فرهنگ امروز/ فرزانه قبادی:
« نگاه میراث فرهنگی نگاه آگاهانه و به روزی نیست و این موضوع چالش بزرگی برای این سازمان است، در شهر مشهد هنوزنتوانسته‌اند از عهده این چالش بر بیایند. وقتی شرایط موجود بناهای تاریخی در شهرهای ایران را با شهرهای بزرگ دنیا مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که در کشورهای دیگر با استفاده از علم روز چطور توانسته‌اند هم بناهای تاریخی خود را حفظ کنند و هم از جریان توسعه عقب نمانند.» اینها اظهارات هدایت گواهی، ناظر و طراح مرمت خانه تاریخی امیری است. پروژه‌ای که در خیابان نواب صفوی مشهد، در حال اجراست. پروژه «درگاه ضامن» یک تفاوت اساسی با تمام پروژه‌های در حال اجرا در منطقه ثامن دارد. این مجتمع تجاری- اقامتی در حال ساخت، درست دیوار به دیوار یکی از خانه‌های تاریخی مشهد قرار دارد. خانه‌ای که در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۱۳۲ به ثبت ملی رسیده است. خانه امیری یکی از پرچالش‌ترین بناهایی است که در منطقه ثامن قرار دارد، همجواری این بنا با پروژه‌ای بزرگ باعث شده تا شرایط خاص این بنا بیشتر از دیگر بناها خودنمایی کند. محل قرارگیری خانه امیری به گونه‌ای است که نگاهی از بیرون این پروژه این تصویر را در ذهن قاب می‌گیرد که پروژه‌ای عظیم در حال بلعیدن بخشی از تاریخ این شهر است. این قاب برای فعالان میراث فرهنگی مشهد، تبدیل به نمادی شده برای نشان دادن اتفاقی که در سطحی وسیع‌تر و در بافت تاریخی مشهد در حال وقوع است. مسوولان میراث فرهنگی و فعالان این حوزه در شهر مشهد نگران این خانه تاریخی و همجواری‌اش با پروژه عظیم درگاه ضامن هستند، اما مسوولان و مجریان پروژه حرف‌های دیگری برای گفتن دارند. حرف‌هایی تامل‌برانگیز که زاویه‌ای جدید در نگاه به این پروژه را پیش چشم می‌گشاید. نگاهی که کارشناسان مرمت به این پدیده دارند هم موضوع تازه‌ای است. آنها می‌گویند همنشینی بناهای تاریخی با سازه‌های مدرن، در جهان به عنوان شیوه‌ای نو برای حفظ بناهای تاریخی و در عین حال توسعه فضاهای شهری به کار گرفته می‌شود. با کنار هم قرار دادن اظهارات مسوولان میراث فرهنگی و مجریان پروژه به تناقضاتی می‌رسیم که از سویی خیال‌مان بابت مرمت و حفاظت این خانه تاریخی آسوده می‌شود و از سویی همراه نگرانی‌های کارشناسان مرمت می‌شویم که می‌گویند با توقف پروژه از مرداد ماه سال گذشته تا به امروز، این بنای تاریخی که پروژه مرمت آن تا حدودی پیش رفته بود، بیش از قبل تخریب خواهد شد و آسیب خواهد دید. تصاویر سه بعدی موجود در سایت پروژه درگاه ضامن می‌گوید طراحان این پروژه برنامه خاصی برای احیا و مرمت خانه امیری دارند. اما حرف‌هایی هم از زبان فعالان میراث فرهنگی مشهد شنیده می‌شود، مبنی بر اینکه مالکان خانه می‌خواهند این خانه را از ثبت خارج و آن را تخریب کنند. کنار هم قرار دادن سخنان مسوولان میراث فرهنگی استان و مجریان پروژه زوایایی را روشن می‌کند که شاید بتوان از دل آنها تا حدودی آینده خانه امیری را پیش‌بینی کرد.
