به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» با حضور سیدصادق سجادی، عضو مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، کامران فانی، عضو هیات علمی سازان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نورالله مرادی و دکتر محبوبه مهاجر، سرویراستان ترجمه مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» دکتر داریوش مطلبی، پژوهشگر علم اطلاعات و دانش‌شناسی و محمد توحیدفام، مشاور مدیرکل انتشارات علمی و فرهنگی (یکشنبه ۱۹ دی‌ماه) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
«دانشنامه جهانی شدن» مانع عقب‌ماندگی است
سجادی با اشاره به لزوم انعکاس مشکلات ترجمه در مقدمه ویرایش‌های بعدی، در نقد این مجموعه اظهار کرد: حُسن بزرگ مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» سرعت ترجمه آن است. ما در متن جهانی شدن قرار داریم و ترجمه سریع این اثر موجب شده تا از مسائل روز جامعه‌شناسی عقب نمانیم. مقوله جهانی شدن بعد از جنگ جهانی دوم فراگیر شد و جزو زندگی جوامع جهان سوم و توسعه یافته به حساب می‌آید؛ بنابراین به ناچار باید با این جریان پیش رفت.
وی ادامه داد: «دانشنامه جهانی شدن» از نظر مدخل و موضوع همچنین مقالاتی مانند استعمار، پول، اعتبار و بانک جهانی که به‌نظر می‌رسد در کمتر متن فارسی یافت شود بسیار قابل توجه است. نویسندگان آزادانه نظرات خود را حتی درباره سیاست‌های برخی کشورها مطرح کرده‌اند. پیشنهاد می‌کنم علاوه بر دانشگاهیان، دولتمردان نیز بارها بارها این مجموعه را مطالعه کنند.
سجادی افزود: برخی از اصطلاحات مبهم به‌نظر می‌رسد که به احتمال زیاد به دلیل شتاب یا ناآگاهی مترجم است. برخی ترجمه‌ها مانند بازی‌های المپیک کوتاه و برخی دیگر بسیار بلند است و البته جاافتادگی نیز وجود دارد. صرف‌نظر از اشکالات، این مجموعه درخشان است و ترجمه چنین آثاری افق‌های روشنی را برای تالیف در زمینه جهانی شدن ایجاد می‌کند؛ همان‌طور که نهضت ترجمه موجب شکوفایی تمدن اسلامی شد.
دانشنامه‌ها دماسنج فرهنگی هستند
کامران فانی با اشاره به ضرورت تولید دائره‌المعارف‌های تخصصی گفت: یکی از رویدادهای بزرگ فرهنگی کشور، افزایش تولید انواع کتاب‌های مرجع است. کارکرد اصلی این دسته از کتاب‌ها پاسخگویی به پرسش‌های اصلی است و دانشنامه‌ها نیز قله این کتاب‌ها محسوب می‌شوند. دانشنامه‌ها به‌عبارت دیگر دماسنج فرهنگی هستند؛ آثاری که نشانگر اشتیاق به کسب دانش‌اند.
وی با بیان انتشار قابل توجه دانشنامه‌ها طی سه دهه گذشته افزود: با توجه به انتشار قابل توجه دانشنامه‌ها باید پرسید که آیا این میزان کافی است؟ همزمان با شکوفایی این دسته از کتاب‌ها از سوی دیگر شاهد نوعی رکود هستیم چراکه مخاطب چندانی برای این دسته از منابع وجود ندارد. باید احساس مسئولیت داشته باشیم افراد مختلف تا چه میزان به مقالات جهانی شدن مراجعه می‌کنند همه مراکز علمی و پژوهشکده‌ها مخاطب این کتاب هستنند. زمانی قدر این آثار دانسته می‌شود که بعد از ۶ ماه شاهد انتشار چاپ دوم آن‌ها باشیم.
فانی با تقسیم دانشنامه‌ها به تخصصی و عمومی ادامه داد: برخی از دانشنامه‌ها مانند «دانشنامه دموکراسی» تک اسمی یا موضوعی و فوق‌العاده تخصصی هستند. «دانشنامه جهانی شدن» نیز در این ردیف قرار دارد. «دانشنامه جهانی شدن» با توجه به تجربیات موفق سرویراستاران، اثر موفقی است. ترجمه این اثر با توجه به ویژگی‌های آن چندان در کشور رایج نشده است. برای ترجمه باید شناخت کافی از همکاران مترجم وجود داشته باشد؛ علاوه بر این به دلیل ترجمه گروهی باید به یکدستی ترجمه نیز توجه شود همچنین مساله زمان‌بندی با اهمیت است. به نظر می‌رسد که انتشار این اثر در طول مدت کوتاه شبیه به معجزه است.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» بهترین دانشنامه در زبان فارسی است؛ البته ریتزر در مقدمه این اثر آورده که این سرانجام نیست بلکه سرآغاز است.
وی با اشاره به عقیده مردم جهان نسبت به سرنوشت مشترک گفت: جهانی شدن به‌عنوان یک فرآیند پیچیده به دنبال پیوند ملت‌هاست.
