فرهنگ امروز/ روح اله صفری* علی اکبر تشکری**:

چکیده
   حضور پدیده اینترنت در دو دهه اخیر در بسیاری از کشورها، تحولات مثبت بسیاری را به همراه داشته و حوزه تحقیقات و پژوهش های علوم انسانی، مخصوصاً تاریخ ، نیز از این تحولات به دور نبوده و نیست. به نظر می رسد استفاده از این پدیده در حوزه های علمی و پژوهشی، با تمامی قابلیت ها و امکاناتش، همانند هر ابزار دیگری دشواری ها و خطرات خاص خود را به همراه داشته است. رشته تاریخ ومحققین علوم انسانی در آینده ای نه چندان دور درمواجه با این پدیده جدید با تهدید ها و چالش ها ی بسیاری مواجه خواهند بود.
در این مقاله ضمن توجه به مسالة"پیشینه شبکه جهانی اینترنت و تولید اسناد دیجیتال در این شبکه"، "جنبه های مختلف تأثیر شبکه جهانی اینترنت بر آینده تاریخ و تاریخ نگاری"،" فواید و مضرات احتمالی تعامل اینترنت با تاریخ "وهمچنین" آینده اسناد دیجیتال" موضوعاتی است که به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد.

کلید واژه ها:
تاریخ دیجیتال، اینترنت، اسناد، تاریخ نگاری(۱)

مقدمه:
رایانه و نرم افزارهای مرتبط با آن و همچنین شبکه جهانی اینترنت، نمونه ای از ابزارهایی است که امروزه جایگاه مستحکمی در جهان یافته است. نرم افزار های رایانه ای امروزه نقش مؤثر و فراگیری در تولید، تکثیر و تغییر محصولات تصویری، صوتی و نوشتاری داشته و فعالان عرصه شبکه جهانی اینترنت توانسته اند در حوزه های برقراری ارتباط، جستجو، گسترش کتابخانه های دیجیتالی، انتشار اسناد و  ثبت و ضبط داده ها،  قابلیت های فوق العاده خود را بکار گیرند. اما با وجود تمامی نقاط قوت نرم افزارهای جدید و قابلیت های بالای اینترنت  به نظر می رسد مورخین در آینده ای نه چندان دور با تهدید ها و چالش هایی همچون "بی ثباتی مواد آرشیوهای وب بنیاد"، " عدم بایگانی مناسب داده های دیجیتالی" که بسیاری از آنها ممکن است ارزش تاریخی داشته باشند ، "حذف و تغییر آنها از روی پایگاه ها" ، " تغییر آدرس های اینترنتی(URL)(۲)  برخی از منابع یا وب سایت ها " و همچنین " فقدان قوانین مشخص و مدون در زمینه ضبط و نگهداری اسناد دیجیتال در سازمان ها و نهادهای اداری "  مواجه باشند.
گسترش روزافزون رسانه های جدید به ویژه شبکه جهانی اینترنت و تولید و انتشار داده های جدید در سطح جهان، که بسیاری از این داده ها می تواند در روند تدوین تاریخ معاصر به کار مورخان بیاید،  نشان از آن دارد که گسترش رسانه های جدید به خصوص اینترنت بر روند وقایع نگاری و تاریخ نویسی در آینده تاثیر خواهند داشت. با پیدایش اینترنت همه مردم به نوعی در حال جمع آوری اطلاعات خود هستند و به نوعی وظیفه وقایع نگاری را بر دوش می کشند. گسترش وب سایت ها، وبلاگ ها، شبکه های اجتماعی نظیر فیس بوک،توییترو ... کمک کرده که بسیاری از مردم بتوانند اطلاعات مربوط به خود و روند تحولات زندگی شان را در فضای مجازی منتشر نمایند. معلوم نیست مورخان چگونه باید دریابند که کدام یک از این وقایع و اطلاعات دیجیتال،  با این حجم بالا و وسیع،  مهم بوده و تاریخ آینده را بر اساس این منابع جدید چگونه باید نوشت. بر خلاف اعصار گذشته که بسیاری از مورخین با کمبود منابع و اسناد مواجه بودند، در این عصر ازدیاد و وفور منابع و اسناد  است که موجب سردرگمی آنان خواهد شد.  به گفته تامشینفلد(۳)  (به نقل از تبیان، ۱۳۸۹) مورخان امروزی به جای جست وجو در اسناد، با حجم وسیعی از اطلاعات سر و کار دارند و هر چه بیشتر می گذرد آنها بیشتر سر در گم می شوند که کدام یک ارزش نگهداری و ثبت در تاریخ را دارند. با توجه به انتشار این حجم از اطلاعات و ثبت و ضبط خودکار بسیاری از وقایع و حوادث، ممکن است که در وظیفه و رسالت مورخان در دهه های آینده شاهد تغییر و تحولاتی باشیم. به اعتقاد اریک اشمیت(۴) - بنیانگذار گوگل- این تغییرات و انتشار این حجم از اطلاعات در نهایت تغییر شغل مورخان را به همراه خواهد داشت (همان، ۱۳۸۹).

