بازگشایی سالن‌های نمایش خصوصی سال‌های اخیر به یکی از خرسندی‌های تئاتر ایران و اهالی رسانه بدل شد، چنانچه ما نیز بارها از روند به وجود آمده حمایت کرده‌ایم. به‌ویژه که عملکرد دفتر طرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گسترش زیرساخت‌های مورد نیاز در تهران و دیگر شهرهای کشور به هیچ‌وجه قابل دفاع نبوده و نیست- از یاد نبریم بازسازی مجموعه تئاتر شهر همچنان به سرانجام نرسیده است- اما به هر شکل سرمایه‌های خصوصی بعضی افراد به کار افتاد تا حداقل بخشی از کاستی جبران شود. از این نظر آغاز به کار سالن‌های خصوصی پایتخت در یک شمای کلی به دو دوره قابل تقسیم است. نخست بازه زمانی حول و حوش سال‌های ٩٢ تا ٩٤ که سالن‌هایی مثل «باران»، «مشایخی»، «موج نو»، «دا»، «کنش معاصر» و «ارغنون» توسط فعالان تئاتری با بودجه‌ محدود تاسیس شد و دوم؛ سالن‌های تئاتری فعال شده در دو سال گذشته مانند «تئاتر مستقل تهران»، «پالیز»، «شهرزاد» و تعداد دیگری که به زودی از راه می‌رسند و با صرف منابع مالی زیاد و ظرفیت تماشاگر بیشتر کار خود را آغاز کردند. کار تا جایی پیش رفت که حتی «انجمن صنفی تماشاخانه‌های تئاتر» تاسیس شد. ولی حالا با ورود ارقام آنچنانی! و راه‌اندازی سالن‌های تئاتر خصوصی نسل جدید تقریبا می‌توان گفت گروه نخست یا تعطیل شده‌اند یا به سختی ادامه حیات می‌دهند- دقیقا اینجا نقطه ورود دولت و شهرداری‌ها به بحران مورد نظر است- که این روند نگران‌کننده موجب شد نظر مدیران نسل اول سالن‌های تئاتر خصوصی را جویا شویم.
شاهین چگینی، مدیر تماشاخانه مشایخی- که با واقع شدن در چهارراه ولیعصر از موقعیت جغرافیایی مناسبی برخوردار است- ادامه وضعیت پیش‌آمده برای تعدادی از سالن‌های نمایشی پایتخت را نگران‌کننده می‌داند. «انجمن صنفی تماشاخانه‌های تهران ظرف چند روز گذشته جلسه‌های متعددی با همین سرفصل برگزار کرده است. با یک نگاه اجمالی متوجه خواهیم شد سالن‌های «دراما»، «بازیگاه»، «دا»، «همای سعادت» با مشکل جدی و بحران مواجه شده‌اند. حتی طبق گفته مدیر تماشاخانه «باران» با ادامه روند موجود این احتمال وجود دارد که این سالن نیز نتواند تا پایان سال به کار خود ادامه دهد.»
این عضو انجمن صنفی تماشاخانه‌های تهران به تشکیل این انجمن در مهر سال گذشته اشاره کرده و می‌گوید: «آن زمان ١٦ عضو داشتیم که امروز بعضی از آنها سالن‌های خودشان را تعطیل کرده‌اند. حتی تعدادی از این افراد از اعضای هیات‌مدیره
 انجمن بودند.»
هنرمندان و مسوولان تئاتر نباید از یاد ببرند که حمایت از تئاتر خصوصی، فلسفه راه‌اندازی این تماشاخانه‌ها بود و به گفته چگینی «نباید فراموش کنیم که این سالن‌ها روزگاری فعال بودند و بخش مغفول‌مانده تئاتر ما را پوشش می‌دادند. مثل گروه‌های تئاتر دانشجویی که به سختی می‌توانستند راهی برای اجرا در سالن‌های دولتی یا نیمه خصوصی مانند تماشاخانه ایرانشهر به دست بیاورند.»
شایبه ناشی از ورود ارقام نجومی به تئاتر
این مدیر اما در ادامه به نکته‌ای قابل تامل اشاره می‌کند. «هر چند وقت یک‌بار شاهد افتتاح تماشاخانه‌هایی هستیم که رقم‌های عجیب غریبی وارد کار کرده‌اند که من نمی‌توانم نام آن را صرفا فعالیت فرهنگی بگذارم. باید متوجه باشیم معنای اینکه یک نفر پنج میلیارد تومان وارد تئاتر می‌کند چیست؟»
چگینی این آسیب را چندوجهی می‌داند و در توصیف به دو موضوع اشاره می‌کند. «نخست اینکه سالن‌های جدید با صرف هزینه‌های هنگفت غیر رقابت هستند و درحالی که ما باید همه‌چیز را از طریق گیشه تامین کنیم، مدیران تماشاخانه‌های تازه تاسیس اصلا نیازی به منابع حاصل از گیشه ندارند و این رقابت سالم نیست. دوم اینکه سالن‌هایی که قصد رقابت دارند در درازمدت نمی‌توانند فشار زیاد چنین رقابت یکطرفه‌ای را تحمل کنند. طبیعی است در چنین شرایطی بخش خصوصی ضعیف و ضعیف‌تر می‌شود؛ عده‌ای کنار می‌روند و جریان به دست گروه خاصی می‌افتد.»
