به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست «آسیب‌شناسی ترجمه بین زبانی» (۱۱ اسفندماه) و با حضور دکتر حسین رمضان کیایی، دکتر ایمان منسوب بصیری، دکتر فاطمه عسگری و دکتر مهزاد شیخ الاسلامی در سالن زنده‌یاد علی عاشوری موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران برگزار شد.
رمضان کیایی در این نشست گفت: همه ما در دوران کودکی کتابی را در دست گرفته‌ایم که بدون توجه به تالیفی و ترجمه بودن آن، شروع به خواندنش کرده‌ایم و بعدها به تناقض‌هایی رسیده‌ایم. به یاد دارم سوم ابتدایی شروع به مطالعه کتابی کردم و هر چه بیشتر می‌خواندم به این نتیجه می‌رسیدم که داستان زندگی شخصیت اول این کتاب با من متفاوت است و رفتارهایش شبیه رفتارهایی که من در خانواده مشاهده می‌کردم نیست. این قضیه یکی از چالش‌های مهم ترجمه است.
وی ادامه داد: مترجمان نیز مانند سایر افراد جامعه دیدگاه‌های متفاوتی دارند و بدون شک این دیدگاه‌ها ناخواسته وارد ترجمه‌شان می‌شود و اگر این اتفاقات رخ دهد باعث ایجاد تناقض‌هایی در مخاطب می‌شود. برای پرداختن به آسیب‌های ترجمه ابتدا باید به این موضوع پرداخت که اصلا ترجمه چیست و چه تعریفی دارد.
پیدا کردن معادل یکی از چالش‌های ترجمه است
این استادیار زبان ایتالیایی دانشگاه تهران در توضیح مفهوم ترجمه اظهار کرد: ما تعریف‌های مختلفی برای ترجمه داریم؛ برای مثال در برخی کتاب‌ها خوانده‌ایم که ترجمه پُل آشتی میان دو فرهنگ است. اگر ما این تعریف‌های متفاوت را بپذیریم باید قبول کنیم که ترجمه وارد وادی‌های مختلفی می‌شود. به نظرم باید ترجمه را تقسیم‌بندی کرد و گفت که از چه دیدگاهی به آن نگاه می‌کنیم.
وی افزود: یکی از چالش‌های بسیار جدی که در ترجمه با آن روبه‌رو هستیم پیدا کردن کلمه معادل در ترجمه است. مترجم نباید خیلی تلاش کند که اثر ترجمه شده شبیه اثر اول باشد اما باید به این موضوع نیز توجه داشت که ترجمه مستقل از اثر نیست و از زبان اصلی گرفته شده است. در واقع باید دید که مترجم از چه شیوه‌ای برای ترجمه استفاده می‌کند.
کیایی با اشاره به چالش‌های موجود در ترجمه گفت: بیشترین چالش ما در ترجمه مربوط به ترجمه‌های ایدئولوژیک و مذهبی است چراکه وقتی یک اثر مذهبی ترجمه می‌شود نباید انتظار داشت که تمام مفهوم به شکل درست انتقال پیدا کند. درست است که مهمان ویژه نمایشگاه امسال کشور ایتالیا است اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که کشور ما در این حوزه کمتر کاری منتشر شده است چراکه قبل از اعلام زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم کشورها، بیشتر ترجمه‌های انجام شده در ایران از زبان فرانسوی بوده است، بنابراین بخش قابل توجهی از ترجمه‌های ما از این دو زبان است.
وی ادامه داد: همانطور که توضیح دادم پیدا کردن معادل کار بسیار سختی است و در انجام این کار مترجم باید مانند یک جراح عمل کند و به هیچ وجه نباید احساسی وارد کار شود. برخی مواقع نیز نیاز است که کلمه‌ای که معادل ندارد را توصیف کنیم. برای مثال در زبان ایتالیایی هیچ معادلی برای کلمه «کاروانسرا» نیست و مترجم باید به توصیف آن بپردازد.
این استادیار زبان ایتالیایی دانشگاه تهران در توضیح چالش ترجمه فرهنگ، اظهار کرد: نکته مهم دیگر، ترجمه پذیر بودن یا نبودن فرهنگ است چراکه نمی‌شود برخی مسائلی که در فرهنگ دیگری شایسته نیست را به سادگی وارد فرهنگ کشورمان کرد. به‌جز کتاب «کمدی الهی» دانته بیشترین کتاب‌های ترجمه شده، از دوره معاصر است که ما کمتر با مسائل فرهنگی روبه‌رو هستیم.