مورخان در عصر اینترنت
قرنی راکه در آغاز دومین دهه از آن هستیم را بسیاری قرن «انفجار اطلاعات» نام نهاده اند. اریک اشمیت به این نکته مهم اشاره می کند که "در این عصر ما هر دو روز یکبار با حجم وسیعی از محتوا روبرو می شویم که هم اندازه کل حجم محتوایی تاریخ قبل از تمدن بشر تا سال ۲۰۰۳ است" ( تبیان،۱۳۸۹). در این قرن رسانه ها دیگر تنها در فیلم و عکس و روزنامه های کاغذی خلاصه نمی شوند. رسانه های نوظهوری همچون شبکه جهانی اینترنت و نرم افزارهای وابسته، آنچنان جایگاهی یافته اند که بسیاری از رسانه های سنتی را تحت الشعاع خود قرار داده اند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد، سازمان ها و نهادها ناگزیرند به این پدیده روی آورده و از توانمندی های آن بهره مند شوند. حضور شبکه اینترنت در دو دهه اخیر تحولات مثبت زیادی را در بسیاری از کشور ها و از جمله ایران ایجاد کرده است؛ حوزه تحقیقات و پژوهش های علوم انسانی، به خصوص در رشته تاریخ نیز از این تحولات به دور نبوده است.
 یکی از موضوعاتی که همواره مورد توجه روش شناسان هر علمی قرار دارد ارتباط یک علم با سایر علوم، به طور اعم، یا علوم دیگر به طور اخص است. تاریخ نیز به عنوان یک علم از این قاعده مستثنی نبوده و نیست. اگر دانش تاریخ به صورت سنتی با ادبیات و یا علم حدیث، کلام و یا علوم دیگر پیوند داشته امروزه باید به عرصه های دیگری نیز توجه داشته باشد. پدیده اینترنت یکی از مقولاتی است که مورخان در دنیای معاصر خود را ناگزیر از ارتباط و تعامل با آن دیده و ضروری است که در حسن و قبح، نحوه تعامل و تاثیر و تاثرات آن اندیشیده و تدبیر کنند (فرهانی، ۱۳۸۸، ص۱).

شبکه جهانی اینترنت 
اینترنت را شاید بتوان گسترده ترین سامانه‌ای دانست که تاکنون به دست انسان طرّاحی، مهندسی و اجرا گردیده‌است. سابقه این شبکه عظیم جهانی به دهه ی۱۹۶۰ باز می گردد؛ زمانی که آژانس های نظامی ایالات متحده امریکا بر روی پروژه های تحقیقاتی برای ساخت شبکه ای مستحکم سرمایه گذاری نمودند. این پژوهش سبب شد تا مشارکت های جهانی آغاز گردد و از اواسط دهه ۱۹۹۰، اینترنت به یک شبکه همگانی و جهان‌شمول تبدیل شود. وابسته شدن غالب فعّالیت‌های بشر به اینترنت در مقیاسی بسیار عظیم و در زمانی چنین کوتاه، حکایت از آغاز یک دوران تاریخیِ نوین در عرصه‌های گوناگون علوم، فن‌ّآوری، و به خصوص در نحوه تفکّر انسان دارد. (وب سایت ویکی پدیا، اینترنت، ۱۳۹۰)
بر اساس برخی آمارهای موجود، ایران با بیش از هفتاد میلیون نفر جمعیت، بیست و سه میلیون کاربر اینترنت دارد که بالغ بر ۳۴ درصد کل جمعیت کشور را شامل می شود. بر اساس آماری دیگر به نقل از گاردین، ایران زمانی با داشتن نزدیک به هفت میلیون و ۵۰۰ هزار مصرف کننده اینترنت، بعد از اسرائیل بالاترین میزان استفاده از اینترنت را در خاورمیانه داشته‌است (همان، ۱۳۸۹).

