فرهنگ امروز/ احمد به‌پژوه: به‌طور مسلم، شما به عنوان مادر یا پدر تاکنون بر حسب عادت‌های شخصی و با روش‌های گوناگون، به خواندن کتاب پرداخته‌اید. اما اینک چند نکته برای مطالعة مؤثرتر و سریع‌تر ارائه می‌شود تا بتوانید میزان کیفی و کمی مطالعه خود را ارتقاء دهید و بازده کتابخوانی خود و اعضای خانواده را بیشتر کنید.
رهنمود نخست: برای استفاده کامل از وقت مطالعه و صرفه‌جویی در آن، داشتن هدف‌های روشن و مشخص، برنامة از پیش اندیشیده، نظم و ترتیب در امور، سرعت عمل در انجام کارها و حالت پذیرش روش‌ها و فنون جدید و موثر ضرورت دارد. تا زمانی که مطالعة شما، همسر و فرزندانتان از روی برنامه و بر اساس هدف مشخصی نباشد، بازدهی مطلوب را به دست نخواهید آورد. منظور از داشتن برنامه، این است که بدانید کدام کتابِ پایه و اصلی را اول بخوانید و کدام «کتابِ فرعی» را بعد مطالعه کنید. مطالعه نباید تصادفی، گه‌گاه و هر چند وقت یک بار باشد و برای مطالعه منظم، مستمر و پیگیر باید هر روز وقت معینی را به آن اختصاص دهید.
رهنمود دوم: لازمه مطالعه سریع‌تر و مؤثرتر، لذت بردن از مطالعه و حفظ تمرکز حواس و خونسردی است. سعی کنید هنگام مطالعه از نکات مهم و جالب یادداشت بردارید، زیرا این عمل، به یادگیری و تمرکز حواس کمک می‌کند. ضمن یادداشت نکات مهم، مشخصات کتاب(نام نویسنده، تاریخ انتشار، عنوان کتاب، نام مترجم و ناشر) تاریخ و منبع یادداشت‌برداری را هم بنویسید و آن‌ها را به‌طور منظم طبقه‌بندی و نگهداری کنید.
رهنمود سوم: زمان خاصی را در خانواده به مطالعه اختصاص دهید. افزون بر این، زمانی را برای مطالعه انتخاب کنید که با نشاط و شاداب هستید و می‌توانید تمرکز حواس داشته باشید. برای حفظ تمرکز حواس، محیط اطراف شما به هنگام مطالعه باید کاملاً آرام باشد و صدای رادیو، تلویزیون و صحبت‌های دیگران، افکار و حواس شما را پریشان نکند. بنابراین، مطالعه در یک محل خاص، به تمرکز حواس بیشتر و ایجاد آمادگی ذهنی کمک می‌کند. در عین حال، شرایط فیزیکی مکانِ مطالعه از نظر نور، صدا، هوا، درجه حرارت مناسب(حدود بیست درجه سانتیگراد) و نظایر آن نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
رهنمود چهارم: به حافظه انسان نمی‌توان تکیه کرد. یادداشت‌برداری هنگام مطالعه یا پس از مطالعه، یکی از روش‌های مهم برای بالا بردن میزان اثربخشی مطالعه است. بنابراین سعی کنید از مطالب کتاب خوانده شده، خلاصه‌برداری کنید و آن‌ها را با اعضای خانواده به بحث بگذارید. توصیه می‌شود خلاصه‌ای از اندیشه شخصی خود و ارزیابی مطالب را نیز در دفتری یادداشت کنید و مطالب را با نظمی جدید(با فهرست کردن و برهم زدن تقدّم و تأخر مطالب) بنویسید. در این باره حضرت محمد(ص) به درستی فرموده‌اند که "دانش را با نگارش، به بند بکشید و نگهدارید".
رهنمود پنجم: برای گزینش درست کتاب، پیشگفتار(یا دیباچه)، مقدمه و فهرست آن را مطالعه کنید، زیرا اغلب با مطالعه این قسمت‌ها، می‌توانید شناختی همه‌جانبه و برداشتی کلی نسبت به کل کتاب به دست آورید و در وقت خود صرفه‌جویی کنید. این‌گونه مطالعه، مطالعه اجمالی است و از این طریق، می‌توان دریافت که محتوای کتاب، با موضوع مورد نیاز شما و دیگر اعضای خانواده تا چه حدی ارتباط دارد.
رهنمود ششم: هدف؛ زود تمام کردن یک کتاب نیست، بلکه خوب تمام کردن کتاب، یا خوب خواندن آن مورد نظر است. زیرا هدف، فهمیدن و درک مقصود نویسنده است. بدیهی است کیفیت مطالعه بر کمیت مطالعه ارجح است و در این باره نظامی گنجوی به زیبایی فرموده است:
میکوش به هر ورق که خوانی تا معنی آن تمام دانی
رهنمود هفتم: سعی کنید کتاب‌ها را در زمینه مورد علاقه خود و اعضای خانوادهتان انتخاب کنید. در این راه می‌توانید از افراد مطلع، صاحب‌نظر، و کتاب‌شناس کمک بگیرید تا بتوانید با توجه به اولویت‌ها و تنگناهای زمانی و فعالیت‌های روزمره، کتاب مناسبی را انتخاب کنید. بنابراین از مطالعه کتاب‌های متفرقه که ارتباطی با هدف و نیاز شما یا اعضای خانواده ندارد، بپرهیزید. زیرا مطالعه متفرقه، بی‌برنامه و اتفاقی، بازده چندانی ندارد و به دامنه دانش تخصصی شما و اعضای خانواده چیزی نمی‌افزاید و به پاره دانسته‌هایی سرگردان در ذهن تبدیل خواهد شد.