برخی مترجمان به متن اصلی توجهی ندارند
منسوب بصیری که دومین سخنران این نشست بود برای بیان آسیب‌شناسی حوزه ترجمه به متن اصلی و ترجمه چند غزل حافظ اشاره کرد و گفت: مترجم در ترجمه غزل دچار چه اشکلاتی است. متاسفانه برخی از مترجمان در ترجمه خیال خودشان را راحت کرده‌اند و هر چیزی که دوست دارند آورده‌اند.
شیخ‌الاسلامی نیز در این نشست با اشاره به کتاب «کمدی الهی» گفت: باید دقت کرد که ترجمه به چه شکلی انجام می‌شود؛ یعنی باید مشخص کرد که ترجمه مستقیم یا غیرمستقیم است چراکه برای ترجمه مستقیم یا باید به طور کامل معنا را منتقل کرد و یا باید به روش کلمه به کلمه روی آورد که در ترجمه غیر مستقیم هویت دستوری تغییر می‌کند.
وی افزود: در پرداختن به ترجمه «کمدی الهی» دانته باید گفت که این کتاب یک اثر سنگین است و مخاطب با متن‌های ادبی، تاریخی، فلسفی و استعاره‌ای روبه‌رو است. مترجم در ترجمه این کتاب ساختار را کنار گذاشته است و اثر را به نثر ترجمه کرده است. ترجمه مد نظر من برای دکتر شجاع‌الدین شفاست که کتاب را در سال ۱۳۴۷ ترجمه کرده است.
این مدرس زبان ایتالیایی دانشگاه تهران با اشاره به ترجمه دکتر شفا اظهار کرد: دکتر شفا در ترجمه این اثر وقتی به اسامی خاص رسیده، از معادل‌های فارسی استفاده کرده است و اگر معادلی نبوده، «آوانگاری» کرده است.
وی ادامه داد: دکتر شفا برای پیدا کردن برخی واژه‌ها به سراغ کلمات عربی رفته که در فارسی قابل درک است. این مترجم یکی از وفادارترین مترجمان است اما سرودی که در آن به پیامبر اسلام (ص) و حضرت علی (ع) توهین شده را برای احترام به مردم مسلمان ایران حذف کرده است.
چوبک با ترجمه «پینوکیو» باعث بیداری جامعه ایرانی شد
عسگری که آخرین سخنران این نشست بود در صحبت‌هایش به داستان «پینوکیو» که اثری ایتالیایی است پرداخت و گفت: با توجه به این که دوستان به مباحث مهم اشاره کردند ترجیح می‌دهم در این فرصت به نخستین ترجمه کتاب «پینوکیو» بپردازم که توسط صادق چوبک، نویسنده‌ای مدرن‌گرا، ترجمه شده است.
وی افزود: براساس تحقیقات من تا به امروز هفت ترجمه کامل از کتاب «پینوکیو» در بازار موجود است که آخرین ترجمه متعلق به غلامرضا امامی است که فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه کودک و نوجوان دارد و عمرش را وقف این حوزه کرده است.
این استادیار زبان ایتالیایی دانشگاه تهران در توضیح دلایل ترجمه این اثر توسط صادق چوبک اظهار کرد: شاید برای عده‌ای جالب باشد که چرا یک نویسنده‌ای که کار جدی انجام می‌دهد به سراغ یک اثر کودک و نوجوان رفته است. در پاسخ به این سوال باید بگویم که چوبک زمانی این اثر را ترجمه کرد که ادبیات کودک و نوجوان هنوز در ایران شکل نگرفته بود و او در مقدمه این کتاب مطالبی را بیان می‌کند که باعث بیداری جامعه آن زمان ایران می‌شود.
وی در پایان گفت: به‌عبارت دیگر چوبک به واسطه این کتاب به نقد وضعیت آموزشی و استفاده نادرست کودکان از زبان فارسی پرداخته که به نظر خیلی از کارشناسان بسیار موفق بوده است زیرا ارتباط برقرار کردن با کودک کار سختی است که او به خوبی از پس آن برآمده و با حفظ ریتم جادویی داستان، فرهنگ‌سازی ترجمه به خوبی در داستان حفظ شده است.