فرهنگ امروز/ بهناز شیربانی- رضا آشفته: تشکیل گروه سینمایی «هنر و تجربه» بدون‌شک یکی از اتفاقات مهم سینمایی ایران است. وجود سالن‌هایی هرچند محدود، اما اختصاص‌یافته به فیلم‌های آوانگارد و نوجویانه و پیوستن بخش عظیمی از کارگردانان جوان که با ایده‌های جذاب پا در مسیر اکران فیلم‌هایشان در این گروه سینمایی گذاشتند، باعث شد پس از سال‌ها از تجربه طرح‌های شکست‌خورده اکران فیلم‌های متعلق به سینمای آلترناتیو و تجربه‌گرا، گروه سینمایی هنر و تجربه مخاطبانش را با خود همراه کند و نفس جدیدی در سینمای ایران بدمد، اما قطعا تشکیل این گروه سینمایی نیز مثل بسیاری از تجربه‌های پیشین در ابتدای امر با آزمون‌وخطاهایی همراه بود و بسیاری از نقدها، این گروه سینمایی را به سمت رفع نواقص سوق داد. حمایت حجت‌الله ایوبی، رئیس پیشین سازمان سینمایی، از این گروه باعث شد تا این گروه سینمایی با اتکا به حمایت‌های دولتی، بیش از پیش درصدد مستحکم‌شدن پایه‌هایش قدم بردارد.
به‌همین‌دلیل یکی از اصلی‌ترین پرسش‌های مطرح‌شده از محمدمهدی حیدریان، رئیس جدید سازمان سینمایی، در بدو ورودش، پرسش درباره چگونگی ادامه حیات این گروه سینمایی بود. حیدریان معتقد است: «وجود این گروه سینمایی یک اتفاق میمون و یک راهکار مناسب برای پرداختن به این نوع از فیلم‌ها (فیلم‌های هنر و تجربه) است که سنگ‌های خام را می‌تراشند و گردنبند سینما را با آن تزیین می‌کنند، پس حضورشان حتما لازم است».
او تأکید می‌کند: «در صورت نیاز به اصلاح روش، باید حتما با حضور خودشان بنشینیم و اگر اصلاحی نیاز داشت آنها را صورت دهیم. به‌هرحال منافع سینما و فرهنگ و منافع دست‌اندرکاران مجموعه، مسئله‌ای است که ان‌شاءالله باید همه با هم تأمین شوند بنابراین هرگونه تغییری مستلزم این است که این منافع تأمین شود».
اما ظاهرا این گروه سینمایی در ادامه مسیرش با اماواگرهایی روبه‌رو است. غلامرضا فرجی، سخنگوی شورای صنفی نمایش، در گفت‌وگو با مهر با اعلام تصمیم شورای صنفی نمایش مبنی‌بر ممنوعیت پخش فیلم‌های سرگروه‌ها و اکران آزاد در گروه «هنر و تجربه» گفت: این تصمیم در سال ٩٥ ازسوی شورای صنفی نمایش گرفته و در سال جدید به پخش‌کنندگان ابلاغ شده است.
او ادامه داد: گروه «هنر و تجربه» یک گروه سینمایی با اهداف مشخص است و قاعده از ابتدا بر این بوده که فیلم‌های خاصی در این گروه نمایش داده شود و این مصوبه در همین راستاست.
سخنگوی شورای صنفی نمایش همچنین در پاسخ به اینکه برخورد با متخلفان چگونه خواهد بود نیز گفت: «این موضوع در جلسات بعدی شورای صنفی نمایش مورد بحث قرار خواهد گرفت».
این در حالی است که در یک‌سال گذشته فیلم‌هایی چون «گذشته»، «لانتوری»، «ایستاده در غبار» و «نفس» که هم‌زمان در گروه سینمایی اکران شدند، سئانس‌هایی در این گروه سینمایی به نمایش آنها اختصاص داده شد.
واکنش مدیر گروه «هنر و تجربه»
امیرحسین علم‌الهدی، رئیس شورای سیاست‌گذاری این گروه سینمایی، ماه‌ها پیش در واکنش به نمایش برخی آثار سینمایی هم‌زمان در سرگروه سینمایی و هنر و تجربه با اشاره به اینکه تفکیک صددرصدی بین سینمای اکران و «هنر و تجربه» به‌سختی امکان‌پذیر است، نوشت: «برخی از فیلم‌های متفاوت و برتر سینمای بدنه هم که حاوی جنبه‌های هنری و تجربی هستند و به دلیلی این امکان را دارند که جایی در اکران گروه سینمایی «هنر و تجربه» پیدا کنند، می‌توانند در چارچوب این طرح به نمایش درآیند. با این تعریف سینمای اصغر فرهادی، کارگردان «فروشنده»، محمدحسین مهدویان، کارگردان «ایستاده در غبار» و رضا درمیشیان، کارگردان «لانتوری» جزء لاینفک سینمای «هنر و تجربه» است. تجربه نمایش «ایستاده در غبار» در سینمای «هنر و تجربه» نیز باعث به‌وجودآمدن نوعی ارزش‌افزوده برای دو طرف شد. از طرف دیگر نحوه سئانس‌بندی سینماهای «هنر و تجربه» برای فیلم‌هایی از قبیل «ایستاده در غبار»، «لانتوری» و «فروشنده» در تقابل با فیلم‌های دیگر این گروه نیست و تمامی فیلم‌ها براساس قابلیت‌های خود در معرض نگاه مخاطبان قرار خواهند گرفت».
