به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ چندی است انتقاداتی با موضوع چیستی مفهوم فلسفه در برنامه فلسفه برای کودکان طرح شده است، برخی از دوستان مدعی شده اند انتخاب عنوان «فلسفه» برای این برنامه توسط ماتیو لیپمن بیشتر جنبه ذوقی داشته و به دلیل جذابیت فرمی این عنوان بوده و برنامه فلسفه برای کودکان صرفا یک «روش» تربیتی برای آموزش تفکر به کودکان است و نه فلسفه به معنای فلسفی واین برنامه اهداف مشخصی ندارد.
به شکل موجز و مختصر بر آنم تا مفهوم فلسفه در برنامه فلسفه برای کودکان را مبتنی بر آرای لیپمن باز خوانی نمایم تا امکان داوری در خصوص این ادعاها و نقدها مهیا گردد.
کودکان پیوند طبیعی با فلسفه دارند
ادعای بزرگ لیپمن اینگونه آغاز گشت: «کودکان و فلاسفه هر دو از دنیا در حیرتند؛ پس اگر ایده‌های فلسفی به زبانی قابل درک برای کودکان تنظیم شده باشد، می‌توانند ایده‌های فلسفی خود را ابداع کنند. به‌طور خلاصه، کودکان پیوند طبیعی با فلسفه دارند.»
به‌نظر لیپمن لازم است تا برای پرورش عقلانیت از تفکر سطح بالا استفاده کنیم، به‌نظر او تفکر سطح بالا تنها وسیله‌ای است که می‌تواند افراد را معقول تربیت کند و الگوی تفکر تاملی را به‌صورت عملی درآورد. وی در این زمینه می‌نویسد: «منظور از تفکر سطح بالا تفکری است که دارای سه ویژگی باشد؛ از لحاظ مفهوم، غنی باشد. از لحاظ انسجام، سازمان‌یافته باشد. به‌طور مداوم، اکتشافی باشد. (لیپمن، Thinking in Education ۱۹۹۱: ۱۸) به عبارت دیگر تفکر تاملی، نظری، ذهنی و مفهومی تر است. دارای نظم و سازمان است و بیشتر اکتشافی و نوجوست تا اینکه بازنمایی و تکرار امور موجود باشد.
تعریف لیپمن از تفکر در برنامه فلسفه برای کودکان با تعاریف تاریخ فلسفه از چیستی ، ماهیت و روش فلسفی همخوانی دارد.
به‌نظر لیپمن، فلسفیدن، حلقه گمشده نظام تربیتی است
لیپمن تفکر فلسفی را به‌عنوان بنیادی برای همه مهارت‌ها و همه رشته‌ها در نظر گرفت. او گفت‌وگو در غالب اجتماع پژوهشی را که در کلاس درس تشکیل می‌شود، به‌عنوان روش اساسی برای یادگیری تفکر درباره همه موضوعات و رشته‌های درسی طرح نمود و معتقد بود که بدین وسیله می‌توان تفکر را وارد همه رشته‌ها و همه موضوعات درسی کرد. به‌نظر او فلسفه در معنای فلسفیدن، حلقه گمشده نظام تربیتی است. او معتقد بود که فلسفه با شگفتی آغاز می‌شود، شگفتی با معنا ارتباط دارد و معنایابی، زیربنای تفکر را تشکیل می‌دهد. او پژوهش اجتماعی، علمی و اخلاقی را با بررسی‌های فلسفی و مقولات فلسفی یکپارچه می‌کند. (قائدی، مبانی نظری برنامه فلسفه برای کودکان ۱۳۸۳: ۷۳)
نقش گفتگوی سقراطی در فلسفه ورزی ناب کودکان
دکتر یحیی قائدی در کتاب «آموزش فلسفه به کودکان /بررسی مبانی نظری» که در واقع رساله دکتری شان بوده و در سال ۸۳ توسط نشر دوانین منتشر شده است، به شکل مبسوطی مفهوم فلسفه در تاریخ اندیشه بشری و فرایند فلسفه ورزی که مد نظر ماتیو لیپمن بود را توصیف نموده و گرد آورده اند و نقش گفتگوی سقراطی در فلسفه ورزی ناب کودکان منطبق بر الگوی لیپمنی را شرح داده اند. مبانی نظری این برنامه در این کتاب در همسویی کامل با مفاهیم فلسفه ورزانه مکاتب و فیلسوفان در فصول مختلف جمع آوری نموده اندو پاسخ به نقدها در دوره حیات لیپمن نیز ارائه گشته است.
پیشنهاد میکنم منتقدان گرانقدر که در فلسفه بودن برنامه فلسفی لیپمن تشکیک می ورزند در درجه اول به این کتاب و استناداتش رجوع نمایند و دست کم فصول دوم و سوم کتاب را از نظر بگذرانند.
از نظر لیپمن هدف عمده برنامه آموزش فلسفه برای کودکان آن است که به کودکان کمک کند تا بیاموزند چگونه خودشان فکر کنند. (۱۹۸۰:Pholosophy in the Classroom : ۵۳) وی هدف‌های این برنامه را به صورت زیر دسته‌بندی کرده است:
۱.بهبود توانایی تعقل۲ . پرورش خلاقیت۳ . رشد فردی و بین‌فردی۴. پرورش درک اخلاقی۵. پرورش توانایی مفهوم‌یابی در تجربه۶. بررسی شقوق (جایگزینی) ۷. بررسی بی‌طرفی ۸. بررسی انعطاف‌پذیری دلایل ارائه‌شده برای باورها ۹. بررسی جامعیت ۱۰. بررسی موقعیت ۱۱. بررسی روابط جزء و کل
برنامه طراحی شده لیپمن پس از آزمونهای بسیار در مدارس و سنجش کودکان در طی دو دهه جایزه سال ۲۰۰۱ انجمن فلسفی آمریکا را به خود اختصاص داد و از طرف یونسکو و انجمن معلمان فلسفه امریکا مورد تقدیر واقع و رسما ثبت شد. اسناد و فیلم های مرتبط بر توضیحات و تبیین مورد تایید بود مفهوم فلسفه در برنامه جهانی لیپمن موجود می باشد.