فقط یک مقاله از مجموعه حذف شده است
نورالله مرادی ضمن معرفی مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» ادامه داد: در سال ۱۳۹۲ مرکز ملی مطالعات جهانی شدن برای ترجمه مجموعه پنج جلدی «دانشنامه جهانی شدن» با دو هزار و ۵۰۰ صفحه دعوت به عمل آورد. بعد از عقد قرارداد ترجمه این اثر به‌طور رسمی از سال ۱۳۹۳ آغاز شد و بعد از انحلال مرکز ملی مطالعات جهانی شدن انتشار این اثر به انتشارات علمی و فرهنگی واگذار و در سال ۱۳۹۵ مجموعه در سه جلد منتشر شد. فقط یک مقاله با نظر مرکز مطالعات جهانی شدن از متن اصلی حذف و این اثر با ۶۱۱ مدخل و مقاله ۴۱۱ صاحب‌نظر منتشر شده است.
وی با اشاره به دیدگاه ریتزر درباره جهانی شدن افزود: جهانی شدن مقوله جدیدی به‌نظر می‌رسد اما ریتزر می‌گوید که بحث جهانی شدن جدید و درعین حال یک موضوع قدیمی است. ریتزر جهانی شدن را تا زمان کوروش کبیر به عقب می‌برد و تا سال ۲۰۱۱ امتداد می‌دهد. براین اساس مجموعه‌ای از مقالات متنوع را در این اثر شاهد هستیم. در تدوین این مجموعه آراء و نظرات افراد مختلف با دیدگاه‌های متفاوت وجود دارد.
مسائل روز مانند داعش به مجموعه اضافه شده است
مرادی اظهار کرد: هیچ فرد یا کشوری در این اثر مدخل نشده و مفاهیم و سازمان‌های بین‌المللی که به نوعی با مقوله جهانی شدن در ارتباط هستند مدخل شده‌اند. مدخل مربوط به اساس‌نامه‌ها و پیمان‌نامه‌های مرتبط با سازمان‌های بین‌المللی برای پژوهشگر فارسی زبان کاربرد دارد. ریتزر در چند سال اخیر ۱۱ مقاله درباره مسائل روز از جمله داعش و بیماری ابولا را به این مجموعه افزوده است؛ در صورت تجدید چاپ و ویرایش جدید این مقالات نیز اضافه خواهد شد. نویسنده یکی از مقالات این اثر ایرانی است.
مدیر کل پیشین کتابخانه‌ها و آرشیوهای صدا و سیما گفت: مجموعه نمایه دارد و مدخل‌ها در ۲۶ موضوع دسته‌بندی شده‌اند؛ همچنین واژه‌نامه انگلیسی به فارسی و به‌عکس نیز تدوین شده است. فهرست اعلام جامع و واژه‌نامه کلی تهیه نشده که امیدواریم در ویرایش‌های بعدی اضافه شود. انتشار مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» نتیجه همکاری ۱۸ نفر شامل مترجمان و همکاران فنی است. محاسن کتاب‌های مرجع به مرور مشخص می‌شود.
«فرهنگ» به حیات خلوت تبدیل شده است
مهاجر درباره فرآیند ترجمه مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» ادامه داد: سرپرستی ترجمه این مجموعه تجربه تلخ و شیرینی است. درباره موضوع جهانی شدن دانش اندکی داریم بنابراین ترجمه چنین اثری به تخصص بالایی نیاز دارد. شناخت آراء و افکار صاحب‌نظران غربی و مهم‌تر از آن آشنایی با روش مطالعاتی آن‌ها از نتایج ترجمه مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» است.
وی با انتقاد از طرز تلقی برخی درباره کار فرهنگی افزود: «فرهنگ» در کشور ما حیات خلوت محسوب می‌شود و بسیاری معتقدند فعالیت در این عرصه تلاش به اصطلاح صلواتی است. همه جای دنیا برای ترجمه و انتشار چنین آثاری صرب‌العجل تعیین می‌کنند اما در کشور ما این تعیین زمان شدیدتر است. جهانی شدن مساله روز و زندگی ماست بنابراین باید جدی گرفته شود. جهانی شدن در ابعاد مختلف علاوه بر بُعد سیاسی مانند اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی قابل بررسی است.
این مترجم با اشاره به مشکلات مختلف در فرآیند ترجمه مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» گفت: مشکلات و محدودیت‌ها در جریان ترجمه به کمبود وقت مربوط است. خوشبختانه مترجم در کشور زیاد است و به نظر می‌رسد که شاهد شکل‌گیری نهضت ترجمه هستیم.
«دانشنامه جهانی شدن» از نخستین‌هاست
داریوش مطلبی ادامه داد: به نظر می‌رسد که ترجمه و انتشار مجموعه «دانشنامه جهانی شدن» نخستین اثر در زمینه جهانی شدن در کشور است. سال ۲۰۱۲ این اثر با سرپرستی جرج ریتزر صاحب‌نظر حوزه جامعه‌شناسی منتشر شد. ترجمه این اثر در ایران زیر نظر نورالله مرادی و دکتر محبوبه مهاجر در سال ۱۳۹۵ از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد. پژوهشگران می‌توانند از ۶۰۰ مدخل این مجموعه استفاده کنند.
برنامه‌های انتشارات علمی و فرهنگی برای توسعه دانشنامه‌ها
محمد توحیدفام نیز با اشاره به سابقه انتشارات علمی و فرهنگی گفت: انتشارات علمی و فرهنگی با ۶۰ سال سابقه فعالیت در حوزه نشر کتاب برنامه‌ریزی در عرصه تولید دانشنامه‌ها را پیگیری می‌کند. آشنایی با تحول مفاهیم ازجمله کارکردهای دانشنامه‌هاست.
