شناسهٔ خبر: 47970 - سرویس دیگر رسانه ها

قاسم یاحسینی؛ پیشینه پوشش زنان و مردان در استان بوشهر

بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، گفته می‌شود که حجاب تا پیش از رنسانس در بین زنان وجود داشته اما پس از آن و در زمان انقلاب صنعتی و در دوران جنگ جهانی دوم به‌تدریج نوع پوشش در کشورهای جهان و به‌ویژه در اروپا دستخوش تغییرات عمده‌ای شد.

به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شرق؛  به غیر از اقوام ابتدائی که در آن، زن و مرد بی‌هیچ پوششی در طول زندگی با هم مراوده داشتند، حجاب در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرده و گاهی با اعمال سلیقه‌هایی تشدید شده یا تخفیف یافته است؛ ولی همواره در تاریخ حیات زنان، تداوم یافته و هیچ‌گاه به‌طور کامل، از بین نرفته است.
با نگاهی گذرا به نوع پوشش ملی در کشورهای مختلف دنیا در می‌یابیم که دامنه حجاب به مناطق خاصی محدود نشده و پوشش در همه کشورهای جهان در میان زنان وجود داشته است. اما در گذر تاریخ و بسته به نوع شرایط حاکم دستخوش تغییراتی می‌شده است.
بر اساس پژوهش‌های صورت‌گرفته، گفته می‌شود که حجاب تا پیش از رنسانس در بین زنان وجود داشته اما پس از آن و در زمان انقلاب صنعتی و در دوران جنگ جهانی دوم به‌تدریج نوع پوشش در کشورهای جهان و به‌ویژه در اروپا دستخوش تغییرات عمده‌ای شد.
ویل دورانت، اندیشمند و مورخ آمریکایی در این باره می‌گوید: «واقعیت این بود که کارخانه‌داران بزرگ برای استفاده از نیروی کار ارزان‌قیمت زنان و امکان حضور آنان در محیط کار، تبلیغات وسیعی را آغاز کردند. زنان نیز که از حقیقت امر ناآگاه بودند، برای یافتن به حقوق از دست‌رفتة خویش تلاش فراوانی نموده، موج جدیدی به‌وجود آوردند که نهضت زنان برای آزادی نامیده شد و دربارة آن، تبلیغات وسیعی در جراید و مطبوعات انجام گرفت.».
وی همچنین معتقد است نقش پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته ‌است که می‌توان ایران را منشاء اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست.
در دایره‌المعارف «لاروس» نیز به وجود حجاب زنان در ایران باستان اشاره می‌کند. در تفسیر «اثنی عشری» چنین آمده ‌است: «تاریخ نشان می‏دهد که حجاب در فرس(فارس) قدیم وجود داشته‌است.»
نوع پوشش جوامع مختلف در واقع بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ آن جامعه بوده و برای آگاهی از انواع پوشش در بین اقوام مختلف باید به تاریخ تمدن و فرهنگ آنها مراجعه کرد.
در همین ارتباط گفتگوئی با سیدقاسم یاحسینی، پژوهشگر تاریخ داشته و پیشینه پوشش و حجاب زنان و مردان را در جنوب کشور و به‌ویژه در استان بوشهر از وی جویا شدیم. «حدود ٥٠٠٠ سال پیش زنان در جنوب ایران هیچگونه پوششی نداشتند. بر اساس مهرهای ایلامی که در منطقه خوزستان، شوش تا لیان (بوشهر امروز) به‌دست آمده است، زنان و مردان برهنه بودند و لباس تنها مختص طبقه اشراف و حکمرانان بوده است. بردگان، کشاورزان و… برهنه بوده که این مساله نشان می‌دهد، لباس به‌دلیل گرانی متعلق به طبقه‌ای خاص بوده است.
در دوران هخامنشیان و پس از آن لباس و حجاب رواج می‌یابد. جالب است بدانید که بر خلاف تصوری که حجاب در ایران را به دوران پس از اسلام تعمیم می‌دهند، ایرانیان و مردم جنوب به‌ویژه زنان در دوران ساسانیان حجاب داشتند و با ورود اسلام به ایران مساله حجاب تشدید و رسمی شد.
