به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ این اثر در برگیرنده‌ی مقاله‌هایی از مسعود فراستخواه، محمدرضا جوادی یگانه و سعیده زادقناد، آرمین امیر، تقی آزاد ارمکی، نصرالله پورمحمدی املشی، سیدحسین مجتهدی است. «تأمل در چند شاخص در مطالعات جهانی مربوط به صفات ملت‌ها» نوشته مقصود فراستخواه، «چند فرضیه درباره علل استقبال ایرانیان از حاجی بابای جیمز موریه» اثر محمدرضا جوادی یگانه و سعیده زادقناد، «سریع‌القلم؛ خلفِ صاحب اقتدار جمال‌زاده» نوشته آرمین امیر، «بدخوانیِ ادبیات اجتماعی ایران» اثر تقی آزاد ارمکی، «خویش‌کاوی ایرانیان از منظر تاریخ» نوشته نصرالله پورمحمدی املشی، «نگاهی انتقادی به برخی آثار پیرامون خویش‌کاوی ایرانیان از منظر روان‌پژوهی» نوشته سیدحسین مجتهدی
همایش خویش‌کاوی ایرانیان در دوران مدرن در تاریخ سی و یکم فروردین‌ماه ۱۳۹۵ به ابتکار محمدرضا جوادی یگانه، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و محقق در منش ملی ایرانیان، و به مناسبت پنجاهمین سالگرد انتشار کتاب خلقیات ما ایرانیان برگزار گردید. خلقیات ما ایرانیان به‌واقع نقطه عطفی در خویش‌کاوی ایرانیان بوده است زیرا هم سعی کرده میراث گذشته را منتقل کند و هم منبع مهمی برای مطالعات پس از خود شده است. علاوه بر این، با خلقیات ما ایرانیان گفتمانی شکل می‌گیرد که غالباً به نام گفتمان خود انتقادی شناخته می‌شود.
با این کتاب، خویش‌کاوی ایرانیان قوت می‌گیرد. تا قبل از آن بیشتر توصیفاتی که از اخلاق و خصایص ایرانیان می‌شد توصیفاتی بود که که سیّاحان، دانشمند یا دیپلمات‌های ایرانی که هر یک برای مأموریت دیگری به ایران آمده بودند به دست داده بودند. جمال‌زاده این متن را به‌سفارش مجله مسائل ایران نوشته و او تنها کسی هم نیست که چنین سفارشی دریافت می‌کند. این نشان می‌دهد که گروهی از اندیشمندان ایرانی به‌دلایلی به لزوم خویش‌کاوی رسیده بودند. اما آنچه خلقیات ما ایرانیان را ممتاز می‌سازد، تأثیری است که بر آثارِ پس از ود نهاده است. امروز بعد از پنجاه سال، هنوز می‌توان ردپای جمال‌زاده را مستقیم و غیرمستقیم در متونی که درباره خلقیات ایرانیان نگاشته می‌شود پیدا کرد.
همایش خویش‌کاوی ایرانیان در دوران مدرن، به منظور بررسی انتقادی این‌گونه مطالعات با توجه ویژه به نقش جمال‌زاده و کتابش برگزار گردید. همایش در دو پانل ۱۰۰ دقیقه‌ای و مجموعاً با ایراد سخنرانی شش صاحب‌نظر در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اجرا شد. ۶۰ دقیقه ابتدای هر پانل به سه‌سخنرانی ۲۰ دقیقه‌ای تقسیم شد و ۴۰ دقیقه باقیمانده به پرسش حضار از صاحب‌نظران اختصاص یافت.
در پانل اول مقصود فراستخواه، محمدرضا جوادی یگانه و آرمین امیر سخنرانی کردند. فراستخواه ضمن برشمردن نارسایی‌های ژانر خلقیات ایرانی، تعبیرِ رسیدن به جِرم بحرانی را برای این دسته مطالعات به کار برد و از لوزم طرح‌ریزی برنامه‌های پژوهشی مدوّن برای این حوزه صحبت کرد. ایشان در ادامه با برشمردن نمونه‌هایی از مطالعات بین‌المللی این حوزه، تلاش کرد فاصله این مطالعات را با مطالعاتی که در ایران انجام می‌شود نشان دهد.