اما تازه‌ترین واکنش علم‌الهدی به صحبت فرجی، نگارش یادداشتی بود که در آن نسبت به مواضع شورای صنفی نمایش انتقاد کرد. علم‌الهدی در این یادداشت آورده: «متعجبم وقتی نوبت به دولت و تصمیم‌گیری در رابطه با سیاست‌ها و روش‌های سینمای ایران می‌رسد باید اتاق شیشه‌ای باشد؛ اما نوبت به خود شما که می‌رسد پشت در اتاق‌های بسته تصمیم می‌گیرید. قسم حضرت عباس را قبول کنیم یا دم خروس را...
مصوبه اخیر آن شورا درخصوص عدم نمایش فیلم‌های سرگروه و آزاد در گروه هنر و تجربه مراحل قانونی را طی نکرده است. گروه هنر و تجربه به‌تبع منتظر تشکیل شورای‌عالی نمایش و در نهایت نظر ریاست محترم سازمان سینمایی خواهد ماند. قطعا استحضار دارید شورای محترم صنفی نمایش مجری سیاست‌ها است و نه تصویب‌کننده آنها. پس بگذارید سینما بر مدار قانون بچرخد تا سنگ روی سنگ بند شود؛ نه‌اینکه در این سینمای هزارمشکل، مشکل‌ها را بیشتر کنیم؛ بلکه قرارمان این باشد که مشکلات کمتر شود. همان‌گونه که سینمای هنر و تجربه با همکاری شما و ما توانست تجربه موفقی را بعد از چند دهه در اختیار سینمای ایران قرار دهد. پس لطفا تجربه موفقی را خراب نکنید؛ خرابه‌ها را آباد کنید».
پاسخ سخنگو به اعتراض علم‌الهدی
اما سخنگوی شورای صنفی نمایش می‌گوید مدیر گروه سینمایی هنر و تجربه اگر شکایتی درباره مصوبه جدید این شورا دارد، می‌تواند آن را ارائه کند تا بررسی شود. غلامرضا فرجی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره اظهارات امیرحسین علم‌الهدی و نارضایتی او از مصوبه شورای صنفی نمایش که اجازه اکران فیلم‌های دارای سرگروه یا سینماهای آزاد را به گروه «هنر و تجربه» نمی‌دهد، بیان کرد: متوجه این موضوع مراحل قانونی در صحبت ایشان نمی‌شوم، ولی اگر به مصوبه شورا بحث و شکایتی دارند، باید به شورای صنفی نمایش اعلام کنند تا در آنجا موضوع مطرح و بررسی شود و بعد اگر شورا نتوانست، موضوع به آن بخشی که آقای علم‌الهدی اشاره می‌کنند، ارجاع داده شود».
او گفت: «تمام دفاتر پخش‌کننده فیلم‌ها در تهران می‌دانند و موظف هستند برای اکران فیلم در سینماهای تهران حواله شورای صنفی نمایش را داشته باشند؛ پس اگر نسبت به اکران فیلم خود در سینمایی بدون حواله اقدام کنند، تخطی کرده‌اند».
فرجی با اشاره به مشخص‌بودن سینماهای آزاد و هنر و تجربه تأکید کرد: این طور نیست که هر فیلمی خواست راحت اعلام کند که می‌خواهد در هنر و تجربه اکران شود؛ چون چرخه نمایش در هر کدام از گروه‌ها مشخص است. مثلا مدتی قبل یک‌سری فیلم از جمله «لانتوری»، «ایستاده در غبار» و «فروشنده» علاوه بر گروه سینمایی خود در «هنر و تجربه» هم اکران شدند که برای تهیه‌کنندگان این مسئله را پیش می‌آورد که چرا فیلم‌ها انتخابی می‌شوند.
او افزود: در واقع این بحث مطرح بود که فیلم‌هایی که در سینماهای نمایش‌دهنده عمومی سرگروه و آزاد اکران می‌شوند، امکان نمایش در یک گروه دیگر را هم دارند یا خیر! که در نهایت شورا به این نتیجه رسید هر فیلمی که در سرگروه خود یا گروه آزاد اکران می‌شود، نمی‌تواند در گروه «هنر و تجربه» هم به نمایش دربیاید.