تا قرن چهارم هجری، همه مردم نواحی جنوب مسلمان نبوده و تنها مردم شهرهای بزرگ مسلمان بودند. شهرهای کوچک و نیز روستاها همچنان زرتشتی باقی مانده بودند. از اواخر قرن چهارم هجری اسلام گسترش بیشتری پیدا کرده و عموم مردم روستاها و شهرهای کوچکتر نیز به دین اسلام روی می‌آورند.
پس از آن، جسته و گریخته نشانه‌هائی از پوشش و حجاب می‌بینیم اما به‌دلیل این‌که ما اطلاعات چندانی از تاریخ اجتماعی خود در آن دوره نداریم از وضعیت دقیق پوشش و حجاب نیز اطلاعات کاملی نداریم اما به‌نظر می‌رسد به‌دلیل قبول دین اسلام، حجاب در آن دوره رواج بیشتری پیدا می‌کند.
حجابی که زنان روستائی از قرن پنجم تا زمان قاجاریه و حتی پس از آن داشته‌اند، حجاب سفت و سخت شهری نبوده زیرا به‌شکل عشایری زندگی می‌کردند و ناچار بودند که روی زمین‌های کشاورزی کار کنند و برای آوردن آب و کارهائی از این قبیل، نوع پوشش آسان‌تری نسبت به زنان شهری در منطقه جنوب کشور داشته‌اند. این امر در دیگر مناطق ایران نیز جاری بوده است. زیرا در شهرها زنان اغلب در خانه بودند و تنها هنگام بیرون آمدن از خانه مجبور به گرفتن حجاب بودند ولی زنان روستائی از صبح تا شب  در بیرون از خانه مشغول کشاورزی، دامداری و… بوده و با مردان نیز معاشرت بیشتری داشتند و همین نکات شاید دلیل آزادتر بودن حجاب در بین زنان روستائی نسبت به زنان شهری در آن دوران بوده است.
پوشش محلی زنان جنوب در دوران قاجاریه باتوجه به این‌که از آن دوره عکس‌های بیشتری وجود دارد، لباس‌هائی با دامن‌های گشاد و پیراهن‌های رنگی و در بوشهر دستمالی به‌نام «مینار» که نوعی لچک بوده که علاوه بر مو و گردن، بخش سینه و شکم را نیز می‌پوشانده است. زنان بوشهری هیچ‌گاه از نقاب و برقع استفاده نمی‌کردند. البته در استان بوشهر نیز مناطقی که به استان هرمزگان نزدیک بوده و یا سنی‌نشین هستند مثل «کنگان»، «نخل تقی» و «عسلویه» بعضا از برقع استفاده می‌کردند. اما مناطق دیگر استان مثل «دشتی» «برازجان»، «دیلم»، «گناوه» و… زنان تقریبا حجابی شبیه حجاب زنان در اقوام لر داشته‌اند.
متاسفانه در استان بوشهر علی‌رغم  یک یا دو پژوهشی که سازمان میراث فرهنگی سال‌ها پیش انجام داده است، هنوز پژوهشی مکتوب که به صورت جامع و کامل به این مساله بپردازد منتشر نشده است. ما در این زمینه به یک تحقیق وسیع کتاب‌خانه‌ای و میدانی نیاز داریم تا تنوع پوشش و لباس در این منطقه را در تاریخ ثبت کنیم.
لازم است بگویم که در حال حاضر به‌دلیل نفوذ و رشد مدرنیته، پوشش در سراسر ایران و در مناطق شهری و روستائی به‌شکلی همگون در آمده است.
در بخش معدودی در استان بوشهر مثل «پشتکوه» و مناطقی در دشتستان، دشتی به ویژه زنان عشایر استان بوشهر هنوز از لباس‌های محلی مثل دامن‌های پرچین و پیراهن‌های رنگی استفاده می‌کنند. اما متاسفانه بسیاری از زنان و دختران جوان در میان همین اندک کسانی که پوشش محلی خود را حفظ کرده‌اند به پوشش مدرن روی آورده و پوشش سنتی نفس‌های آخرش را می‌کشد و احتمالا به نسل بعدی نخواهد رسید.»
