به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ همایش «عقلانیت و اعتدال در جهان معاصر» عصر روز گذشته به مناسبت روز جهانی فلسفه در مؤسسه پژوهشی حکمت و ‌فلسفه ایران برگزار شد.

عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه حکمت و فلسفه در این مراسم گفت: خیلی ها فکر می کنند عقل و عقلانیت یک معنا دارد درحالی که اینطور نیست. بنده در این سخنرانی می خواهم به این موضوع بپردازم که کدام عقلانیت و کدام اعتدال درست است؟ آیا هر عقلانیتی مستلزم اعتدال است و یا کسانی که فاقد اعتدالند فاقد عقلانیت هم هستند؟ اعتدال در مقابل افراط و تفریط و به معنای میانه روی است. این واژه در همه عرصه ها از جمله سیاست، اقتصاد، جامعه شناسی قابل استفاده است بنابراین اعتدال یک مفهوم اخلاقی صرف نیست.

خسروپناه در ادامه به انواع عقلانیت پرداخت و گفت: عقلانیت در مرتبه اول به معنای کاربست عقل استدلالگر و همان چیزی است که ما در منطق خوانده ایم. در این نوع از عقلانیت با کمک معلومات، مجهولات را مشخص می کنیم. نوع دوم عقلانیت، عقلانیت ابزاری است که از جمله مصداق های آن عقلانیت اقتصادی، سیاسی و علوم اجتماعی است، هدف این نوع از عقلانیت تسلط بر طبیعت است. نوع سوم عقلانیت، عقلانیت اخلاقی است به این معنا که این نوع عقلانیت معطوف به ارزش های اخلاقی و برای ایجاد اجماع اجتماعی است.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه اضافه کرد: چهارمین نوع عقلانیت، عقلانیت راهبردی است که از آن برای تسلط  جوامع استفاده می کنند. آخرین نوع عقلانیت، عقلانیت دینی و معطوف به احکام و ارزش های دینی است. اصولا در عقلانیت های مدرن وقتی از عقلانیت صحبت می شود مقوله تسلط مطرح است. حالا اینکه کدام یک از این عقلانیت ها اعتدال گرا و کدام یک اعتدال گریزند یک سوال مهم است. به عقیده بنده عقلانیت ابزاری هم اعتدال گریز و هم اعتدال ستیز است حتی اگر با هدف آزادی باشد. امروز هم چون تمام مکاتب اجتماعی مدرن عقلانیت ابزاری را قبول دارند از اعتدال فاصله می گیرند. لذا لیبرال ها، سوسیالیست ها، نازیست ها و فاشیست ها همگی یا اعتدال گریزند یا اعتدال ستیز.

خسروپناه تصریح کرد: وقتی منطق انسان، منطق معیشت، عقلانیت ابزاری و دغدغه تسلط بر دیگران باشد آیا امیدی برای رسیدن به اعتدال وجود  دارد؟ بنابراین برای اینکه بتوانیم تا حدی از اعتدال ستیزی و اعتدال گریزی عقلانیت ابزاری کم کنیم باید عقلانیت اخلاقی را به آن بیفزاییم. به بیان دیگر عقلانیت ابزاری برای معتدل شدن به عقلانیت اخلاقی، استدلال گر و نوعی عقلانیت دینی احتیاج دارد.

وی در توضیح عقلانیت دینی گفت: این نوع از عقلانیت معطوف به احکام، آموزه ها و ارزش های دینی است که عقل قبل از ایمان را قبول دارد، ایمان بعد از عقل هم یک مدل از ایمان است که این مدل را حکمت اسلامی قبول دارد، اما سوال این است که کدام مدل از عقلانیت دینی با اعتدال رابطه دارد؟. عقلانیتی که عقل عملی و نظری بر ایمان، سبقت دارد به بیان دیگر معرفت متقدم از ارکان ایمان به شمار می آید.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در پایان گفت: ممکن است خیلی ها فکر کنند که تکفیری ها فاقد عقلانیت هستند در حالی که این طور نیست، آنها هم عقلانیت دارند ولی مدلش فرق دارد. مدل عقلانیت تکفیری ها مسبوق به عقل عملی و نظری مسبوق به ایمان نیست و این ماجرا هم ماجرای تازه ای نیست و از ۳۰۰،۴۰۰ سال تا الان همیشه وجود داشته است. بنابراین ما در دنیایی زندگی می کنیم که با دو نوع عقلانیت اعتدال گریز و اعتدال ستیز ( عقلانیت ابزاری و نوع خاصی از عقلانیت دینی) مواجهیم. هر کس عقلانیت ابزاری را بپذیرد به اعتدال ستیزی می رسد. در عقلانیت‌ دینی ازمدل تکفیری ها هم  آنها عقیده دارند هیچ کس جز آنها حق حیات ندارد این اعتدال ستیزی و اعتدال گریزی وجود دارد لذا این مدل از عقلانیت دینی هم خطرناک است و درست همین دو نوع عقلانیت انسان امروز را به خشونت سوق می دهد.