اینترنت و تولید اسناد دیجیتال
با گسترش اینترنت و دسترسی همگانی به آن، بسیاری از مردم و حتی سازمانها و نهادهای اداری دولتی و غیر دولتی تصمیم به انتشار اخبار و اسناد خود در این شبکه گرفته اند. امروزه شاهد پدیده هایی همچون وب سایت یوتیوب(۵)  در فضای مجازی هستیم که روزانه فیلم های مستند فراوانی را از سراسر جهان منتشر می کند. فیلم هایی که بسیاری از آنها توسط مردم عادی بارگزاری و به روز می شود و حتی بسیاری از رسانه های معتبر دنیا از این فیلم ها در پخش گزارش ها و اخبار خود  استفاده می کنند. بسیاری از این فیلم های چند دقیقه ای تا چند ساعتی، در آینده می تواند مورد قضاوت و بررسی مورخان قرار گرفته و حاوی ارزش تاریخی به عنوان یک" سند" باشد. 
پایگاه دیگری نظیر فیس‌بوک(۶)  که هم اکنون به طور رایگان در اختیار مردم جهان قرار دارد و بسیاری از شخصیت های سیاسی، هنرمندان، ورزشکاران و مردمان عادی از سراسر جهان، همانند زندگی حقیقی خویش ، دارای یک زندگی مجازی نیز بر روی این شبکه ها می باشند. آنها روزانه دیدگاه ها، نقطه نظرات و حتی بسیاری از اسناد شخصی خود اعم از فیلم، عکس و دیگر اطلاعات را بر روی این شبکه بارگزاری می کنند، که بسیاری از این اطلاعات در آینده می تواند به عنوان یک سند برای مورخین محسوب شود.
از سوی دیگر رسانه های جدیدی با کمک اینترنت توانسته اند «زمان» را در چرخه انتشار انتقال آگاهی های تاریخی به حداقل رسانده و امکان ارتباط میان مورخان و مخاطبان آنها را، با حداقل واسطه فراهم کنند. در پرتو این امکانات تولید، حفظ، انتشار و انتقال شواهد تاریخی مربوط به گذشته و همچنین رخدادهای جهان معاصر برای مورخان آسان تر شده است (فرهانی، ۱۳۸۸، ص ۳).
اما به نظر می رسد با توجه به نوپا بودن پدیده ی اینترنت، گسترش روزافزون این شبکه و تولید بالای حجم اسناد و اطلاعات دیجیتال، نقاط قدرت و ضعف این پدیده و عواقب احتمالی آن چندان مورد بررسی قرار نگرفته است. اکنون در سومین دهه استفاده از شبکه جهانی اینترنت می توانیم تصویر واقع بینانه تری از این پدیده و معایب و مزایای احتمالی آن داشته باشیم. تا کنون انتظار جامعه دانشگاهی از وب سایت ها عمدتاً در حد انتشار تازه های علمی و جستجو کردن محدود شده بود. آنچه به آن کمتر توجه شده است، مفاهیمی همچون دسته بندی و خوشه بندی اطلاعات، جمع آوری اطلاعات تاریخی از روی شبکه جهانی اینترنت و تحلیل ارتباط میان این اطلاعات به کمک نرم افزارها و یا حتی وقایع نگاری با استفاده از اطلاعات روی شبکه اینترنت و با کمک نرم افزارهای رایانه ای است. توانمندی هایی که تا کنون کمتر توسعه یافته اما واجد امکان خلق نوع جدیدی از تاریخ نگاری در آینده خواهد بود.(کوهن، ۱۳۸۸،ص۲۰).
در هر صورت اگرچه این رسانه در ابتدای راه است اما برای رشته تاریخ و مورخان تا کنون مزایای بسیاری داشته است. برقراری ارتباط میان عموم مردم فارغ از موقعیت جغرافیایی آنها، ارتباط همزمان بین آنها، امکان ذخیره سازی و ارسال حجم زیادی از اطلاعات و کد گزاری برای سهولت جستجو و به روز رسانی، از جمله توانمندی های اینترنت به حساب می آید.

مورخان در وب می توانند مطالب خود را با مجموعه بیکران منابع، متون، نگاره ها، جداول و تصاویر کامل کنند و حتی به مطالب غیر حرفه ای که هیچگاه امید کتاب شدن ندارند دست یابند (همان، ص۲۰). به علاوه با توجه به فضای باز اینترنت می توان به جای تمرکز بر روی رهبران سیاسی حکومتی بر روی بدنه ملت ها و دیدگاههای آنان نسبت به وقایع و حوادث مختلف تمرکز کنند. اما قطعاً چنین پیوندی میان تاریخ و رسانه های جدیدی همچون اینترنت و نرم افزارهای وابسته به آن در عین سودمندی برای هر دو سوی این ارتباط، با خطرهایی نیز همراه است. امروزه با وجود نرم افزارهای قدرتمند ویرایش فیلم و عکس امکان اعمال هر نوع تغییر و تحریفی در عکسها، فیلمهای تاریخی و اسناد دیجیتالی وجود دارد. این تغییرات می تواند با چنان دقت و ظرافتی صورت گیرد که حتی متخصصین نرم افزارها نیز گاهی موفق به تشخیص آن نشوند. با این نرم افزارها می توان یک واقعیت تاریخی را جعل یا تحریف کرد که به مرور زمان این جعل و تحریف ها می توانند موجب سلب اعتماد مورخان نسل آینده از اینگونه روایات و اسناد شوند (فرهانی، ۱۳۸۸، ص۳). با توجه به نکات اشاره شده، عجیب نیست که بسیاری از مورخین و دانشمندان علوم انسانی با احتیاط و سوءظن به این پدیده بنگرند. اما دیر یا زود فرایند جدیدی از مطالعه تاریخ فقط به شکل آنلاین ممکن خواهد بود و لذا بی معناست که ما از وب همانند منابع کاغذی انتظار داشته باشیم(کوهن،۱۳۸۸ ص۱۷). البته مورخان باید این نکته را در نظر بگیرند که این پیامدها جزیی از طبیعت پدیده اینترنت است. به هر حال اگر مورخین برای تقویت نقاط مثبت و کاهش نواقص آن از هم اکنون به فکر نباشند قطعاً در آینده مشکلات استفاده از این پدیده تشدید خواهد شد.