میراث فرهنگی: نگران خانه امیری هستیم
محمد رکنی، معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «موضوع مربوط به خانه امیری را به گونه‌ای مدیریت می‌کنیم که وخامت وضعیت این خانه تاریخی تداوم نداشته باشد. مذاکراتی با مسوولان پروژه داشتیم که هنوز به نتیجه خاصی نرسیده است.» اما وفا ثابتی، مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی از عدم همکاری مجری پروژه برای ارایه طرح مرمتی بنا می‌گوید:«قرار بر این بود که طرح مرمت، توسط شرکت درگاه ضامن تهیه شود و به تصویب اداره کل میراث استان و سازمان میراث فرهنگی برسد و بعد از تایید، قابلیت اجرا داشته باشد. اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و تابستان امسال طرح مرمت به دست اداره کل میراث فرهنگی رسید. طرحی که دارای اشکالات فراوانی است و مورد تایید ما نیست. اما طی این مدت، یعنی از زمانی که این توافقات در اسفند ٩٣ صورت گرفت، شرکت درگاه ضامن اقدامات و مداخلات زیادی را بر اساس طرحی که ارایه داده‌اند، صورت داده است. اما هیچ کدام از این اقدامات از سوی اداره کل میراث فرهنگی پذیرفتنی نیست. ما در مکاتبات‌مان با این شرکت نگرانی خود را نسبت به وضعیت خانه امیری اعلام کردیم، و از آنها درخواست کرده‌ایم هر چه سریع‌تر اقدامات لازم با نظارت و هماهنگی ما صورت گیرد که این اتفاق تا به حال نیفتاده است.»
ناآگاهی نسبت به روش‌های نوین حفاظت
هدایت گواهی، کارشناس مرمت است و به عنوان ناظر مرمت خانه امیری با پروژه درگاه ضامن همکاری دارد، در گفت‌وگو با «اعتماد» با اشاره به اینکه بافت تاریخی مشهد باید به صورت کشوری بررسی شود و تخریب بافت تاریخی مشهد یک چالش ویژه در ایران است، می‌گوید: «ادعای سازمان میراث فرهنگی در مورد حاضر نشدن ما در جلسات این سازمان و ایرادات طرح مرمتی پروژه صحت ندارد. در پروژه امیری طبق قانون با سازمان میراث فرهنگی مراودات خودمان را داشتیم و این نخستین بار نیست که با سازمان میراث فرهنگی همکاری می‌کنیم، طرح مرمت بنای امیری را هم مدت‌هاست به سازمان تحویل داده‌ایم. ضمن اینکه طرح مرمت پروژه‌ای که ما قبلا انجام داده‌ایم (عمارت تاریخی داروغه مشهد) در همایش میراث یونسکو در منطقه آسیا اقیانوسیه به عنوان طرح مرمتی برتر انتخاب شد و مورد تایید یونسکو است. پروژه امیری از عمارت داروغه و بسیاری پروژه‌های دیگر مشهد اهمیت بیشتری برای مشهد و البته برای کل ایران دارد. مشهد شهری است که از سال ٧٠ تخریب بناها و بافت تاریخی در آن صورت می‌گیرد. طرح مرمت خانه امیری در واقع ارایه یک راهکار بود برای برون رفت از چالش بزرگی که سازمان میراث فرهنگی نزدیک به ٢٠ سال است در آن گرفتار است و متاسفانه حاضر نیست واقعیت‌های موجود در بافت تاریخی را بپذیرد. هنوز مسوولان حاضر نیستند واقعیت‌های بافت تاریخی را بپذیرند، واقعیت‌هایی مثل اینکه چندین راهکار برای حفظ بناهای تاریخی وجود دارد، از جمله ایجاد طرح توجیه اقتصادی برای بناهای تاریخی و یکی دیگر از راه‌ها که بنای امیری آن را پیشنهاد کرد، پیروی کردن از شیوه‌ای است که در برلین قبل از جنگ جهانی دوم انجام داده‌اند و نمونه‌های بسیار دیگری در دنیا از آن وجود دارد و ما همه این موارد را به سازمان میراث فرهنگی ارایه کرده‌ایم تا توانسته‌ایم تایید