به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «جامعه‌شناسی دینی» نوشته غلامعباس توسلی با سخنرانی سارا شریعتی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و حسین سراج‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و مولف اثر یکشنبه 21 آذرماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
شریعتی در این نشست با بیان اینکه توسلی جزء نخستین کسانی است که در ایران جامعه‌شناسی دین درس داده گفت: وسواس ریشه‌ها که توسط دورکیم‌ها دنبال می‌شود ما را با این سوال مواجه می‌کند که نخستین کتابی که در حوزه جامعه‌شناسی دین نگاشته شده توسط چه کسی است و پاسخ آن هم به نگارش این کتاب در 15 سال پیش توسط دکتر توسلی برمی‌گردد.
وی ادامه داد: البته متاسفانه متون کلاسیک جامعه‌شناسی دین در ایران هم زود ترجمه نشده به گونه‌ای که تا سال‌ها هیچ اثری از زیمل، مارکس و ... در ایران موجود نبوده است. امروز نیز بیان می‌شود که اسلام و تشیع نمی‌تواند موضوع جامعه‌شناسی دین باشد چون این نوع از جامعه‌شناسی متاثر از نظریه‌های سکولاریزاسیون است و برای اسلام معنایی ندارد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در کتاب حاضر اسلام و تشیع موضوع مطالعه قرار گرفته گفت: ما می‌خواهیم تشیع موضوع مطالعه قرار بگیرد چرا که برای ما اهمیت بسیاری دارد و پرداختن به اسلام در این کتاب یکی از امتیازات آن محسوب می‌شود. همچنین در این کتاب مفاهیمی چون بنیادگرایی، تقریب آمده که در 15 سال پیش در نوع خودش بی‌نظیر است.
شریعتی همچنین کمرنگ بودن سنت مارکسیستی در جامعه‌شناسی دین را در کتاب حاضر یکی از نقاط ضعف آن دانست و عنوان کرد: بدون ارجاع به سنت کاتولیکی و کلیسایی و سنت مارکسیستی نمی‌توانیم به جامعه‌شناسی دین بپردازیم اما این سنت‌ها در کتاب توسلی کمرنگ است و همچنین به موضوع فرهنگ کمتر پرداخته شده است.
به گفته شریعتی، اگر به مساله دین به عنوان موضوعی که می‌تواند مساله جامعه‌شناسی شود فکر کنیم می‌توانیم جهشی در پژوهش‌های جامعه‌شناختی به وجود بیاوریم و کتاب دکتر توسلی اولین اثری است که به شکل پروبلماتیک به جامعه‌شناسی دین ورود می‌کند. برای من مهم این است که بتوانیم اسلام را موضوع مطالعه خود قرار دهیم چون لازم است در شرایط فعلی خودمان تولید کننده علم و کتاب باشیم و در موقعیت فرودستانه‌ای قرار نگیریم که کشورهای دیگر درباره ما بیشتر از خودمان مطالعه کنند.
چرا ترجمه و تالیف آثار با موضوع جامعه‌شناسی دین تنها به 15 سال قبل برمی‌گردد؟
سراج‌زاده در این نشست با بیان اینکه کتاب حاضر در سال 80 منتشر شده و حاوی سه بخش است، افزود: در بخش اول مبانی و رشد جامعه‌شناسی دین اشاره شده که حاوی چند بحث مقدماتی است. بخش دوم کتاب دو اثر از دورکیم و وبر را در حوزه جامعه‌شناسی دین به عنوان متون کلاسیک این حوزه معرفی می‌کند و در بخش سوم نیز چندین گفتار درباره جامعه‌شناسی اسلامی با مباحثی چون جنبش اسلامی معاصر و رابطه دین و دولت بیان می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه کتاب توسلی نخستین اثر تالیف شده در این حوزه است، گفت: البته پیش از این شریعتی کتاب‌هایی را درباره این موضوع داشته است اما با عنوان جامعه‌شناسی دین این نخستین اثر است. مرحوم عنایت نیز در سال 1354 کتابی با عنوان 6 گفتار درباره دین و جامعه منتشر کرده بود اما این اثر نیز عنوان جامعه‌شناسی دین نداشت.
این استاد دانشگاه با طرح این سوال که چرا ترجمه و تالیف آثار با موضوع جامعه‌شناسی دین تنها به 15 سال قبل برمی‌گردد، گفت: قبل از انقلاب اسلامی غلبه نگاه‌های سکولاریسم موجب شد که جامعه‌شناسی دین منزوی شود و بنابراین کسی در این حوزه کاری انجام نمی‌داد. پس از انقلاب اسلامی نیز بسیاری از جامعه‌شناسان ایرانی از دهه 60 تا اواسط دهه 70 جرأت ورود به این حوزه را پیدا نکردند تا اینکه از سال 78 به بعد گروه دین انجمن جامعه‌شناسی شکل گرفت و به ترتیب این مباحث وارد نظام دانشگاهی شد و دکتر توسلی نیز نخستین اثر را در این حوزه نوشت.
وی اضافه کرد: امروز نیز با وجود اینکه جامعه‌شناسی دین در ایران کار می‌شود اما همچنان حجم مطالعات به اندازه خارج از کشور درباره این موضوع نیست.
مقاله‌های کتاب منسجم نیست
وی در بخش دیگری از سخنانش عنوان «جامعه‌شناسی دینی» را برای کتاب مناسب ندانست و گفت: دینی صفتی برای جامعه‌شناسی است و نمی‌تواند بیانگر موضوع کتاب در این حوزه باشد و منشا سوءتفاهم‌هایی خواهد بود. مباحث کتاب در قسمت مقدماتی اگرچه پراکنده است اما آموزنده و تصویر کلی از مقدمات دین می‌دهد. با این وجود مقاله‌های کتاب منسجم نیست و ربط خاصی به یکدیگر ندارد. با توجه به اینکه برخی از مطالب از سخنرانی‌هایی آقای توسلی گرفته شده ارجاعات لازم به منابع را ندارد.
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه نظرات جامعه‌شناسان کلاسیک حوزه دین در کتاب به خوبی معرفی نشده، گفت: نظرات صاحبنظرانی چون مارکس و فروید در این حوزه بیان نشده است البته معرفی دو کتاب از وبر و دورکیم به صورت خلاصه در این اثر اگرچه مفید است اما کاستن جامعه‌شناسی دین وبر به اخلاق پروتستانتیسم تنها جفای اوست و مباحث دیگر وی درباره دین و صورت‌های آن بیان نشده است.
کتاب توسلی از دین کارکرد انقلابی ارایه می‌کند
محمدی نیز در بخش پایانی این نشست با بیان اینکه کتاب توسلی از دین کارکرد انقلابی ارایه می‌کند، گفت: گفتمان غالب زمانه در آن دوره که دکتر توسلی این کتاب را نوشته این‌گونه بوده که کارکرد انقلابی نسبت به دین وجود داشته باشد. چرا که در آن زمان از دین انتظار می‌رفت که در زمان عسرت انسان کمک حال او بشود.
وی تاکید کرد: توسلی در این کتاب از سویی به اسلام و دموکراسی روی خوش نشان می‌دهد در حالی که اسلام را با سرمایه‌داری متقابل هم می‌بیند و این به گفتمان غالب زمانه او برمی‌گردد.