مورخین و اسناد دیجیتال
گرچه در دو دهه گذشته تحولات صورت گرفته در دنیای الکترونیک، دستیابی به اسناد و مدارک مورد نیاز را آسانتر نموده، اما پیامدهایی نیز به همراه داشته که این امر به نوبه خود به کارگیری اسناد، انتخاب و از بین رفتن آنها، چگونگی نگهداری و دستیابی آنها، ماهیت و معنا، و حتی صحت و سقم اسناد را تحت تاثیر قرار داده است. در طی سالیان گذشته آفرینش، نگهداری و بازیابی اسناد تاریخی دچار تحولاتی شده و از اسناد کاعذی و ثبت بر روی کاغذ فاصله گرفته است. به نظر می رسد در دنیای جدید مفهوم کلی« سند چیست؟» با تغییراتی مواجه شده است. تغییرات ایجاد شده همچنین تأثیر به سزایی در نگهداری اسناد، بررسی صحت و سقم آنها و استفاده مورخین از این اسناد خواهد داشت. مورخین با مفاهیم اصلی و منشاء یک سند و درستی آن در دنیای اسناد کاغذی آشنایی دارند، اما قوانین و مقررات سنجش اعتبار اسناد در عصر دیجیتال تغییر کرده و مورخین می بایست خود را برای این تغییرات آماده کنند. در حال حاضر تحقیقات مورخین معاصر در زمینه اطلاعات بایگانی شده بر مبنای مطالعه اسنادکاغذی بنا شده و حتی استفاده از تکنولوژی های جدید نیز بر مبنای استفاده از اسناد کاغذی گذشته مورد بهره برداری قرار می گیرد این در حالی است که در عصر جدید بسیاری از اطلاعات و اسناد به صورت الکترونیکی و در فرمت ها و قالب های مختلف در حال انتشار است که هیچ پشتوانه کاغذی نداشته و اصل و محور همان سند دیجیتال منتشر شده و فضای مجازی می باشد.”حجم بالای اطلاعات منتشر شده در فضای مجازی و گسترش روز افزون آن”، “تصمیم گیری درباره اینکه کدام یک از اسناد می بایست حفظ، ذخیره و نگهداری شود و چه اسنادی نیاز به نگهداری آن نیست و می بایست از بین برود"، "چگونگی حفظ و نگهداری اسناد دیجیتال" و همچنین "متولی حفظ و ضبط اسناد دیجیتال دولتی و مردمی در ایران" و" استاندارد بودن نرم افزارهای مورد استفاده توسط سازمان ها جهت حفظ اسناد و بایگانی " از جمله چالش های پیش روی عصر جدید متولیان و مراکز نگهداری اسناد می باشد. به عبارت دیگر در دست داشتن نسخه دیجیتالی اسناد و مدارک برای مطالعه ، پژوهش و حفظ اصل این سرمایه های فرهنگی یکی از نگرانی های اساسی است که می بایست چاره ای برای آن یافت. یکی  از مهمترین مسائل در روش پژوهش در اسناد دیجیتالی، فقدان مادی این اسناد به عنوان یک منبع تحقیقی است، زیرا ماهیت این اسناد به صورت مجازی است ( و نه عینی مانند کاغذ و چاپ). اما به اعتقاد برخی دانشمندان حوزه تاریخ نگاری، اسناد و مدارکی که اساس و پایه یک تحقیق را شکل می دهند، می بایست ثابت، تعریف پذیر، قابل شناسایی و تباهی ناپذیر باشند. در این صورت می توان این اسناد و مدارک را تجزیه و تحلیل کرده و مورد انتقاد و تفسیر قرار داد(مینوتی،۱۳۸۶، ص۶۷).
همچنین تکنولوژی، نرم افزارها و فرمت داده های دیجیتالی نیز به سرعت در حال تغییر است و آنچه که بیش از یک مشکل است کهنگی و منسوخ شدن شیوه های گرد آوری الکترونیکی اطلاعات است. شاید بهترین مثال دراین زمینه مثال فلاپی دیسک ها باشد که در دهه های گذشته مورد استفاده قرار گرفته و ممکن است در آینده غیر قابل خواندن و استفاده باشد، کما اینکه اکنون دیگر کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. به طور مثال شبکه(۷) BBC  در سال ۱۹۸۶ حجم زیادی از اطلاعات خود را بر روی دیسک های لیزری ۱۲ اینچی که بوسیله ابرکامپیوتر هایBBC  (اوج تکنولوژی اواسط دهه ۸۰ میلادی)  قابل استفاده بود ذخیره کرد؛ اما تنها پس از ده سال تمامی این تکنولوژی ها کهنه و منسوخ شد و تا سال ۲۰۰۰ تعداد محدودی از دستگاهها قادر به خواندن این اطلاعات از روی دیسک ها بودند (همپشایر و جانسون، ۲۰۰۸)(۸) 
این مساله بسیار مهم است که در رابطه با مخازن حافظه اسناد تاریخی دیجیتالی، قواعدی می بایست پیاده شود که در سطح بین الملی مورد پذیرش باشد و مسوولان حفظ و نگهداری اسناد دیجیتالی، غیر قابل تغییر بودن آن و امکان مبادله و ارتباط همگانی با آن را تضمین کنند. به عبارت دیگر بایستی ملاک هایی یکسان و قابل پذیرش در سطح بین المللی برای حافظه های دیجیتالی رایانه ها، مورد توافق قرار بگیرد که بتواند همه اسناد و مدارک موجود در مخزن های دیجیتالی را از هرگونه فساد و تغییر پذیری عمدی و غیر عمدی در امان نگه دارد. (مینوتی، ۱۳۸۶، ص۷۵).