به گفته مدیر تماشاخانه مشایخی «اداره ‌کل هنرهای نمایشی در این دوران باید رصد کند این پول‌ها از کجا تامین می‌شود. همه می‌دانیم پشت پرده‌هایی وجود دارد که کار را از دست من و شما خارج می‌کند و در نهایت همه‌چیز در دست یک گروه خاص قبضه خواهد شد.»این مدیر همچنین «شایبه پولشویی» به‌واسطه ورود منابع مالی هنگفت به تئاتر را محتمل می‌داند. «در تمام این سال‌ها کدام ارگان یا بنگاه اقتصادی شناخته‌شده اندکه منابع خود را صرف حمایت از تئاتر کرده است؟ حالا چه اتفاقی افتاده که با سرمایه‌گذاری‌های چند میلیاردی مواجه هستیم؟ این نشان می‌دهد تئاتر برای بخش اقتصادی کشور جذابیت نداشته و حالا باید به ماجرا شک کرد. گله‌ای هم از هنرمندان دارم که نمی‌توانند سره را از ناسره تشخیص دهند. مگر این سالن‌ها برای حمایت از گروه‌ها و هنرمندان تئاتر به راه‌ نیفتاد؟ پس چرا توجه نمی‌کنیم کدام افراد دلسوزانه وارد کار شدند؟ به نظرم تهیه‌کننده‌ها از این وضعیت بیشترین بهره را می‌برند و وقتی یک سالن جدید راه‌اندازی می‌شود بلافاصله همه به مکان جدید کوچ می‌کنند.»
راه خروج از بحران
میلاد شجره، مدیر اجرایی سالن «موج‌نو» که چندی قبل تعطیل شد این روند را «طبیعی و قابل پیش‌بینی» توصیف کرد. او که همزمان به عنوان بازیگر تئاتر در عرصه تئاتر فعال است، ادامه می‌دهد: «زمانی بعضی افراد صاحب دغدغه به خاطر علاقه شخصی خودشان یا صرفِ هنر تئاتر و هر چیزی غیر از پول در آوردن از تئاتر کارشان را آغاز کردند. رفته‌رفته شناخت از تماشاگر به وجود آمد و وارد بحث هویت‌سازی سالن‌ها شدیم. در این بین فروش بالای بعضی نمایش‌ها گوش عده‌ای را تیز کرد که می‌توان از تئاتر پول زیادی درآورد. در نتیجه سالن‌هایی باز شد که فقط روی نمایش بفروش! سرمایه‌گذاری می‌کرد.»
البته شجره به هیچ‌وجه انواع متفاوت نمایش را رد نمی‌کند. «در تمام جهان تئاتری که می‌فروشد از امکانات بیشتری برخوردار است اما باید دید نوع دیگر تئاتر قرار است چگونه ادامه حیات دهد. در دوره‌ای که بعضی سالن‌ها فقط از نمایش‌های بفروش استقبال می‌کردند. سالن «موج نو» تا آنجا که می‌توانست به راه خود ادامه داد.»این هنرمند ورود دولت به بحران پیش آمده و حمایت از این سالن‌ها را «تنها راه نجات» می‌داند. «در دوره‌ای که سالن‌های پرزرق و برق وارد کار ‌شده‌اند و هنرمندان هم علاقه نشان می‌دهند باید به سالن‌های دیگر توجه شود. بعضی سالن‌ها تمرکز خود را روی جنبه‌های فرهنگی ماجرا می‌گذارند و دولت باید اینجا سوبسید دهد.» این هنرمند می‌افزاید: «تئاتری که فقط روی پول درآوردن تمرکز دارد راه خود را می‌رود. پشتوانه مالی، حمایت هنرمندان و مخاطب را دارد و به کارش ادامه می‌دهد، اصلا هم ایراد ندارد. ولی دولت می‌تواند به گونه‌های دیگر سوبسید دهد و اتفاقا کار هم بخواهد. مثلا من اگر ادعای تئاتر آلترناتیو دارم یا تمرکزم روی بحث معماری و فلسفه در تئاتر است دولت از من سمینار و فعالیت در این زمینه بخواهد، با کمال میل انجام می‌دهم.»شجره تاکید دارد اگر امور به همین منوال پیش برود باید با تعداد بیشتری از سالن‌های خصوصی تئاتر خداحافظی کرد. «فشار الان طوری شده که کار حتی با ائتلاف حل نمی‌شود. از طرفی می‌دانم اداره‌کل هنرهای نمایشی هم مشکلات خودش را دارد اما باید راهی برای خروج از این بحران پیدا کرد. اگر این اتفاق نیفتد باید منتظر تعطیلی باقی سالن‌هایی باشیم که مجلل نیستند.» بنابراین به نظر می‌رسد زمان ورود دولت به ماجرا فرا رسیده است. مسوولان اداره کل هنرهای نمایشی، در شریطی که هیچ نهاد دیگری از جمله شهرداری مسوولیتی نمی‌پذیرد باید بار این مسوولیت را به دوش بکشد. مدیران تئاتری نباید اجازه دهند سالن‌های خصوصی، با هر تعداد ظرفیت صندلی یا حتی با استاندارد متوسط تعطیل شوند. تعطیلی این سالن‌ها پیام مثبتی ندارد.

روزنامه اعتماد