فرهنگ امروز/ افرا صفا:
داستان دزدی این آثار هنری بی‌شباهت به یکی از ماجراهای شرلوک هلمز نیست، البته شاید بیشتر شبیه یکی از قصه‌های پت‌ومت هم باشد.
پنج اثر هنری بزرگ جهان که قیمتشان حدود صد میلیون دلار تخمین زده می‌شود و در رسانه‌ها از آنها به‌عنوان گنجینه‌ای یاد می‌شود که ارزش‌گذاری آن ناممکن است، در سال ۲٠١٠ از موزه هنرهای مدرن شهر پاریس دزدیده شدند. این دزد که شبانه وارد موزه شده بود، آثاری بسیار مهم از پیکاسو، لژه، براک، ماتیس و مودیلیانی را به‌دقت از درون قابشان برداشت، بدون آنکه دوربین‌های مداربسته یا نگهبانان خواب‌آلوده موزه، روحشان خبردار شود. برتران دلانوئه، شهردار وقت پاریس، این دزدی را «تعرضی نپذیرفتنی به میراث فرهنگی جهانی شهر پاریس» خواند. در ماهی که گذشت، شش سال پس از این اتفاق، دزدی که به «مرد عنکبوتی» مشهور است و دو همدستش در دادگاه حاضر شدند. ماجرا از ۲٠ماه می سال ۲٠١٠ ساعت سه بامداد آغاز شد. مردی ٤۲ساله به نام وران تومیک، پیچ‌ومهره‌های قاب پنجره‌ای درِ ساختمان پاله دو توکیو را شُل کرد و وارد ساختمان شد. پاله دو توکیو بزرگ‌ترین فضای شهر پاریس برای نمایش آثار هنر معاصر است و در کنار رود سن قرار گرفته و از برج ایفل هم دور نیست. این ساختمان موزه هنرهای مدرن شهر پاریس را در خود جای داده است. هدف اصلی تومیک که مهارت‌های آکروباتیکش در دزدی‌های بی‌شمار برای او لقب «مرد عنکبوتی» را به ارمغان آورده بود، در این موزه قرار داشت. او دنبال تابلوی ١٩۲۲ از نقاش مشهور فرناند لژه با نام «طبیعت بی‌جان با شمعدان‌ها» بود. نقشه ابتدایی این بود که تابلوی لژه را بردارد و به ژان میشل کوروه، دلال اشیای آنتیک، بفروشد. کوروه قول ٤٠ هزار یورو را در ازای تابلو به مرد عنکبوتی داده بود.
جالب است بدانیم پنج سال پیش از این، موزه هنرهای مدرن پاریس در یک برنامه بازسازی گسترده که ١۵ میلیون یورو خرج برداشت، یک سیستم ضدسرقت جدید نصب کرده بود. تومیک بعدا به پلیس گفت از اینکه هیچ دزدگیری به کار نیفتاد، شگفت‌زده شده بود. این‌طور به نظر می‌رسد که سیستم دزدگیر موزه هفته‌ها منتظر تعمیر بوده است؛ بنابراین مرد عنکبوتی که خود را یک «دلداده هنر» می‌نامد، پس از آنکه می‌بیند با برداشتن تابلوی لژه هیچ اتفاقی نیفتاد، تصمیم می‌گیرد دوری در موزه بزند.
او در بیشتر گالری‌های موزه گشتی می‌زند و چهار اثر دیگر را هم از سر راهش برمی‌دارد. در میان این آثار، «کبوترها با نخودفرنگی» (١٩١١) اثر پابلو پیکاسو به ارزش ۲۳ میلیون یورو، «چوپان» (١٩٠۵) اثر هانری ماتیس به ارزش تقریبی ١۵ میلیون یورو، «درخت زیتون در نزدیکی استاک» (١٩٠۶) اثر ژرژ براک و اثر «زن با بادبزن» (١٩١٩) از آمادئو مودیلیانی قرار دارند. نگهبانان موزه تا صبح که موزه برای گشایش آماده می‌شده، بویی از موضوع نبرده بودند. این دزدی واکنش‌های بسیاری را برانگیخت؛ «سازمان ثبت آثار به‌سرقت‌رفته» در لندن با توجه به ارزش آثار دزدیده‌شده، شهرت نام هنرمندان و اعتبار موزه این دزدی را «یکی از بزرگ‌ترین سرقت‌های آثار هنری در تاریخ» نامید. وزیر هنر و فرهنگ فرانسه به اثر روانی این دزدی بر مردم و هنردوستان اشاره کرد و گفت این نقاشی‌ها از مهم‌ترین آثار هنری جهان هستند. در این میان تام مارو، تاریخ هنرشناس و سرپرست انجمن سلطنتی هنرمندان بریتانیا، سلیقه مرد عنکبوتی را ستود و یادآور شد آثار دزدیده‌شده کار شاخص‌ترین هنرمندان نیمه نخست قرن بیست‌ویکم بوده‌اند و «باید بپذیریم که این دزد می‌دانسته چه برمی‌دارد و بسیار خوش‌سلیقه است!».
بی‌شک مرد عنکبوتی از ابتدای طرح‌ریزی تا خود دزدی، مهارتی بی‌نظیر در کارش داشته است؛ اما برداشتن تابلوهای اضافی داستان را پیچیده کرده بود. پس از دزدی، سرپرست ساختمان پاله دو توکیو با اطمینان گفت: «این آثار غیرقابل فروش‌اند. پلیس بین‌الملل از این دزدی آگاه است و این آثار به‌هیچ‌عنوان در بازار قانونی هنر دست به دست نخواهند شد و هیچ مجموعه‌دار قانون‌مداری که این آثار را بشناسد، آنها را نخواهد خرید و حتما گزارش خواهد کرد». در چنین مواقعی معمولا دزدها تلاش می‌کنند با برگرداندن کارها، صاحب مژدگانی بشوند که آن هم بسیار مشکل است. پس از این توضیحات مدیر پاله دو توکیو در پیامی مستقیم به سارقان گفت: «این پنج اثر غیرقابل فروش‌اند، پس دزدان عزیز، شما کله‌پوک هستید. حالا لطفا آثار را بازگردانید»؛ اما سرنوشت دیگری برای این آثار رقم خورده بود.