اسناد دیجیتال و مشکلات پیش رو
عصر دیجیتال مشکلات جدید دیگری را نیز پیش روی مورخین قرار داده است. نه تنها دیگر بایگانی نهادها و سازمان های دولتی دیجیتال می شوند بلکه بخشی از زندگی اجتماعی انسان ها نیز به صورت گسترده ای بر روی وب در شبکه اینترنت یافت می شود. نامه های شخصی افراد به صورت الکترونیکی در می آیند. گستره وسیعی از تالارهای چت و گفتگو، شبکه های مجازی به سرعت در اینترنت در حال افزایش هستند. بسیاری از شهروندان از اینترنت برای حفظ تماس های روزانه خود استفاده می کنند. بخش عظیمی از ارتباطات اجتماعی جوانان از طریق رسانه های دیجیتال اعم از اینترنت و پیامک صورت می پذیرد. ارتباطات تلفنی به سوی دیجیتالی شدن حرکت کرده و حتی در برخی مراکز از چت های تصویری و کنفرانس های ویدئویی برای برقراری تعامل و ارتباط استفاده می شود بسیاری از خدمات دولتی به صورت الکترونیکی ارائه و تکمیل بسیاری از  فرم های اداری از طریق پایگاههای اینترنتی صورت می گیرید.  در واقع زندگی مجازی با زندگی حقیقی در هم آمیخته شده و از قوانینی تبعیت می کند که به طور قابل توجهی با اشکال زندگی گذشته متفاوت است. معلوم نیست آیا گزارش این تعاملات و ارتباطات در جایی که مورخین در آینده بتوانند بدان دسترسی داشته باشند ثبت و ضبط می شود؟ از سوی دیگر یکی از مشکلات بزرگ این شبکه جدید دیجیتالی آن است که کمتر کسی می تواند با اطمینان از هویت شما در آن سو خبر داشته باشد.چگونه مورخان می خواهند در آینده تاریخ زندگی آدمیان در این عصر را بر روی صفحه مانیتور بنویسند در حالی که معلوم نیست چه کسی عمل می کند؟ تا چه حدی عمل کننده انسان است؟ ماشین است؟ و یا ترکیبی از این دو؟ (پوستر، ۲۰۰۴)
بی ثباتی مواد دیجیتال نیز از دیگر مشکلات نگهداری اسناد تاریخی است. موضوع نگهداری مواد آرشیوی از کهن ترین شکل آن نظیر نسخ خطی و اسناد و مدارک تاریخی گرفته تا جدیدترین آنها مانند سی دی ها، دی وی دی ها و منابع وب بنیاد، همواره یکی از چالش های اصلی آرشیویست ها بوده است. با این حال به نظر  می رسد که مواد چاپی در مقایسه با مواد دیجیتالی از مقاومت و پایداری به مراتب بیشتری برخوردارند. اداره استاندارد و فناوری امریکا عمر مفید سی دی رام ها و دی وی دی ها را در بهترین شرایط بین ۲۰ تا ۲۰۰ سال تخمین زده است (کوهن، ۱۳۸۸،ص۲۴). با این وجود،موضوع بی ثباتی مواد آرشیوی در حوزه آرشیوهای وب بنیاد از نوعی دیگر است. دستیابی به مواد آرشیوی وب بنیاد، نیازمند دستیابی به شبکه اینترنت است. یکی از وجوه بی ثباتی مواد دیجیتال وب بنیاد، عدم بایگانی مناسب مواد توسط وب سایت ها، حذف آنها از روی پایگاه ها، هزینه بالای نگهداری دائمی آنها بر روی فضای مجازی و گاهی اوقات تغییر آدرس اینترنتی(URL) برخی از منابع یا وب سایت های در برگیرنده این گونه منابع است (مینوتی،۹۸، ص۱۳۸۶). مثلا ما تصمیم می گیریم متنی را نسخه برداری نکنیم و توسط اینترنت به اصل آن ارجاع دهیم. اما با گذشت زمان این پایگاه ارجاعی ما ممکن است دستخوش تحولات و تغییراتی شوند و حتی گاهی ممکن است که این متون دیجیتالی به مرور زمان از شبکه حذف شوند. به عبارت دیگر شاید این ارجاع در متن اصلی محتوای خویش را از دست بدهد و درآن صورت ارجاع به آن کاملا بی معنا و بی فایده خواهد بود( شارقی،۱۳۸۷، ص ۲).
