به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ شماره ۱۲۵ از نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «دین و نظریۀ تکامل» منتشر شد.
بنابر این گزارش، هر دستاورد نوین علمی، پیامدهای الهیاتی و فلسفی ناگزیری به دنبال دارد، نظریه تکامل یا فرگشت(Evolution) هم از این قاعده استثنا نیست و همچون یافتههای فیزیک مدرن که تحولی شگرف در عرصه هستیشناسی معاصر پدید آورند، تبعات بسیاری به همراه داشته است. از اینرو فیلسوفان و الهیدانان در باب پیامدهای آن نظریهپردازی کردهاند.
مریم سعدی، دبیر این شماره از نشریه اطلاعات حکمت و معرفت نوشته است: «هر چند این نظریه، سیر تطور شایان توجهی از داروینیسم و حتی پیش از آن تا نئوداروینیسم را پشت سر گذارد، اما آنچه مسلم است مهمترین اتفاق حاصل از این تطور، صرفا فاصلهگرفتن از تلقی متداولی بود که از انسان و جایگاه سنتی او انتظار میرفت. همان تصویری که اغلب از دادههای وحیانی و حتی باورهای اسطورهای وام گرفته شده است. بنابراین با ارائه این نظریه و مهمتر از آن تبدیلشدنش به یک مکتب در بستر زمان، به ناگاه چشمانداز موقعیت انسان در جهان، آبستن تحولی شگرف گردید. به تاثر از این اتفاق، بازخوردهای متفاوتی از ناحیه اندیشمندان اعم از خداباوران و ملحدان، بهوقوع پیوست که از پذیرش تا تلاش برای رد آن و نیز، از اذعان بهوجود تعارض میان علم و دین تا توجیه عدم تعارض در الگوی تکاملی را در بر میگرفت.»
نظریۀ رقیب تکامل، نظریۀ طراحی هوشمند (Intelligent Design) است که میکوشد این نظریه را از میدان به در کند. استدلال نظریۀ طراحی هوشمند بر مبنای ارگانیزمهایی است که به دلیل پیچیدهبودن، قابل تقلیل به گونههای سادهتر نیست و به عبارتی فرآیند تکاملی را برنمیتابند و از این رهگذر، اثباتی بر وجود طراحی هوشمند و متعالی محسوب می‌شود. با این حال هنوز دانشمندان دیگری برای از میدان به در کردن نظریههای رقیب مشغول به نظریهپردازی هستند که از میان آنها میتوان به توماس نیگل اشاره کرد. او با روشی دیگر یعنی طبیعتباوری غیرمادی به نقد و رد این نظریه تکامل کوشیده است. شماره ۱۲۴ نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت به به بررسی نقش فرگشت در رابطه علم و دین و نیز پیامدهای ناگزیر این نظریه در برخی حوزهها میپردازد.
دفتر ماه این شماره از نشریۀ مشتمل بر هفت مطلب است. نخستین مطلب گفت وگویی با جان هات با عنوان «توهم الحاد» است. هات یکی از پژوهشگران این عرصه است که نظریه تکامل را می‌پذیرد و در عین حال معتقد به وجود هیچگونه تعارضی در پارادایم پذیرش این نظریه میان علم و دین نیست. «الحاد مدرن نامی است که وی بر بینش دین‌ستیزان زیست‌شناسی همچون داوکینز، هیچنز و سم هریس می‌گذارد و ضمن نقد و رد طراحی هوشمند، فرگشت را به‌منزله دلیلی بر قدرت بی‌پایان خداوند قلمدادکرده و به سوالاتی در این زمینه پاسخ می‌دهد.»
مطلب دوم مقالهای با عنوان «رابطه علم و دین در پارادایم نظریه تکامل» به قلم جیمز کلارک است. کلارک از دیگر فیلسوفان خداباوری است که ضمن پذیرش نظریه تکامل، رابطه علم و دین را در بوته تقریری نوین قرار می‌دهد. مولف در این مقاله به تبیین و توصیف رابطۀ علم و دین پرداخته است. قرآن و نظریه تکامل، بخش دیگری از این ترجمه است که طی آن کلارک نحوه مواجهه فیلسوفان مسلمان با فرگشت و عدم تعارض ظواهر آیات قرآن با این نظریه را بررسی کرده است.