پروژه را در روزهای اول بگیریم. این شیوه حفاظت از طریق بناهای میان‌افزا بود. متاسفانه وقتی بافت شاکله خود را از دست می‌دهد، ما چاره‌ای نداریم جز اینکه نگاه بسیار قدیمی و سنتی و کلاسیک‌مان را نسبت به بناهای تاریخی تغییر دهیم و بپذیریم که می‌شود برای یک بنای تاریخی، توجیه اقتصادی داشته باشیم، می‌شود به بخش خصوصی اعتماد کرد و وارد تعامل شد تا بنای تاریخی را حفاظت کند و در عوض ما هم بپذیریم که این بنا به جای اینکه تخریب شود، می‌تواند در دل یک پروژه مدرن قرار گیرد. بسیاری از بناهایی که در سال‌های گذشته در مشهد تخریب شدند، می‌توانستند به این روش حفظ شوند.» اما علاوه بر اینها چالش دیگری که در خصوص بناهای تاریخی در مشهد مطرح است، بناهایی است که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند و مالکان آنها درخواست خروج این بناها را از ثبت دارند تا امکان تخریب یا فروش آن را داشته باشند. وفا ثابتی، مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در خصوص شایعه خروج از ثبت خانه امیری در مشهد به «اعتماد» می‌گوید: «تملک شهرداری بعد از ثبت ملی خانه امیری بوده و شهرداری با آگاهی کامل از ثبت ملی این بنا، آن را خریداری کرده است. در نتیجه این موضوع که این بنا از ثبت خارج و تخریب شود، توسط هیچ مرجع قضایی پذیرفتنی نیست. مالک شاید حق شکایت داشته باشد، اما این در صورتی است که موافقت مالک هنگام ثبت بنا جلب نشده باشد. در مورد خانه امیری چنین اتفاقی نیفتاده است.» ثابتی در خصوص قانون موجود برای خرید و فروش آثاری که در فهرست ملی ثبت شده‌اند می‌گوید: «در جریان ثبت ملی آثار، حقوق مالکانه ثبت نمی‌شود، فقط بنا و حقوق معنوی آن ثبت می‌شود، حقوق مادی اثر در اختیار مالک است. اما در مورد خانه امیری بحثی که وجود دارد این است که شهرداری با اعمال ماده هشت قانون تملک اراضی، اقدام به تملک بنا کرده است. قانونی که این اجازه را می‌دهد که با حکم دادستانی این خانه از تملک آقای امیری که مالک این خانه بودند، خارج شده و در تملک شهرداری قرار گیرد. خانه امیری در حال حاضر در معرض خطر نیست، نگرانی ما از بابت سلامت بنا است، به دلیل اینکه این بنا در دل پروژه شرکت درگاه ضامن قرار گرفته است، در معرض آسیب است. »
ثبت ملی بناها ضمانت حفاظت آنها نیست
هدایت گواهی به عنوان کارشناس مرمت در خصوص مقوله ثبت در مشهد نکاتی را بیان می‌کند: «ثبتی که نتواند بازوی قدرتمند اجرایی و حفاظتی باشد، ارزش و اعتباری ندارد. در مشهد بسیاری از خانه‌ها را ثبت ملی کرده‌اند و مالکین با پیگیری‌های قضایی، آنها را از ثبت خارج کرده اند (از جمله خانه رجایی در بازار سرشور مشهد). ثبت می‌تواند به عنوان آخرین گزینه مورد استفاده قرار گیرد، آن هم نه با این عنوان که یک بنای تاریخی را نجات دهد، بلکه به عنوان راهکاری که پروسه تخریب بنا را یک یا دو سال به تاخیر بیندازد. اگر ما نگاه جامع‌تری به مقوله ثبت داشتیم و با مالکین وارد تعامل و گفت‌وگو می‌شدیم و در پروژه‌هایی که بناهای تاریخی جزو آن بود با بخش خصوصی وارد مذاکره می‌شدیم، امکان این را پیدا می‌کردیم که از راهکارهای به روزی که در دنیا استفاده می‌شود، بهره ببریم. امروز تعداد زیادی از بناهای تاریخی با کمی دخل و تصرف، و با مصالحه باقی مانده بودند.»