جوادی یگانه به‌دنبال پرسشِ چرایی استقبال ایرانیان از متونی که رویکرد بسیار منفی به منش ایرانی دارند، به‌سراغ یکی از مهم‌ترین متون این گروه رفت. ایشان با تحلیل شرایط پدیدارشدن کتاب حاجی‌بابا اصفهانی جیمز موریه، از زوایای متعدد به این متن پرداخت: بحث در اصالت نویسنده و نیّات و انگیزه‌های احتمالی او، حوزه نفوذ و اثرگذاری متن، و نحوه مواجهه مخاطبان ایرانی با آن. جوادی یگانه در نهایت شش فرضیه را به عنوان دلایل احتمالی پذیرش کتاب حاجی‌بابا در جامعه ایران مطرح می‌کند.
آرمین امیر با اطلاق صفتِ خلفِ صاحب اقتدار جمال زاده به محمود سریع‌القلم، تلاش می‌کند تأثیرپذیری سریع‌القلم از جمال‌زاده را هم در پروژه ذهنی‌شان و هم در ارجاعات سریع‌القلم به جمال‌زاده نشان دهد. امیر سپس تلاش کرد نشان دهد پژوهش میدانی سریع‌القلم درباره فرهنگ سیاسی ایرانیان از نظر اعتبار مخدوش و در واقع نوعی خلقیات‌نویسی است نه پژوهش معتبر میدانی.
پانل دوم با گفتار تقی آزاد ارمکی آغاز شد و پس از ایشان نصرالله پورمحمدی املشی و سیّد حسین مجتهدی سخنرانی کردند. آزاد ارمکی، جمال‌زاده را متفکر متعلق به بخشی از جهان مدرن ایرانی، و نه همة آن، دانست و خلقیات ما ایرانیان را، مثل غربزدگی جلال آل‌احمد، مصداق بدخوانی از ادبیات اجتماعی ایران خطاب کرد. به نظر آزاد ارمکی، این متون بدفهمی‌هایی در باب جهان ایرانی، جهان شرق و جهان اسلام تولید کرده‌اند و ایران و ایرانی‌ای که در این کتاب مطرح شده در فضای جریان‌های اجتماعی و تحولات اجتماعی‌اش مطرح نشده بلکه در خلأ بازنمایی شده است.
املشی بخشی از مسائل تحقیقات در ایران ار عدم توجه کافی به‌تاریخ و متون ادبی ایران دانست. ایشان هنر جمال‌زاده را طرح موضوعات بریده بریده دیگران در قالب یک کتاب و جمع‌آوری مطالب در بازه زمانی طولانی دانست و در ادامه به نقش شرایط تاریخی و جغرافیایی در شکل‌دهی به خصلت‌های ایرانیان اشاراتی تاریخی کرد. املشی با تقسیم متونِ درباره خلقیات ایرانیان به چهار دسته متون تاریخ‌نگارانه، سیاست‌نامه و اندرزنامه، ادبی، و متون جغرافیایی؛ نمونه‌هایی از هر دسته در توصیف خلقیات ایرانیان ذکر کرد و نهایتاً گفتار خود را با بحث پیرامون سیاحت‌نامة ابراهیم بیگ که آن را سرآغاز خویش‌کاوی ایرانیان در دنیای مدرن می‌داند به پایان برد.
سیدحسین مجتهدی پرسش «من کیستم؟» را یکی از بنیادی‌ترین چالش‌های ذهنی و روانی انسان دانست. به نظر ایشان روان‌پژوهی یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که در تاریخ معاصر به این پرسش پرداخته چرا که من در پیوندی با «دیگری» و «دیگری‌ها» لایه‌های معنایی عمیق‌تری می‌یابد. مجتهدی در ادامه، از منظر روان‌پژوهی و با رویکردی انتقادی به بحث درباره کاستی‌های نظری و روش‌شناختی متونِ درباره خلق و خوی ایرانیان پرداخت و در آخر چند فرضیه روان‌پژوهانه درباره اقبال به این آثار ارائه کرد.