به گزارش فرهنگ امروز به نقل از دبا؛ «سفرنامه خراسان و کرمان» نوشته غلامحسین افضل الملک، مورخ و نگارنده «تاریخ افضل» در سه مجلد است. او مردی فاضل، ادیب و دانشمند بوده که به عربی و فارسی هم شعر می‌سروده است. «سفرنامه خراسان و کرمان»، دو بخش دارد؛ بخش نخست، به سفر خراسان در سال ١٣٢٠ قمری مربوط است. او در کتاب اشاره می‌کند که در سال ١٣٠١ قمری سفرنامه‌ای مفصل به مشهد نوشته است که آن هم مانند سفرنامه نخست ناصرالدین شاه در دسترس نیست.
افضل‌الملک پس از گذشتن از منزل‌ها و مسافت‌های دراز، گذر از سمنان و شاهرود سرانجام در روز دوشنبه چهاردهم جمادی‌الاخر سال ١٣٢٠ قمری به مشهد وارد می‌شود. این مسافر تهرانی بی‌درنگ به صحن مقدس رفته، زیارتی مختصر انجام می‌دهد. او در مشهد با فضلا، ادیبان و دانشمندانی بسیاری دیدار کرده که یکی از آن‌ها آقا میرزا صادق خان ادیب‌الممالک، مدیر و منشی روزنامه ادب بوده است. روزنامه ادب، در علم سیاست منتشر می‌شد و بسیار مورد توجه بود. از این مطلب چنین دریافت می‌شود که مشهد محل فضلا و دانشمندان در دوره قاجاری و مکانی برای بزرگان ایرانی بوده است، همچنین انتشار روزنامه نیز نکته‌ای قابل توجه به شمار می‌آید. حکیم دانشمند، میرزا محمدکاظم صبوری، ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی از دیگر افراد پرآوازه است که افضل‌الملک در مشهد از محضر آن‌ها در این سفر بهره برده است. او همچنین با بزرگانی دیگر آقا میرزا داوود بهاءالتولیه، وزیر وظایف آستان قدس و از اشراف این شهر دیدار می‌کند «در شهر مشهد فقهای بسیار ممتاز و مجتهدین طراز اولی هستند که یکی از آن‌ها حاجی میرزا حبیب از سادات حسینی است. دیگر ملا علی معروف به فاضل است». به روایت نویسنده این سفرنامه، در آن زمان در مملکت خراسان در مشهد شاهزاده سلطان حسین میرزای نیرالدوله فرمانروایی داشته است. افضل‌الملک اشاره می‌کند از کارهایی که نیرالدوله در زمان حضور او در مشهد انجام داده، خرید قنات میرزا هدایت مجتهد از شرکای میرزا با مخارج بسیار و آوردن آن از بیرون شهر به وسیله مجرای پوشیده آب به صحن مقدس بوده است. نیرالدوله چهار حوض در صحن ساخته که آب در آن‌ها ریخته و سپس به پایین‌خیابان روان شده است. به نوشته افضل‌الملک، اهل شهر مشهد با این رخداد، جشن گرفته، شربت و شیرینی صرف کردند و شاعران نامی، قصایدی بسیار در وصف آن سرودند.
منبع: شهروند