ناظر مرمت خانه تاریخی امیری در مورد وضعیت ثبت ملی بناهای تاریخی در مشهد می‌گوید: «چند هفته پیش یک بنای تاریخی به اسم بنای «عابدزاده» که نخستین مهدیه ایران بود، تخریب شد. سازمان میراث فرهنگی در پاسخ اعتراض روزنامه‌های محلی، سال گذشته این بنا را ثبت ملی کرد. اما امسال همین سازمان دستور تخریب بنا را صادر کردند، وقتی ما جزییات این اتفاق را پیگیری کردیم متوجه شدیم میراث فرهنگی دستور تخریب بنا را داده است، به این شرط که شرکت مشاور -که قرار است به جای بنای عابدزاده هتل بسازد- متعهد شود نمای بنا را با یک فاصله چندین متری از این بنا، عین به عین دوباره بسازد. تا اینجا هیچ ایرادی وجود ندارد و جزو راهکارهایی است که ما همواره برای حفاظت از بافت تاریخی ارایه کرده‌ایم. اما تخطی بزرگ از قوانین میراث فرهنگی بین‌المللی، این است که آقای ثابتی توضیح داده‌اند که این بنا قرار است با مصالح جدید (آجر سرامیکی و آهن و سیمان و...) ساخته شود. در این‌صورت این بنا و دوباره چینی آن هیچ ارزش و اعتباری ندارد، بلکه به نوعی دور زدن قوانین میراث فرهنگی است. ما این را می‌دانیم که این بنا زمانی می‌تواند جابه‌جا شود و ارزشمند باشد که در قدم اول بخش‌های مختلف آن بسیار دقیق و اصولی برداشت شود و تکه تکه آجرها و قطعات تاریخی از بخش تاریخی بنا جدا شده و در فاصله‌ای مشخص و طبق نقشه قبلی دوباره چینی شود، اما میراث فرهنگی دستور تخریب داده و قرار است بنای تاریخی عابدزاده با مصالح جدید ساخته شود. این برخلاف تمام قوانین میراث فرهنگی است. با همین مثال می‌توانید متوجه شوید که ثبت در مشهد چقدر مقوله بی‌اعتباری است. به این دلیل که اگر این بنا آنقدر اهمیت نداشت که در حد نما با مصالح جدید ساخته شود، چرا ثبت می‌شود، اگر اهمیت دارد و ثبت می‌شود چرا به این شکل می‌خواهید آن را حفظ کنید.
در عین حال مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در مورد نقش نظارتی میراث فرهنگی، بر آثاری که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، می‌گوید: «میراث نسبت به همه آثاری که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند نقش نظارتی دارد، اما هماهنگی و همکاری توسط مالکی که در حال حاضر خانه امیری را در تملک دارد صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل خیلی سخت می‌توانیم شرایط را رصد کنیم، در نتیجه به آسانی نمی‌توانیم نظارت لازم را داشته باشیم. حقیقت این است که خانه امیری وضعیت مناسبی ندارد، به خصوص حالا که در فصل بارندگی هستیم، این خانه در معرض آسیب‌های جدی است. اقداماتی را که شرکت ساختمانی درگاه ضامن انجام داده است مغایر با توافقات قبلی بوده و با هماهنگی میراث فرهنگی صورت نگرفته، ما اجازه ندادیم بیشتر از این پروژه را پیش ببرند و مکاتباتی انجام دادیم که مداخلاتی که در خانه امیری می‌شود را متوقف کنند. قرار بر این بود که طرح مرمت را ارایه دهند و طرح در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی خراسان بررسی شود و اطلاعات آن مورد مطالعه قرار گیرد و بعد مشاور بتواند نسبت به اجرای طرح اقدام کند. اما تا به حال اقداماتی که انجام شده با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی نبوده است.»