ما ناگزیر خواهیم بود به سوی آینده ای پر کار در وب سایت ها حرکت کنیم، حرکتی که می تواند آثار و تبعات موثری را در پی داشته باشد. به همین دلیل مورخین می بایست تغییرات عمده و اساسی صورت گرفته در اسناد و مدارک موجود تاریخی که عمدتاً به صورت دیجیتال در آمده و در آرشیو های الکترونیکی نگهداری می شود را در تحقیقات آتی خود در نظر داشته باشند. این امر به نوبه خود به کارگیری مدارک در تحقیقات، نگهداری از آنها، دستیابی به این اطلاعات و حتی ماهیت و معنای صحت اسناد را تحت تاثیر قرار خواهد داد(همپشایر و جانسون، ۲۰۰۸). 
در یک دهه گذشته بسیاری از مدارک و اوراق تاریخی، از حالت اطلاعات ثبت شده بر روی کاغذ یا دیگر موارد به اطلاعات دیجیتالی تغییرشکل کرده است. این روند نشان از آن دارد که در آینده ای نه چندان دور دیجیتالی شدن بسیاری از اسناد، پدیده ای رایج و مرسوم خواهد شد. از این روست که آشنایی با رسانه های جدید و ابزارهای نوین فناوری های اطلاعات و ارتباطات یکی از ضرورت های انکار ناپذیر آموزش و پژوهش تاریخ در امروز و فردای ایران است. دانشجویان، استادان و محققان تاریخ،قبل از آنکه دیر شود، می بایست به صورت روز افزون خود را برای استفاده از این ابزارها توانمند سازند. در کلاس های «روش شناسی» و «روش پژوهش های تاریخی» نیز یکی از سرفصل هایی که باید بدان توجه کافی نشان داده شود تاکید بر ضرورت استفاده از علوم کمکی است که باید بر جایگاه پر اهمیت آن تاکید گردد. امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت تدوین و تصویب درسی با عنوان "پژوهش های تاریخی و دنیای دیجیتال "یا "تاریخ و اینترنت" احساس می شود ( فرهانی، ۱۳۸۸، ص۵)
مورخان در شرایط کنونی بایستی یک قدم فراتر رفته و علاوه بر مواجه شدن با چالش های عصر جدید، مشاوره هایی نیز به سیستم های بایگانی و حتی طراحین نرم افزارهای دیجیتالی مورد استفاده توسط نهادها و سازمان های مختلف بدهند. اینکه چگونه و چه مدارکی باید حفظ و کدامیک می بایست از بین برود؟ به علاوه آنها می بایست شناختی از اصل و منشاء مدارک در دنیای دیجیتال داشته باشند. در صورتی که مورخان بخواهند نیازهای آتی خود را برآورده سازند از هم اکنون می بایست به فکر  بوده و با تازه های عصر دیجیتال آشنا باشند. در غیر این صورت ممکن است فرصت زیادی از دست برود و صدماتی نیز به واسطه عدم استفاده از این قابلیت ها بوجود بیاید.  (همپشایر و جانسون، ۲۰۰۸)