***
از زمان اعلام صحبت‌های سخنگوی شورای صنفی نمایش، واکنش اهالی سینما و منتقدان به این موضوع مختلف بوده. بسیاری معتقدند شاید بهتر است «هنر و تجربه»، اندک سینماها و سالن‌هایش را به اکران فیلم‌های تجربی و سینمای آلترناتیو از کارگردانان جوان اختصاص دهد. برخی دیگر برخلاف نظر گروه اول این گونه مرزبندی‌ها را منطقی نمی‌دانند. آنها به تجربه موفق اکران فیلم‌هایی مانند «ماهی و گربه»، «فروشنده»، «نفس»، «ایستاده در غبار» و «خواب تلخ» در این گروه سینمایی استناد می‌کنند و معتقدند حصارهای دور «هنر و تجربه» باید برداشته شود و این گروه، نباید کیفیتی صرفا آلترناتیو داشته باشد. امروز نگاه‌ها به رئیس جدید سازمان سینمایی دوخته شده. آیا حیدریان با تصمیم شورای صنفی نمایش موافقت می‌کند یا مخالفت؟ آیا اکران فیلم‌های متفاوت سرگروه و آزاد در گروه هنر و تجربه ادامه خواهد یافت و سینمای ایران به تفسیر متوسعی از «هنر و تجربه» خواهد رسید یا نه؟
علیرضا داوودنژاد:
گروه هنر و تجربه باید جدی گرفته شود
این اتفاق خوبی است که اکران فیلم‌های سرگروه‌های پنج‌گانه و آزاد از اکران گروه هنر و تجربه حذف شود، چون این یکی از نگرانی‌های خودم هم بوده است که سرنوشت گروه هنر و تجربه باید مستقل باشد.
من فکر می‌کنم باید گروه هنر و تجربه جدی گرفته شده و از آن مراقبت شود؛ یعنی این مهم است که گروه هنر و تجربه فقط اختصاص به اکران فیلم‌های همین گروه داشته باشد. جریان فیلم‌سازی در سینمای ایران یک جریان گسترده عمومی شده است؛ به‌اصطلاح با آسان‌شدن و ارزان‌شدن ابزار خیلی‌ها به‌راحتی می‌توانند فیلم بسازند، اما باید از این قضیه مراقبت شود و استعدادهای درخشان را که در فضای دیدنی و شنیدنی نمود پیدا می‌کنند، بازآموزی و به‌هرحال حمایت کنند و آنها را به سمت تولیدات سینمایی بیاورند و در گروه هنر و تجربه نمایش داده شوند، چون اگر این اتفاق نیفتد، خطر نبودن سینمای هنر و تجربه، اول این است که سینمای زیرزمینی ایجاد می‌شود و دوم اینکه محروم‌شدن فضای سینمایی کشور از مواجهه با افق‌های تازه و افتادن به ورطه کلیشه، تکرار، رکود، کسادی و ورشکستگی است.
ناصر صفاریان:
موافقِ فیلم‌هایی با ساختار خاص هستم
نظر خودم این است که وقتی گروه هنر و تجربه در واقع ابداع شد، توقعی را در مخاطبانش ایجاد کرد که باید فیلم‌هایی را ببینند که با ساختاری خاص باشند؛ بنابراین فکر می‌کنم که الان اکران هر نوع فیلمی که ساختار کلاسیک دارد، در این گروه اشتباه است. چه این فیلم از اصغر فرهادی باشد که در گروه‌های متداول و تماشاگرپسند نیز اکران شده است و چه فیلمی که حالت ویدئویی دارد؛ مثل چهارشنبه که جایزه بهترین فیلم را هم از جشنواره فیلم فجر سال قبل دریافت کرده است. وقتی این فیلم را تماشا می‌کنیم، می‌بینیم که ساختار قصه‌گویی دارد و هیچ مشکلی هم ندارد که در گروه‌های متداول اکران شود؛ با آنکه به شکل ویدئویی تهیه شده است. چهارشنبه فیلم خوبی است؛ اما ساختارش کلاسیک و متعارف است و این با آنچه از گروه هنر و تجربه انتظار می‌رود، فرق می‌کند. خلاصه حرفم این است که آنچه شکل تجربه به معنای اکسپریمنتال دارد، فقط باید در گروه هنر و تجربه اکران شود. با آنچه در بالا گفته‌ام، خواه‌ناخواه با ممنوعیت اکران این فیلم‌های آزاد در میان فیلم‌های گروه هنر و تجربه که به نظر باید با همین تعریف خاص اکران شوند، موافق هستم.
روزنامه شرق