تخریب آثار ملی در جریان اجرای پروژه‌های بزرگ اتفاق تازه‌ای نیست، هر روز در گوشه‌ای از کشور خبر تخریب تدریجی یک اثر ملی و احداث برج و ساختمانی بزرگ منتشر می‌شود، اما میراث فرهنگی عموما واکنش درخور توجهی نشان نمی‌دهد، و در برخی موارد با ثبت اضطراری سعی دارد نقش خود را با میزان قابل توجهی تاخیر، در حفاظت بناهای تاریخی ایفا کند. خانه امیری هم یکی از هزاران بنای تاریخی است که همین شرایط را دارد. وفا ثابتی در پاسخ به اینکه اگر بخشی از بنا توسط مجری پروژه تخریب شود، اقدام قانونی میراث فرهنگی برای برخورد با این موضوع چه خواهد بود، می‌گوید: «به جهت حساسیت‌هایی که وجود دارد ما درخواست کردیم تا قبل از تصویب طرح مرمتی اقدامی در مورد بنای امیری انجام ندهند، و کارهایی هم صورت گرفته که نسبت به برطرف کردن آسیب‌ها اقدام کنند. طرح مرمت در حال حاضر ارایه شده و ایراداتی دارد که باید اصلاح شود و بعد از اعمال اصلاحات مورد نیاز ابلاغ خواهد شد و بعد قابلیت اجرا خواهد داشت.»
٥٠٠ میلیون تومان برای مرمت هزینه کرده‌ایم
اظهارات مسوولان فرهنگی مبنی بر همکاری نکردن مدیران پروژه درگاه ضامن با کارشناسان و مسوولان این سازمان با اظهارات مدیر اجرایی پروژه ضامن تناقض دارد. «سعید خراسانی» مدیر اجرایی پروژه درگاه ضامن در مورد وضعیت خانه امیری و برنامه‌ای که در این پروژه برای این خانه تاریخی در نظر گرفته شده است، می‌گوید: «ما چند سال است با وجود اینکه خانه امیری برای پروژه ما هزینه بردار بود، همچنان پیگیر طرح مرمت بنا هستیم. موافقتنامه‌ای با میراث فرهنگی امضا کردیم و موافقت کردیم که خانه امیری را مرمت کنیم. متاسفانه میراث فرهنگی به جای اینکه مشارکت کند و در جلسات شرکت کند، بعد از مدت دو سه ماه که کار پیش رفت نامه زدند که به دلایل مختلف کار را به سرعت متوقف کنید ما هم که نمی‌خواستیم کار غیرقانونی انجام دهیم، کار را متوقف کردیم. هر چند دلیلی که برای توقف کار اعلام کردند دلیل منطقی نبود. مدیرکل میراث فرهنگی طرح را تایید کرده بودند، اما بعضی از دوستان گفتند نباید این تاییدیه را می‌دادند. اما دلایل پشت پرده‌ای هم بود. جلساتی تشکیل شد و بعد نامه زدند که ما با کار جبهه شرقی موافقت می‌کنیم، در صورتی که یک دیوار تنها در خانه امیری دردی را دوا نمی‌کند. میراث فرهنگی بعد از مدتی به این نتیجه رسید که متوقف کردن کار هیچ نفعی نه برای ما دارد و نه برای میراث. به همین دلیل توقف پروژه اوایل سال ٩٤ اتفاق افتاد.»
