فرهنگ امروز/ حسن انصاری:

دانش حدیث در حقیقت مجموعه ای است از علوم مرتبط با آداب و روش روایت ، کتابت و تفسیر احادیث که خود در گستره زمان مشتمل بر تعدادی از علوم و دانشهای جزیی تر شده است و از اهمیت بسیار زیادی برای عقاید و حقوق/ فقه اسلامی برخوردار است . در طول تاریخ اسلامی محدثان در کنار فقیهان از اهمیت اجتماعی و دینی قابل توجهی برخوردار بوده اند و بخش عظیمی از ادبیات اسلامی ( بیشتر به زبان عربی ) را فراهم آورده اند . امروزه نیز طالب علمان دانشهای مذهبی در سنت حوزه ها و مدرسه های علوم دینی در کنار قرآن ، به فراگیری کتابهای حدیثی ( بیشتر در میان اهل سنت ) و حتی حفظ و از بر کردن آن می پردازند و این امر محک مهمی برای دانش دینی آنان قلمداد می شود . در میان اهل سنت مهمترین کتابهای حدیثی از لحاظ اعتبار دو صحیح محمد بن اسماعیل بُخاری و مسلم بن حجاج نیشابوری هستند که در کنار چهار کتاب دیگر حدیثی مهم مجموعا و بنابر سنت بیشتر مسلمانان سنی ، صحاح سته ( یعنی صحیح های شش گانه ) خوانده می شوند . شیعیان امامی طبعا به این کتابهای حدیثی اعتقادی ندارند و در عوض چهار کتاب دیگر که به عنوان کتب اربعه ( = کتابهای چهارگانه ) شناخته می شوند و مهمترین آنها کتاب الکافی تالیف محمد بن یعقوب کلینی است ، مرجع آنان برای حدیث پیامبر و امامان شیعه است که گفتار و سنت این امامان نیز برخلاف اعتقاد اهل سنت ، برای شیعیان امامی مرجعیت حقوقی دارد . کتب اربعه بر اساس اصول و مصنفات حدیثی کهنتر امامیه گردآوری شده است .

یکی از تفاوتهای بنیادی حدیث شیعی به طور عام و حدیث امامی به طور خاص با احادیث سنی این است که در حدیث شیعی و امامی ، بنابر اعتقاد عمومی شیعیان ، امامان شیعه منبع تفسیر وحی قرآنی و شریعت هستند و البته با تفسیرهای مختلفی که از این مسئله نزد امامیه بوده ، آنان یکی از راههای شناخت و دسترسی به احکام شریعت تلقی می شدند . یکی از موضوعاتی که در همین باره مطرح شده است ، این است که آنان وارثان علم پیامبر هستند و از اینرو قول ، فعل و حتی تقریر ( رضایت ) آنان حکایت از شریعت می کند و منبع فقه و عقاید مومنان شیعی قلمداد می شود . بنابراین در کتابهای حدیثی شیعه و به طور خاص امامیه ، احادیث امامان در کنار احادیث منقول از پیامبر نقل می شده و در کتابهای فقهی مورد استناد قرار می گرفته است . اما نکته مهم این است که در این کتابها محدوده احادیث امامان بسیار زیاد است ، به طوری که احادیث پیامبر در مقابل آن چندان به نظر نمی رسد . این امر البته ریشه در این امر دارد که میزان احادیثی که در سنت امامیه از پیامبر نقل شده چندان زیاد نیست . دلیل آن هم این است که امامیه اعتمادی به نقلهای راویان سنی و حتی بیشتر صحابه از حضرت رسول ندارند و طرق دسترسی به این احادیث را به دلیل اینکه توسط مخالفان آنان روایت شده است ، معتبر نمی دانند . اعتبار بسیاری از صحابه و تابعین نزد امامیه مخدوش است و بنابراین نقلهای آنان از احادیث پیامبر نمی تواند مورد اعتماد فقیهان امامی قرار گیرد . از دیگر سو باید این نکته را توجه داشت که دوره تحول فقه و عقاید اسلامی درست هم زمان است با دوره حضور امامان شیعه ( تا نیمه سده سوم قمری ) و همین امر موجب گسترش احادیث امامان و تنوع آنها و تنوع استناد به احادیث از سوی فقیهان شیعه شده است . بنابراین شمار احادیثی که به امامان شیعه منسوب شده چندین برابر احادیثی است که به پیامبر منتسب شده است . البته احادیث امامان شیعه مورد استناد محدثان سنی نیز بوده است ، با این تفاوت که منابع حدیثی سنی بیشتر مواردی را ( وعمدتا از امامان نخستین ) نقل می کنند که امامان در نهایت ناقل احادیث پیامبر بوده باشند . با این وصف در مورد به ویژه امام علی ، منابع سنی به آراء فقهی و یا نقل کلمات او و برخی دیگر از امامان شیعه توجه نشان داده اند . در اینجا ذکر این نکته مهم است که گرایشهای مختلف و منابع گوناگون سنی از این نقطه نظر با یکدیگر تفاوت دارند ، بطوری که برخی از مؤلفان سنی و بویژه در دوره های متأخرتر همانند کسانی که گرایشات قوی شیعی و یا صوفیانه داشته اند ، به نقل احادیث امامان شیعی تمایل داشته اند . البته موارد نقل احادیث به واسطه امامان شیعه در کتابهای صحاح سته اندک است . طبعا سنیان در غالب موارد از سنتهای روایی خود در نقل احادیث امامان شیعی بهره می گرفتند و این سنتها گاهی از دیدگاه مولفان امامی ، معتبر قلمداد نمی شده و لذا از نقل آن موارد اجتناب می کرده اند . با این وصف در دو سده نخستین و در دوره تشیع عمومی ، شماری از محدثان وبویژه محدثان سنی کوفه و البته با تمایلات شیعی ناقل احادیث امامان نیز بودند و همین امر موجبات این مسئله را ایجاد کرده بود که احادیث شماری از آنان در سنت روایی شیعی و امامی قرار گیرد و حتی مورد استناد فقهی باشد .

در فهرستها و کتب رجالی امامی نیز ، از این دسته از روات به عنوان راویان امامان نام برده شده است . در همین ارتباط باید اضافه کنیم که شماری از محدثان شیعه و سنی هر یک در اردوگاه مقابل مورد توجه و اعتنا بوده اند و همین امر موجبات تعامل و داد و ستد حدیث را در میان اهل سنت و شیعیان ایجاد می کرده است . به طوری که به واسطه این محدثان سنی ، برخی از محدثان شیعه ، احادیث زیادی را از پیامبر و یا امامان به واسطه سنتهای روایی سنی در کتابهای حدیثی شیعه وارد کردند .

منبع: حلقه کاتبان – بررسی های تاریخی