نتیجه :
ورود هر تکنولوژی، پیامدهای خاص فرهنگی و اجتماعی خود را به همراه خواهد داشت. کما اینکه ورود تکنولوژی "ضبط صدا و تصویر" شاخه ای از تاریخ با عنوان « تاریخ شفاهی»(۹)  را به همراه داشت. به نظر می رسد ورود رسانه های نوینی نظیر اینترنت نیز شاخه های جدیدی را در حوزه تاریخ ایجاد خواهند کرد. بنابراین اساتید و دانشجویان رشته تاریخ می بایست دانش کافی درباره روند تحولات عصر دیجیتال جهت ثبت تاریخ آینده داشته باشند. قطعاً طراحی واحدهای درسی (فرهانی، ۱۳۸۸، ص ۵) با عنوان "تاریخ دیجیتال" و یا "تاریخ و رایانه"، همچنین راه اندازی" انجمن تاریخ و رایانه" در ایران – که البته در بسیاری از کشورها از جمله کانادا، امریکا و استرالیا حدود یک دهه از فعالیت چنین تشکل هایی می گذرد- می تواند از یک سو دانشجویان و اساتید تاریخ ایران را با این مقوله آشنایی بیشتری بخشیده و همچنین علاقمندان به این حوزه را برای پژوهش و پیگیری هدفمند این مبحث کمک نماید.
اما از سویی دیگر با توجه به دیجیتالی شدن بسیاری از اطلاعات مورد نیاز مورخین، بررسی منابع دیجیتال و داده های دیجیتالی عصر حاضر و طبقه بندی و حفظ و نگهداری از آنها نیز  ضروری به نظر می رسد. لذا نگهداری از اسناد دیجیتال یکی از مقولاتی است که مورخین و آرشیوست ها از هم اکنون می بایست به فکر بوده و با شناخت دقیق از تکنولوژی های روز دنیا و تعامل مناسب با طراحان وب سایت ها، وبلاگ ها، نرم افزار و سخت افزار های مختلف کامپیوتری ، انتظارات خود را به آنان منتقل کنند تا در طراحی و تکمیل تکنولوژی های عصر جدید دغدغه های مورخین نیز در نظر گرفته شود.
 نکته ای که از هم اکنون مورخین می بایست به فکر آن باشند، حرکت بسیاری از نهادهای دولتی ایران به سوی ارائه خدمات الکترونیک است ، روندی که منتج به تولید حجم زیادی از داده ها و در نتیجه اسناد دیجیتالی خواهد شد و در آینده، بسیاری از این اسناد ابزار کار مورخین می تواند باشد.  لذا حفظ و صیانت از آنها همواره می بایست یکی از دغدغه های مورخین بوده و در تعاملی مناسب با متولیان امر، آنها را نسبت به اهمیت این موضوع آگاه نمایند. البته در سال ۱۳۸۸ معاون رییس جمهوری ایران طی بخش نامه ای(۱۰)  سازمان اسناد ملی ایران را متولی این امر شناخت و موظف به ثبت و ضبط و نگهداری از اسناد دیجیتال سازمان های دولتی دانست؛ ولی متاسفانه به نظر می رسد تا کنون قدم موثری در این زمینه برداشته نشده و قوانین مشخص الزام آوری برای سازمان ها و نهادهای مختلف اداری دولتی در ایران جهت ثبت و ضبط اسناد دیجیتال خود و تحویل آنها به سازمان اسناد ملی وضع نگردیده است. از سوی دیگر ما در فضای مجازی روزانه شاهد انتشار حجم زیادی از داده های دیجیتالی از سوی بدنه مردم می باشیم ( اعم از یاداشتها، خاطرات, عکس ها، فیلم ها و...) که هر کدام در آینده می تواند برای مورخین ارزشمند و به عنوان یک سند تاریخی مورد قضاوت قرار گیرد. متاسفانه در این زمینه چندان کاری از سوی دولت و همچنین از سوی طراحان و برنامه نویسان نرم افزارهای مختلف کامپیوتری صورت نگرفته و این احتمال وجود دارد که دیر یا زود با توجه به عدم ثبات بسیاری از این داده های دیجیتالی در فضای مجازی،  شاهد از دست رفتن آنان باشیم.

