فرهنگ امروز/ امیررضا اصنافی:
گفته‌اند، خوانده و شنیده‌ایم که در قرون نهم تا سیزدهم هجری، کتاب بین مسلمانان آنچنان جایگاهی والا داشت که در هر شهری و هر دیاری، کتابخانه‌ها یکی پس از دیگری سر بر می‌آوردند. در دروه‌ای که اروپاییان قرون وسطی کتاب‌ها را در کتابخانه‌های کلیساها به زنجیر می‌بستند، خواجه نصیر توسی در کتابخانه رصدخانه مراغه، ۴۰۰ هزار جلد کتاب را گردآوری کرده بود. از استنساخ تا کاغذفروش و کتابدار هم درگیر فرایند کتاب بودند. غیر از این‌ها هم ابن الندیم کتاب «الفهرست» را تهیه و حاصل کار دانشمندان اسلامی را فهرست کرد، اما چه شده دیگر همه چیز را در فضای مجازی خلاصه می‌کنیم؟
تجربه سفر نگارنده به کشور سنگاپور و شرکت در کنفرانس جهانی «ایفلا» که ویژه کتابداران است در سال ۲۰۱۳ و نیز سفری دیگر به کنفرانس پیشرفت کتابخانه‌ها در شانگهای در تابستان امسال نشان داد که هیچ کشوری، حتی کشورهای مدرن که قوی‌ترین زیرساخت‌های ارتباطی را دارند، هرگز کتابخانه را از جامعه خود حذف نکرده‌اند. در یک شهر بسیار شلوغ و پیشرفته مثل شانگهای، کتابخانه عمومی بسیار بزرگ و چهارطبقه‌ای وجود دارد که از سنتی‌ترین خدمات مثل ارائه نسخ خطی و منابع آرشیوی تا پیشرفته‌ترین خدمات الکترونیکی را ارائه می‌دهد و با وجود این‌که اینترنت بخش عمده‌ای از زندگی آن‌ها را تشکیل می‌دهد، ولی هرگز مراجعه حضوری به کتابخانه و مطالعه کتاب را از زندگی خود کنار نگذاشته‌اند.
روزانه عده زیادی را خواهید دید که با دوچرخه به کتابخانه مراجعه می‌کنند و تا پاسی از شب نیز آنجا می‌مانند. این یعنی نهادینه شدن یک نهاد اجتماعی مانند کتابخانه در جامعه و پذیرش نقش فرهنگی اجتماعی آن. اساسا یکی از ملاک‌های انتخاب دانشگاه در بسیاری از کشورها، وضعیت کتابخانه آن دانشگاه است. معلوم نیست در این موج‌گرفتگی فناورانه، چه چیزی نهفته است که گاهی باعث می‌شود از یک‌سوی بام به پایین سقوط کنیم و بگوییم همه چیز در فناوری‌های نوین خلاصه می‌شود و بس! یک‌بار چنان دچار فوبیای فناورانه می‌شویم که همه نوع فناوری را انکار کرده و زیر پا می‌گذاریم و گاهی هم تصور می‌کنیم که انگار تمام دانش مکتوب و مضبوط بشری و همه فهم و درک ما در یک دستگاه کوچک خلاصه شده و تصور می‌شود هر چه مدل گوشی بالاتر و گشتن در شبکه‌های اجتماعی موبایل‌محور به‌صورت سطحی بیشتر باشد، آنگاه سیطره بر علم و دانش فزون‌تر است و دیگر منعی بر دستیابی به اطلاعات ناب نیست!
بسیاری از شهرهای دنیا و بسیاری از دانشگاه‌های معروف جهان به کتابخانه‌های خود می‌نازند و می‌بالند و به میزان استفاده کاربران از این کتابخانه‌ها. همانطور که امروز درصد بالایی از افراد جامعه شاخص‌های نظیر داشتن منزل یا خودروی لوکس را نشان تمدن می‌دانند، زمانی عشق به کتاب و کتابخانه افتخار ملل اسلامی در قرون پیشین بود. اما آیا هنوز این عشق و علاقه در ما وجود دارد یا خیر؟ آیا پیدایش فناوری و موج‌سواری بر آن باعث شده به سمت کتابخانه نرویم؟
باید توجه داشت که کتابخانه مرکز مهم ارائه اطلاعات علمی و تحقیقاتی در دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. هرچند خدمات بسیاری از طریق کتابخانه‌های دیجیتال ارائه می‌شود و لیکن، بسیاری از دانشجویان برای امانت گرفتن کتاب به کتابخانه مراجعه می‌کنند.
