نیز مرتبط است. سوگ شیعی فقط عاشورا نیست. از نکاتی که در این کتاب باید به آن اشاره شود این است که چرا به‌عنوان مثال سوگ امام جعفرصادق (ع) یا امام موسی کاظم(ع) و یا حضرت معصومه (س) مطرح نشده است.
وی در ادامه در بیان برخی نقاط ضعف کتاب در مقام یک منتقد افزود: نکته دیگر به تفاوت در عنوان اصلی و فرعی بازمی‌گردد در عنوان اصلی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» آمده در حالی که در موضوع سوگواری‌های اسلامی ایران ذکر شده است. همچنین در این اثر فرق بین دانشنامه، دایرة‌المعارف و فرهنگنامه مشخص نیست. مغفول ماندن برخی از مدخل‌ها و زیرمدخل‌ها نیز از نکات دیگری است که باید در ویراست‌های بعدی بازنگری شود.
این نویسنده ادامه داد: البته باید اذعان کرد که «فرهنگ سوگ شیعی» کاری محققانه با متنی بسیار روان است که در آن بدون سوء‌گیری با موضوعات منصفانه برخورد شده است.
انتشار نسخه مجازی «فرهنگ سوگ شیعی» تا پایان سال
محسن حسام‌مظاهری نیز به عنوان مدیر پروژه و سرویراستار این اثر گفت: ایده «فرهنگ سوگ شیعی» و تدوین دانشنامه‌ای درباره آیین‌های عزاداری از سال 89 در موسسه انتشارات خیمه صورت گرفت. واقعیتی که در این حوزه با آن روبه‌رو هستیم پراکندگی، تشتت و آشفتگی مفاهیم است. همچنین در این اثر محوریت بر آیین‌های عزاداری است که در دانشنامه‌های دیگر سهم کمی به آن اختصاص یافته بود.
وی ادامه داد: مدخل‌های این اثر در 10 گروه موضوعی شناسایی و اولویت‌بندی و از همان ابتدا مقرر شد که هر پنج سال این اثر با افزودن مقالات و بازنگری و تصحیح مقالات ویرایش شود. به امید خدا ویراست بعدی در سال 1400 منتشر خواهد شد.
حسام‌مظاهری اظهار کرد: نسخه مجازی «فرهنگ سوگ شیعی» تا پایان سال جاری تولید و منتشر خواهد شد. همچنین در ویراست‌های بعدی امکان اعمال نقدهای کارشناسانه وجود دارد.
این نویسنده در بیان برخی ویژگی‌های این اثر افزود: این اثر 4 تفاوت عمده با دیگر آثاری دارد که در این راستا منتشر شده‌اند. این 4 تفاوت عبارتند از رویکرد علمی(دانشنامه‌ای)، شیوه کار، کارگروهی و تحدید موضوعی.
وی همچنین درباره انتخاب عنوان کتاب نیز گفت: دلیل انتخاب این عنوان چشم‌اندازی است که برای آینده کار در ویرایش‌های نسخه‌های عربی، انگلیسی، آذری، اردو و دیگر زبان‌ها لحاظ شده است. در تدوین این اثر سعی شده حتی‌الامکان از دایره فهم شیعه ایرانی امروز پرهیز شود.