یاحسینی همچنین در مورد تفاوت پوشش زنان در طبقات اجتماعی نیز گفت: «در طبقات اجتماعی متفاوت نیز نوع پوشش زنان با هم فرق داشته است. در این مورد می‌توان به تفاوت نوع دوخت و جنس پارچه و تنوع رنگ بین لباس زنان خاخان و لباس زنان رعیت اشاره کرد. همچنین زنان شهری به‌علت همجواری با دنیای مدرن مثل انگلستان و هند از نوع پارچه‌هایی مثل چیت و مل‌مل استفاده می‌کردند. همچنین در آن دوره پوشیدن لباس مردانه و کوتاه‌کردن مو نه تنها مرسوم نبوده بلکه به‌عنوان یک ضدارزش تلقی می‌شده است.  زنان در خانه زیر لباس‌های شلوار می‌پوشیدند و برخی از آنان حتی در اندرونی نیز مینار و پوشش سر خود را نیز در نمی‌آوردند. در بیرون از خانه نیز از چادر و بعضا روبنده استفاده می‌کردند اما روبنده در استان بوشهر به‌دلیل گرمای فوق‌العاده زیاد و فقر دامنگیر، کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است و بیشتر در بین زنان قاجار در تهران و شهرهای دیگر مرسوم بوده است. زنان در منطقه جنوب بیشتر برای خرید و یا کنش‌های مذهبی از خانه خارج می‌شدند و جالب است بدانید که در بوشهر مساجد و حسینیه‌های اختصاصی زنان داشتیم (حسینیه حاج‌مریم و حسینه چلتانی). زنان در استان بوشهر به لحاظ کنش‌های مذهبی آزادی‌های باورنکردنی نسبت به دوران خود داشتند؛ مراسم سینه‌زنی، سحرخوانی، مراسم مختک‌ علی‌اصغر و… از جمله مراسمی بود که زنان در آن زمان به‌صورت مستقل از مردان انجام می‌دادند. اجرای نقش حضرت زینب، ام‌کلثوم، ام لیلا و… در تعزیه‌های استان بوشهر در آن زمان نیز توسط زنان انجام می‌شد که این مساله در سرتاسر تاریخ ایران منحصربه‌فرد است. عکس‌هائی از زنان متمول آن زمان در دوران قاجار وجود دارد که لباس‌هائی دقیقا شبیه لباس‌های زنان در لندن و آلمان می‌پوشیدند.
در بوشهر کنیزها ظاهرا بدون پوشش و حجاب بیرون می‌آمدند و نوع پوشش خاصی نداشتند. طبق برخی گزارش‌ها کنیزان و بردگان آفریقائی‌تبار و معدودا از گرجستان، قفقاز و قرقیزستان بودند که به آنها گرجیه می‌گفتند. اینها در مجالس عروسی آواز می‌خواندند. خانم «ونسون مارتین» کتابی به‌نام «عهد قاجار» با ترجمه مرحوم حسن زنگنه دارد که در آن یک فصل بلند درباره وضعیت کنیزان و زنان برده در بوشهر وجود دارد که حاوی اطلاعات بسیار بسیار جالبی است. از جمله داستان ملودرام عاشقانه‌ای از عشق یک کنیز و یک برده در آن وجود دارد که می‌تواند برای ساخت یک فیلم در این ژانر مورد استفاده قرار بگیرد.»وی در مورد پوشش مردان نیز گفت: «مردان از کلاه و قبا و برخی نیز از دشداشه و در منطقه‌ای مثل بوشهر مردان تنها از یک لنگ که از کمر به پائین بدن آنها را می‌پوشاند استفاده می‌کردند.
مردان متمول البته پوشش متفاوت‌تری داشتند. پوششی در بین مردان متمول در آن دوره مرسوم بوده که از یک شلوارک و کت تابستانه و یک کلاه دوره‌ائی تشکیل می‌شده است.»