خراسانی برای اثبات این موضوع که مجریان پروژه قصد تخریب خانه تاریخی امیری را ندارند می‌گوید: «ما برای خانه امیری یک آسانسور مجزا هم در نظر گرفته‌ایم، کل ساختمانی که پشت بنا قرار دارد، قرار است بازسازی شود، زیرزمین بنا بازسازی می‌شود، دیواره‌ها را با هزینه بسیاری مقاوم‌سازی کرده‌ایم. اگر پروژه را با نگاه یک کارشناس بررسی کنید متوجه می‌شوید ما الزامات حفاظتی را انجام داده‌ایم. داربست‌هایی که در حال حاضر در بنا تعبیه شده‌اند، اگر نبودند تا به حال بنا تخریب شده بود. در طول این مدت سقف را سبک‌سازی کرده‌ایم، تمام کارهایی که انجام شده زیرنظر مشاور و پیمانکار ذی صلاح بوده. یک بودجه ٥٠٠ میلیون تومانی برای سال ٩٤ در نظر گرفته‌ایم، اما متاسفانه میراث فرهنگی با ما همکاری ندارد. ما ملک را خریداری کرده‌ایم و هزینه‌های لازم را پرداخت کرده‌ایم. اگر می‌خواستیم خانه امیری را تخریب کنیم مثل بسیاری جاهای دیگر که آب می‌بندند زیر دیوارها تا خود به خود خانه تخریب شود و فرو بریزد، عمل می‌کردیم. اما ما کل فوندانسیون را مجددا اجرا کردیم، و آرماتوربندی انجام دادیم و برای محافظت از بنا داربست زدیم، اگر قصد داشتیم که خانه امیری را تخریب کنیم که این هزینه‌ها را صرف نمی‌کردیم. این در حالی است که مسوولان میراث فرهنگی حتی یک بار هم در جلسات ما شرکت نکرده‌اند، در صورتی که فاصله پروژه ما با دفتر میراث منطقه ثامن زیاد نیست. یک نکته را باید بگویم، میراث فرهنگی نه فقط در مورد پروژه ما، که در بسیاری موارد دیگر که می‌بینیم، نه تنها دلسوزی نمی‌کند، بلکه به دنبال مسائل دیگر است.» ناظر مرمت خانه امیری در تکمیل صحبت‌های خراسانی می‌گوید: «میراث فرهنگی به موضوع حفاظت و تعامل با بخش خصوصی تمایلی ندارد. در مورد خانه امیری من بارها شنیده‌ام که در پاسخ ما که گفته بودیم اگر شما این طرح را تایید نکنید، بنای امیری تخریب می‌شود، دوستان میراث فرهنگی به من گفتند ما حاضریم بنای امیری تخریب شود اما به این شکل با این برج بالای سرش باقی نماند. در صورتی که در نمونه‌های اروپایی این روش که همنشینی کالبدی بنای تاریخی بسیار زیاد است و به عنوان راهکاری که تمام کنوانسیون‌های بین‌المللی تایید می‌کنند در بعضی از شهرها ایجاد شده است. به این نکته هم باید دقت شود که این روش برای شیراز و اصفهان قطعا ایده‌آل نیست. اما برای مشهد در حال حاضر تنها راه‌حل نجات دادن همین چند بنای به جا مانده از بافت تاریخی است.»