نوشتار سوم با عنوان «تکامل از علم تا فراعلم،» مقالهایست که ضمن تشریح و تفکیک میان دو قرائت حداقلی و حداکثری از نظریه تکامل و نیز معرفی و تبیین دو خوانش متفاوت از رویکرد دینی نسبت به حیات، رابطه میان نظریه تکامل و دین را در خوانشهای مذکور بررسی میکند. در ادامه نویسنده تحلیلی در باب قرائت حداکثری تکاملی و رابطه آن با شواهد علمی ارائه میکند.
مقالۀ چهارم این دفتر با عنوان «معرفتشناسی تکاملی» رویکردی طبیعت‌گرایانه به معرفتشناسی دارد. این رویکرد به عنوان بخشی از زیست‌شناسی و فلسفه علم طبیعیشده و محصول تکامل زیستی در نظر گرفته می‌شود. در این نوشتار علاوه بر توضیح این دیدگاه، محل تعارض احتمالی آن با الهیات واکاوی شده است.
عنوان پنجمین مقاله «نظریه تکامل در بوته نقد توماس نیگل» است. «توماس نیگل از خداناباوران منتقد فرگشت است. در مقاله تکامل در بوته نقد توماس نیگل، نویسنده ضمن معرفی و تبیین دیدگاه فلسفی نیگل، به توصیف ادله او در این نقد در خور توجه میپردازد و زیر بنای نگرش نیگل در قالب تشریح بینش او را تبیین میکند.»
در مقالۀ ششم با عنوان «نظریه تکامل و چالش‌های آن با تصویر سنتی از انسان» مفهوم انسان و ماهیت او از دو منظر متفاوت دیدگاه سنتی و تکاملی توصیف شده و تمایزات بنیادین این دو دیدگاه بررسی شده است. مولف در این مقاله به حل تعارض موجود بین دو دیدگاه نیز پرداخته است.
هفتمین و آخرین نوشتار این دفتر مقالهای با عنوان «بررسی تطبیقی تکوین از نگاه ملاصدرا و نئوداروینیسم» است که تکوین در نگاه ملاصدرا با نظریه تکامل -در اینجا نئوداروینیسم- وجوهی از اشتراک و انفکاک را بررسی میکند. این مقاله علاوه بر تمرکز بر سبقه زمانی ملاصدرا نسبت به نظریهپردازان طرفدار تکامل انواع، به بررسی تطبیقی دیدگاههای مذکور میپردازد. همچنین حدوث جسمانی روح ذی‌حیات در فلسفه صدرایی را بررسی میکند که یکی از حلقه‌های کلیدی و مفقود در فرضیه تکامل تلقی می‌شود.
دومین بخش نشریه با عنوان ادب و هنر از دو نوشتار تشکیل شده است. نخستین مطلب گفتوگویی با عنوان «فلسفه سینما: از هایدگر تا کیارستمی» با سیاوش جمادی است. دومین نوشتار نیز مقالهای با عنوان «زیبایی شناسی صوفیه» به قلم سیروس علی زرگر و ترجمه علیرضا رضایت است.
سومین بخش نشریه اندیشه و نظر نام دارد و مشتمل بر دو مطلب است. نخست مقالهای با عنوان «قرآن شناخت» به قلم سید حسین نصر آمده که انشاءالله رحمتی به فارسی برگردانده است. سپس محمدجواد محمدی مقالهای با عنوان «مسلمانان و همسایگان غیر مسلمان» نگاشته است. سومین و آخرین مقالۀ این بخش «مشرو طه خواهی استبداد ستیز، نواندیشی دینی» به کاظم طیبی فرد است.
دو بخش پایانی نشریه به کتاب و گزارش اختصاص دارد. در بخش کتاب ابتدا مقالهای با عنوان مقامه نویسی در ادب پارسی به قلم سید مسعود رضوی آمده است. سپس منیره پنج تنی در گفتو گو با علیرضا حسن پور مسئلۀ زمان را نزد چندین فیلسوف بررسی کرده و سپس به صورت مفصل به نقش زمان در پدیدارشناسی هوسرل و در ادامه موضوع هرمنوتیک پرداخته است. بخش پایانی نشریه به گزارش مهمترین وقایع یک ماه اخیر حوزۀ اندیشه اختصاص دارد.
گفتنی است، شماره ۱۲۵ نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با مدیرمسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با قیمت ۲۰۰۰ تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.