رهنمود هشتم: مطالعه و تفکر لازم و ملزوم یکدیگرند. مطالعه وسیله یادگیری و کسب معرفت و تفکر عامل «ملکه ساختن» آن در ذهن است و مطالعه بی‌تفکر، ثمری ندارد. بنابراین، سعی کنید در برخورد با عنوان کتاب یا موضوع مورد مطالعه خود، دقایقی چند به طرح سوال‌های گوناگون و اندیشیدن درباره موضوع مورد نظر بپردازید و ساعات مطالعه و تفکر را هماهنگ کنید. منظور از برخورد سؤالی با کتاب، این است که هنگام مطالعه، فرض کنید نویسنده در مقابل شماست و می‌خواهید با خود او درباره مسئله صحبت کنید و سؤالات ذهنی خویش را از او بپرسید، یا در موضوع خاص، پرسش‌هایی در ذهن دارید و هنگام مطالعه، می‌خواهید جواب آن‌ها را از کتاب پیدا کنید. این حالت، هم تمرکز فکری می‌آورد و هم به فهم بهتر کمک کرده و هم ذهن را پویاتر می‌کند.
رهنمود نهم: اگر کتابی را که مطالعه می‌کنید متعلق به خود شماست، می‌توانید برای مرور بعدی زیر بعضی مطالب مهم خط افقی بکشید و یا خلاصه مطلب یا بند(پاراگراف) در دو یا سه جمله، در سمت راست کتاب یادداشت کنید. همچنین اگر در یک یا چند بند حاوی نکات پر معنی بود، می‌توانید کنار آن‌ها یک خط عمودی بکشید و یا علامت ضربدر بگذارید، یا یک سوال کوتاه طرح کنید که هنگام مطالعه مجدد، شما را به اندیشیدن دعوت کند.
رهنمود دهم: برای اینکه از کتابخوانی لذت و فایده ببرید، کتاب را متناسب با درک و سطح دانش خود و دیگر اعضای خانوادهتان برگزینید و سیر مطالعاتی داشته باشید. مسیر مطالعاتی را نردبانی تصور کنید که قرار است پله‌های آن را یکی‌یکی طی کنید تا به تدریج به سوی کمال گام بردارید، نه هرچه پیش آید، خوش آید!
رهنمود یازدهم: از نکات مهم دیگری که به مفیدتر شدن مطالعه در خانواده کمک می‌کند، بازگو کردن مطالب مطالعه شده برای دیگران است. هنگامی که مطالب مطالعه شده را برای اعضای خانواده نقل می‌کنید، بهتر در حافظه شما می‌ماند. لذا توصیه می‌شود درباره مطالب کتاب مورد مطالعه، با همسر، فرزندان، همکاران خود و یا اشخاص علاقه‌مند دیگر به بحث و گفت‌وگو بپردازید تا مطالب در ذهن شما بیشتر جایگزین شود.
رهنمود دوازدهم: سعی کنید همه قسمت‌های کتاب، اعم از تصویرها، نمودارها، پانویس‌ها، توضیحات اضافی و خلاصه فصل‌ها را به‌طور جدی مورد مطالعه قرار دهید. زیرا ممکن است این قسمت‌ها که برای تسهیل فهم مطالب کتاب در نظر گرفته می‌شوند، به اندازه چند صفحه، مطلب دربر داشته باشند.
رهنمود سیزدهم: اگر در نظر دارید به دوستان خانوادگی خود کتاب امانت دهید، مشخصات امانت گیرنده، تاریخ امانت و تاریخ برگشت کتاب را در دفتری یادداشت کنید. در ضمن چنان‌چه کتابی را از کتابخانه دوستی یا کتابخانه عمومی به امانت گرفته‌اید، آن را در جایی مشخص قرار دهید و با کتاب‌های شخصی خود مخلوط نکنید. سعی کنید کتاب‌های امانتی را در مهلت مقرر مسترد دارید تا نشان دهید که شخصی منظم، مسئولیت‌پذیر و متعهد هستید.
رهنمود چهاردهم: ورق زدن یک کتاب پیش از خواندن، انداختن نظری اجمالی به کل مطالب کتاب، خواندن بعضی قسمت‌ها به‌طور نمونه و تصادفی، مطالعه مطالبی که به عنوان معرفی، نقد و بررسی درباره کتابی خاص نوشته شده است، روش‌هایی هستند که می‌توانند به شما در انتخاب کتاب مناسب کمک کنند. گفتنی است که برای گزینش کتاب «مناسب» نباید حالت غافل‌گیری داشت، بلکه باید از راهنمایی و ارشاد «کتابدارِ کتابشناسِ متعهد» بهره جست، همان‌طور که شناخت دوست از دشمن لازم است، تشخیص کتاب‌های خوب و مفید از کتاب‌های بد و مضّر نیز ضرورت دارد.
رهنمود پانزدهم: در خواندن هر ماده خواندنی، درک و فهمیدن در مرحله اول و پذیرفتن یا نپذیرفتن در مرحله دوم قرار دارد. بنابراین در آغاز بکوشید «پیام» نویسنده را دریابید و بعد درباره آن شک، فکر و مباحثه کنید. اما آن را تا زمانی که مرحله دوم، یعنی مرحله قبول پیش نیامده است، نپذیرید. فراموش نکنید که در این میان، ارزش‌های الهی و فطرت انسان، معیار بسیار محکمی است که می‌تواند در قبول یا رد نظریات ارائه شده مورد استناد قرار گیرد.
منبع: ایبنا