بناهای میان‌افزا، شیوه‌ای نوین برای حفاظت
هدایت گواهی از راهکارهای نوین علمی برای حفاظت بناها می‌گوید و اقداماتی که در این زمینه در پروژه درگاه ضامن و خانه امیری انجام شده است: «یکی از این راهکارهایی که امروزه در دنیا برای حفظ بناهای تاریخی ارزشمند استفاده می‌شود، واچینی و دوباره چینی جداره‌های تاریخی است. این روش به این شکل است که قبل از اینکه بنا تخریب شود، تکه‌های بنا جداسازی می‌شود و در جای دیگر و با یک فاصله کمتری دوباره چینی می‌شود. این یکی از راهکارهایی بود که ما برای حفاظت از بناهای تاریخی مشهد به میراث فرهنگی پیشنهاد کردیم. ما می‌توانیم با مشارکت بخش خصوصی به بهترین شکل از راهکارهای به‌روز در دنیا استفاده کنیم. یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند موجب حفاظت بناهای تاریخی شود، بناهای میان افزاست، که به معنی همنشینی کالبدی بین یک بنای تاریخی و یک بنای مدرن است، که ما در مورد خانه امیری از همین شیوه استفاده کرده‌ایم. بخشی از این رفتارهای سلیقه‌ای مسوولان میراث فرهنگی ریشه در ناآگاهی از مسائل روز دارد و این کاملا اشتباه است که می‌گویند بنای تاریخی توسط پروژه بزرگ بلعیده می‌شود. در صورتی که این طرح می‌تواند به عنوان نمونه‌ای موفق اجرا شود و با اعمال تغییراتی جزیی، بناهای تاریخی را هم حفظ کرد. البته این قطعا ایده‌آل نیست، همان طور که در جنگ جهانی دوم برای برلین ایده‌آل نبود، ولی چاره‌ای جز این نیست و ما باید این را بپذیریم و آگاهانه با این موضوع برخورد کنیم. »
بافت تاریخی مشهد وضعیت مطلوبی ندارد
این روزها بافت تاریخی شهرهای بزرگ ایران که در حال توسعه‌ای مدیریت نشده هستند، حال و روز خوشی ندارند. بافت تاریخی مشهد هم یکی از این موارد است که هر روز کوچک‌تر از قبل می‌شود. تا جایی که اخیرا نماینده‌های مجلس نامه‌ای در این خصوص نوشته‌اند، و خواهان حفظ این میراث ارزشمند شده‌اند. وفا ثابتی در مورد وضعیت کلی بافت تاریخی اطراف حرم می‌گوید: «بافت تاریخی پیرامون حرم وضعیت مطلوبی ندارد. این وضعیت تا حدودی برمی‌گردد به کمبود اعتباراتی که برای حفاظت وجود دارد. ما در سال ٩٤ هیچ اعتباری نداشتیم که بخواهیم اقدامات مرمتی و حفاظتی انجام دهیم. البته این به معنای آن نیست که حفاظت و مرمت بناهای تاریخی تنها وظیفه سازمان میراث فرهنگی است، که بخواهد به صورت مستقیم وارد عمل شود، و نسبت به مرمت و احیای بنا اقدام کند. از طرفی تعداد آثار تاریخی هم زیاد است و اعتباراتی که حفاظت هر کدام نیاز دارد مبلغ زیادی است که از توان دولت خارج است. دولت نقش نظارتی و حاکمیتی دارد، در مورد احیا و مرمت بناهای تاریخی، بخش خصوصی باید فعال باشد. ما در تلاشیم که بسته‌های سرمایه‌گذاری را به بخش خصوصی معرفی کنیم و این خانه‌ها را با موافقت مالک بنا در اختیار سرمایه‌گذاران بخش خصوصی قرار دهیم. بسیاری از بناهای تاریخی در تملک اشخاص هستند و در تملک میراث فرهنگی نیستند. سعی داریم طرح احیای خانه‌های تاریخی را ارایه دهیم. دولت به صورت مستقیم نمی‌تواند وارد عمل شود و در خصوص احیا و مرمت این بناها اقدامی انجام دهد.»
دلیل اهمیت مرمت خانه امیری برای مشهد
هدایت گواهی در خصوص دلایل اهمیت مرمت خانه امیری در بافت تاریخی مشهد و وضعیت نابسامانی که این بخش از شهر مشهد به آن مبتلا شده، می‌گوید: «پروژه امیری برای میراث فرهنگی شهر مشهد بسیار مهم است، به این دلیل که برای نخستین بار در بافت تاریخی تعاملی بین حوزه میراث فرهنگی و بخش خصوصی ایجاد شده است و یک شرکت خصوصی به صورت تمام و کمال و به صورت کلان وارد حوزه مرمت بناهای تاریخی شده و این بسیار ارزشمند است. ما با یک شرکت خصوصی دیگر برای مرمت یک بنای تاریخی وارد مذاکره شدیم، مراحل شروع پروژه هم طی شده بود اما با تعطیل شدن پروژه امیری، پیگیری ما برای یک پروژه جدید نیمه‌تمام ماند، چرا که بخش خصوصی دیگر اطمینان لازم را برای سرمایه‌گذاری برای مرمت و حفاظت بناهای تاریخی ندارد. در این پروژه زحمات زیادی کشیده شد تا شهرداری را مجاب کنیم که به وعده خود عمل کند و چندین متر از پروژه شارستان را که در طرح تفصیلی مشهد بود و در حال اجرا بود، جابه‌جا کند. پروژه امیری تعامل بسیار خوبی بود و میراث فرهنگی تحت هر شرایطی بود این پروژه را تایید کرد اما بعد به وعده‌هایش عمل نکرد و پروژه را تعطیل کرد.»