ارجاعات:

۱-Digital History, Internet, documents, Web, historiography

۲- نشانی وب یا نشانی اینترنتی (Uniform Resource Locator) یوآرال مشخص‌کنندهٔ موقعیت مکانی و نحوهٔ واکشی یک منبع در اینترنت یا شبکه‌هایی مشابه اینترنت است.

۳- Tom Scheinfeldt
۴- Eric E. Schmidt

۵- یوتیوب(YouTube)یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین سایت های به اشتراک ‌گذاری ویدیو است.یوتیوب به وسیله چاد هرلی، استیون چن و جواد کریم به وجود آمد که هر سه از کارمندان شرکت Pay Palبودند .دامنه یوتیوب در ۱۵ فوریه ۲۰۰۵ ثبت شد و سایت به تدریج در ماه‌های بعد راه‌اندازی شد. شش ماه بعد در ماه می ۲۰۰۵ سایت به طور رسمی و عمومی افتتاح شد. در ۱۳ نوامبر به دنبال موفقیت خیره‌کننده یوتیوب، گوگل یوتیوب را به مبلغ ۱۶۵۰ میلیون دلار خرید.بر اساس آمار منتشر شده اگر کل زمانی که مردم صرف تماشای یوتیوب کرده اند را محاسبه کنیم برابر با ۹۳۰۵ سال خواهد بود.هر روز ۶۵ هزار ویدیو در یوتیوب بارگذاری می‌شوند وتخمین زده می‌شود تعداد ویدیوهای یوتیوب ۱۰۰ میلیون عدد باشد. بنابر آمار تا ماه نوامبر ۲۰۱۰، در هر ۶۰ ثانیه ۳۵ ساعت فیلم در یوتیوب بارگذاری می‌شود.(http://fa.wikipedia.org/wiki ۸۹/۱۲/۱۱
۶- فیس‌بوک(Facebook) ، شرکت ایجاد کننده وب‌گاه فیس‌بوک است که در ۴ فوریه ۲۰۰۴ به وجود آمد. این پایگاه از شبکه‌های اجتماعی مجازی است که به واسطه آن می‌شود با دوستانی که دارای حساب کاربری در فیس بوک هستند عکس، فیلم یاپیغام به اشتراک گذاشت. فیس بوک هم اکنون به طور رایگان در اختیار مردم جهان قرار دارد.وب‌گاه فیس‌بوک بیش از پانصد میلیون کاربر دارد و هم‌اکنون به ۴۰ زبان از جمله فارسی، قابل دسترس بوده و ۷۰ درصد از کاربران آن در خارج از ایالات متحده هستند.کاربران در فیس‌بوک دارای یک صفحه شخصی هستند. می‌توانند گروه تاسیس کنند و یا در گروه‌های دیگر عضو شوند. کاربران می‌توانند برای خود آلبوم عکس بسازند و دوستانشان را انتخاب کنند و به لیست دوستان اضافه کنند. ۱۱/۱۲/۸۹ http://fa.wikipedia.org/wiki

۷- بی‌بی‌سی (به انگلیسی: British Broadcasting Corporation؛ به معنی بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا .

۸- Hampshire, Johnson

۹- تاریخ شفاهی یکی از شیوه‌های پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی وقایع، رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها و عملکرد شاهدان، ناظران و فعالان آن ماجراها می‌پردازد.

۱۰- طی بخشنامه ﺷﻤﺎره  ۳۸۹۵۱/۲۶۰۹۶۹ مورخه۲۶/۱۲/۱۳۸۸ هیات دولت ، متولی اصلی حفظ و نگهداری اسناد الکترونیک ایران ، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران شناخته شده و کلیه و وزارتخانه ها و سازمانها ملزم به در اختیار قرار دادن یک نسخه از اسناد دیجیتال خود به این سازمان شده اند.  

منابع:
اسلوین، جیمز(۱۳۸۱)، اینترنت وجامعه. ترجمه علی راد باوه و عباس گیلوری. تهران: انتشارات کتابدار.
ایمانوئل،کاستلز(۱۳۸۵)،  عصر اطلاعات (اقتصاد،جامعه وفرهنگ). ترجمه حسن چاوشیان، احدعلیقلیان وافشین خاکباز. تهران: انتشارات طرح نو
پایگاه تحقیقاتی تبیان، تاریخ نگاران عصردیجیتال-  بهمن ماه ۱۳۹۰
شارل، ساماران و همکاران(۱۳۷۰)T،  روش های پژوهش در تاریخ، ترجمۀ ابوالقاسم بیگناه، غلامرضا ذات علیان،مهدی علایی، اقدس یغمایی، مشهد، آستان قدس رضوی.
شارقی، سیما (۱۳۸۸). آینده آرشیو وتحقیقات تاریخی ، فصلنامه گنجینه اسناد، شماره ۷۶ .
رولاندو، مینوتی (۱۳۸۶)، اینترنت و حرفه تاریخ نگاری، ترجمه حسن فرشتیان، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فرهانی منفرد، مهدی(۱۳۸۸)،  تاریخ و رسانه، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۱۲۹، آذر ماه.
کوهن، دانیل جی(۱۳۸۸)، تاریخ و دو دهه شبکه جهانی پهنا،  کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ویژه نامه تاریخ و رسانه، شماره ۱۲۹، آذر ماه.

tebyan
Hampshire,Johnson, the Digital World and the Future of Historical Research.(۲۰۱۰). Avalible at tcbh.oxfordjournals.org, ۲۰۱۰/۱۲/۹
http://fa.wikipedia.org/۱۳۸۹/۱۱/۱۰
The American Association for History and Computing , http://theaahc.org
Mark Poster, History in the Digital Domain, ۲۰۰۴- www.humanities.uci.edu/mposter,
۲۰۱۰/۱۱/۱۴

*مدیر انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان- safary۵۵۲@gmail.com
**عضوهیات علمی گروه تاریخ دانشگاه یزد

منبع: دو فصل نامه علمی تخصصی تاریخ در آیینه پژوهش، سال هشتم. شماره ۳۱. پاییز و زمستان ۱۳۹۰، ص ۳۵