بیش از یک سال طول کشید تا پلیس توانست هر سه نفری را که در این دزدی دست داشتند، دستگیر کند. دادگاهی در پاریس تشکیل شد تا اتهام تومیک یا همان مرد عنکبوتی، کوروه، دلال آثار هنری و یوناتان بیرنِ ساعت‌ساز را بررسی کند؛ اما در این دادگاه تابلوهای به‌سرقت‌رفته غایب بودند. آن‌طور که از شواهد و اعتراف‌های این افراد برآمده، نقشه اولیه بر این بود که مرد عنکبوتی تنها تابلوی لژه را بدزدد؛ اما هنگامی که همه آثار را به کوروه نشان می‌دهد، این دلال هنر دستپاچه می‌شود و مطمئن نبود که بتواند همه آنها را بفروشد.
هنگامی که اضطراب کوروه از نگه‌داشتن آثار نزد خودش بالا می‌گیرد، نقاشی‌ها را به دوست ساعت‌سازش بیرن نشان می‌دهد. بیرن می‌گوید اثر مودیلیانی را به قیمت ٨٠ هزار یورو برمی‌دارد و باقی را موقتا پنهان می‌کند. پلیس در یکی از سطل‌آشغال‌های اطراف موزه موبایلی پیدا می‌کند و از طریق آن به تومیک مشکوک می‌شود؛ فردی که پیش از آن ١٤ بار به دزدی محکوم شده است. هم‌زمان مردی بی‌خانمان که شب ِدزدی اطراف موزه پرسه می‌زده، تومیک را شناسایی می‌کند. پس از آنکه مأمورها به خانه تومیک می‌ریزند، تمام وسایلی را پیدا می‌کنند که ممکن است در خانه فردی با لقب مرد عنکبوتی پیدا شود. آپارتمان او پر بود از طناب، دستکش، چکمه و گیره‌های مخصوص صخره‌نوردی. با این مدارک تومیک به اتهام دزدی اموال فرهنگی دستگیر می‌شود. طولی نمی‌کشد که از طریق او کوروه ۶١ساله نیز بازداشت می‌شود و مدتی بعد بیرن ساعت‌ساز هم گیر می‌افتد. مرد عنکبوتی، ورزشکاری که تفریحش بالارفتن از خانه مردم و دزدیدن جواهر و آثار هنری است، پیش از این ١۵ سال را در زندان گذرانده بود و اصلا نسبت به محکومیتش اضطرابی نداشت. او در صحبتی با رسانه‌ها خود را با دزد مشهور ادبیات فرانسه، آرسن لوپن، مقایسه کرد.
اما هنگامی که دادگاه از بیرن ساعت‌ساز می‌خواهد که تابلوها را پس دهد او ادعا می‌کند پس از آنکه خبر دستگیری دو نفر دیگر را می‌شنود دستپاچه شده، به بانک می‌رود و تابلوی مودیلیانی را که در آنجا امانت گذاشته بوده پس می‌گیرد و نابود می‌کند. بعد از آن هم باقی آثار را از ترس در سطل آشغال شهرداری می‌ریزد. او این کار را «بزرگ‌ترین اشتباه زندگی‌اش» خواند. نه‌تنها دادگاه، بلکه دو شریک جرم بیرن هم به درستی این ادعا شک کردند، اما پلیس بارها خانه و محل کار او را بازرسی کرده و چیزی نیافت. در دادگاه مرد عنکبوتی آثار ازدست‌رفته را مال خود خواند و بیرن را تهدید کرد که از او به دلیل نابودکردن اموال شخصی‌اش شکایت خواهد کرد. قاضی این دادگاه، پیمان ژاله-مرزبان، از این اظهارات به خشم آمد و تومیک را به بی‌احترامی به اموال عمومی محکوم کرد. او ارزش آثار دزدیده‌شده را بسیار بالاتر از ارزش‌گذاری قیمتی آنها دانست و صدمه واردشده را جبران‌ناپذیر خواند.
قاضی با تأکید بر اینکه هیچ پشیمانی و تلاشی برای همکاری از سوی بیرن دیده نشده است او را به شش سال زندان و پرداخت ١۵٠ هزار یورو جریمه محکوم کرد. با اینکه وکیل بیرن این حکم را سنگین می‌خواند محکومیت این ساعت‌ساز از دو نفر دیگر کمتر است. کوروه که با سفارش دزدی اثر فرناند لژه سرانجام جرقه نخستین این ماجرا را زده بود به هفت سال زندان و ١۵٠ هزار یورو جریمه و مرد عنکبوتی به گذراندن ١٠ سال زندان و پرداخت ۲٠٠ هزار یورو محکوم شد. پیش‌بینی می‌شود هیچ‌کدام از این افراد نتوانند جریمه مشخص‌شده را پرداخت کنند.
پس از این اتفاق ١٤ موزه فرانسه گام‌هایی برای به‌روزکردن سیستم حفاظتی خود برداشته‌اند. اینترپل و پلیس فرانسه هنوز در جست‌وجوی آثار دزدیده‌شده هستند. هیچ‌کدام از آثار تا به حال پیدا نشده‌اند.