پاسخ طراح مرمت خانه امیری به اظهارات حال مسوول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم رضوی در خصوص عدم همکاری مجریان پروژه با میراث فرهنگی این است: «در مورد اظهارات آقای ثابتی درمورد طرح مرمتی خانه امیری، باید بگویم که هرگز در یک پروژه مرمتی، طرح مرمت به شکل کامل در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار نمی‌گیرد، که بعد از تایید آن توسط سازمان بخواهد اجرا شود. دلیل آن هم این است که بسیاری از راهکارهای مرمتی در حین پروژه پیش می‌آید و قابل پیش‌بینی نیستند، پروژه باز می‌شود و سونداژ می‌شود و شناسایی انجام می‌شود. معمولا به این صورت است که کلیات مرمت در قالب طرح تهیه و ارایه می‌شود که ما هم این کار را کرده‌ایم، و حتی در مورد جزییات هم با نماینده سازمان میراث فرهنگی آقای مهندس صادقی پیش می‌رفتیم، به اضافه اینکه اگر بر فرض ما غفلتی در این مورد انجام داده‌ایم باز هم مجازات آن تعطیلی پروژه نیست، بلکه می‌شود اخطار داد، و در مذاکرات موضوع را حل کرد. اما این تعطیلی پروژه به هیچ‌وجه قابل توجیه نیست به این دلیل که همه این را می‌دانند که وقتی مرمت یک بنا در حین انجام، متوقف می‌شود آسیب‌هایی که به بنا وارد می‌شود به مراتب بیشتر از زمانی است که مرمت آغاز نشده است. میراث فرهنگی هیچ‌وقت توضیح قانع‌کننده‌ای در مورد اینکه چرا پروژه را تعطیل کرده‌اند به ما ارایه نداده است. اما با این حال ما وارد مذاکره شدیم. این نخستین بار نیست که ما با میراث فرهنگی همکاری می‌کنیم، قوانین را خوب می‌دانیم، بخشی از دفترچه‌های مطالعاتی هم به دوستان میراث فرهنگی ارایه شده بود، و بخش دیگر از اطلاعات را هم قرار بود گام به گام و همزمان با پیشرفت طرح، تهیه کنیم. بیش از یک سال است که پروژه تعطیل است و در این مدت آسیب‌های زیادی هم به بنای امیری و هم به کل پروژه وارد شده است و مسوولیت این آسیب‌ها با میراث فرهنگی است و باید پاسخگو باشد. هفته گذشته توسط میراث فرهنگی جلسه کمیته فنی برگزار شد و طرح مرمت پروژه را ارایه کردیم و قرار است میراث فرهنگی به ما پاسخ دهد که اگر نکته‌ای وجود دارد ما اصلاح کنیم و اگر این طور نیست پروژه به کار خود ادامه دهد.»
با وجود تمام این اظهارات، حقیقت غیرقابل انکار این است که خانه تاریخی امیری حال و روز خوشی ندارد. خانه‌ای که قدمت آن به اواخر دوره قاجار بر می‌گردد و هنوز هم از پس حفاظ‌هایی که اطرافش را پوشانده می‌توان ابهت و شکوه بنا را دید اما هنوز هم مشخص نیست در میان کشمکش‌های موجود چه سرنوشتی خواهد داشت.
اعتماد