تحقیقی که روی سه هزار دانشجوی دانشگاه‌های انگلستان انجام شد، نشان داد که اغلب این دانشجویان برای مطالعه، استفاده از منابع چاپی و الکترونیکی کتابخانه، دیدار و گفتگو با دوستان خود به کتابخانه مراجعه می‌کنند. نکته قابل توجه این‌که بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های ما جز در مورد تسویه‌حساب دانش‌آموختگی خود به کتابخانه مراجعه نمی‌کنند. یکی از همکاران در یکی از دانشگاه‌های کشور که از قضا رئیس کتابخانه مرکزی هم بوده، گلایه می‌کرد که دانشجویانی را می‌بیند که حتی در هنگام فارغ‌التحصیلی خود نمیدانند، کتابخانه دانشگاه کجاست؟! یا حتی نمیدانند دانشگاه در سال جاری پایگاه‌های اطلاعاتی را مشترک شده است.
این قضیه حتی در مورد اعضای هیات علمی هم صدق می‌کند. بسیاری از مدرسان دانشگاه حتی یک‌بار هم گذرشان به کتابخانه دانشگاه نمی‌افتد، چه برسد به این‌که از کتابخانه عمومی محله خود بهره بگیرند. بسیاری افتخارشان این است که از تلفن همراه یا رایانه خود استفاده می‌کنند و نیازی نمی‌بینند که از کتابخانه استفاده کنند. حتی گاهی عقاید از این فراتر رفته و بیان می‌شود که اصلا چه نیازی به کتابخانه است؟ یک جای اضافی که فقط امکاناتی را مصرف می‌کند و ارزش افزوده‌ای ندارد. با توجه به این موضوع و برای جذب دانشجویان و اعضای هیات علمی به سمت کتابخانه‌های دانشکده، تجربه‌های قابل توجهی در دانشگاه شهید بهشتی در حال شکل‌گیری است که در این مجال کوتاه به آن اشاره می‌شود.
* برگزاری کلاس‌های دانشگاه در کتابخانه دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. کلاس‌هایی نظیر مبانی کتابداری، آشنایی با بانک‌های اطلاعاتی در کتابخانه تشکیل می‌شود تا بهانه‌ای برای کشاندن دانشگاهیان به کتابخانه باشد.
* برپایی مراسم استقبال از دانشجویان ورودی جدید. هر سال به بهانه آغاز سال تحصیلی و ورود دانشجویان جدید به دانشگاه، برنامه استقبال از این دانشجویان و معرفی دانشکده، گروه‌ها و امکانات دانشکده در فضای کتابخانه رخ می‌دهد تا از ابتدا دانشجویان با فضای علمی تحقیقاتی کتابخانه خو بگیرند.
* برپایی مراسم تشکیل انجمن دانش‌آموختگان. در سال گذشته انجمن دانش‌آموختگان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در کتابخانه این دانشکده برگزار شد تا نشان دهد کتابخانه افزون بر مکانی بر گردش منابع اطلاعاتی، فضایی برای برپایی نشست‌ها هم هست.
* معرفی تازه‌های کتابخانه از طریق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه. کتاب‌ها و مجلاتی که توسط کتابخانه تهیه می‌شود از طریق شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه به کاربران اطلاع‌رسانی می‌شود.
* دادن امتیاز ویژه به دانشجویانی که از کتابخانه دانشکده بهره می‌گیرند از دیگر اقدامات همکاران دانشکده در این دانشگاه است.
بنابراین باید تلاش کرد با هر نوع فعالیتی، هر چند اندک، کتابخانه دانشگاهی را از تاریکی، گمنامی و خلوت خارج نمود و افزون بر همگامی با فناوری‌های نوین اطلاعاتی بتوان مخاطبان حضوری کتابخانه را به سمت کتابخانه دانشگاه کشاند.
ایبنا