فرهنگ امروز/ علی مطلب‌زاده:
آخرین روز نمایشگاه «مسافران برلین و رم» در موزه هنرهای معاصر تهران و سرنوشت آثار گنجینه موزه که ماه‌هاست صحبت برگزاری نمایشگاهی از آنها در خارج از کشور مطرح است، باعث شد تا بار دیگر بحث بر سر این نمایشگاه بالا بگیرد. اسفندماه سال گذشته بود که نمایشگاهی با عنوان «مسافران برلین و رم» شامل سی اثر از هنرمندان خارجی حاضر در گنجینه موزه و سی اثر از هنرمندان ایرانی این گنجینه در موزه هنرهای معاصر تهران افتتاح شد تا پروژه‌ای کلید بخورد که در دوران حضور علی جنتی در وزارت ارشاد، برای نمایش بخشی از این آثار در موزه‌های برلین و رم آغاز شده بود. همان پروژه‌ای که پیش‌تر بارها با اعتراض هنرمندان و برخی نهادهای صنفی روبه‌رو شد و تا آنجا پیش رفت که پس از استعفای جنتی و اعلام نام سیدرضا صالحی امیری به عنوان وزیر جدید، این وزارتخانه اعلام کرد پروژه ارسال این آثار به خارج از کشور، متوقف شده است. در این میان علی مرادخانی، معاون هنری وزارت ارشاد و دبیر این نمایشگاه بود که چندباری درباره آن و روند طی شده برای برگزاری‌اش توضیح داد، نمایشگاهی که به گفته او با جلب موافقت وزیر ارشاد، مجلس و نهادهای نظارتی برگزاری آن همچنان در دستور کار است. اما در دو روز نمایشگاه « مسافران برلین و رم» در موزه هنرهای معاصر خبری منتشر شد که این آثار بلافاصله به خارج از کشور خواهند رفت و همین نگرانی‌ها در مورد سرنوشت آثار گنجینه را بیشتر کرد. اما این‌بار صالحی امیری ترجیح داد خودش هم درباره این موضوع توضیحاتی بدهد. او در حاشیه مراسم اختتامیه نمایشگاه قرآن اعلام کرد که فرستادن آثار موزه هنرهای معاصر به گالری‌های خارج از کشور در دستور کار وزارت ارشاد نیست.
صالحی امیری در کنار تکذیب خبر ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور توضیح داد: «از ابتدای قبول مسوولیت در وزارتخانه ارشاد بر لزوم نفرستادن این آثار به گالری‌های خارج از کشور تاکید داشته و دارم. » بعدها محمود صادقی، نماینده مردم تهران هم در حساب توییترش به این موضوع واکنش نشان داد. صادقی ابتدا از تکذیب این خبر توسط علی مرادخانی، معاون هنری وزیر ارشاد نوشت و بعد هم از تماس تلفنی با سیدرضا صالحی امیری، وزیر ارشاد گفت که دستور داده تا انتقال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران برای نمایش به آلمان منتفی شود. او همچنین از جلسه‌ای خبر داد که امروز با حضور وزیر ارشاد برگزار می‌شود تا جزییات موضوع نمایش آثار گنجینه در آلمان بررسی شود.
اما اظهارنظرها درباره سرنوشت این نمایشگاه روز گذشته هم ادامه پیدا کرد و این‌بار نوبت علی‌محمد زارع، سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران بود که در مورد نمایشگاه «مسافران برلین و رم» صحبت کند. زارع از انتقال آثار گنجینه به مخزن بعد از پایان نمایشگاه سه‌ماهه آن در موزه خبر داد و از برنامه‌های متنوعی گفت که برای معرفی جامع این آثار در نظر گرفته شده است. زارع، حضور پررنگ هنرمندان در موزه هنرهای معاصر و رصد همه اتفاقات در این مجموعه را سرمایه‌ای بزرگ خواند و در پایان هم به این اشاره کرد که این گنجینه سرمایه ملی است و به مردم تعلق دارد و موزه امانتدار آن است. سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران درباره عدم ارسال این آثار به خارج از کشور هم توضیح داد: «برای انتقال حتی یک اثر از این مجموعه همه مراجع ذی‌صلاح در جریان قرار می‌گیرند و عدم ارسال آثار به برلین و رم باید نشانه‌ای برای جامعه هنری باشد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دلسوزانه و متعهدانه از این امانت مراقب می‌کند. » او از جایگاه بین‌المللی و شناخته‌شده موزه هنرهای معاصر تهران هم صحبت کرد که برای اجرایی شدن برنامه‌های در نظر گرفته و برای آن باید با هنرمندان و انجمن‌های هنری هم‌فکری کرد: «باید از این پتانسیل بزرگ برای پیشرفت هنر ایران بهره برد؛ ما برنامه‌های متعددی با همین محوریت داریم که در آینده با هم‌فکری و هم‌اندیشی هنرمندان و انجمن هنری آنها را اجرایی خواهیم کرد.»
لادن حیدری، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت ارشاد یکی دیگر از کسانی بود که روز گذشته در مورد این نمایشگاه صحبت کرد و از نظارتی خبر داد که برای انعقاد قراردادهای نمایشگاه‌های این‌چنینی در وزارت ارشاد اعمال می‌شود: «ما به عنوان واحد حقوقی تمام جوانب امر را قبل از اینکه اثری هنری از کشور خارج شود و اتفاقی بیفتد، رصد و اعلام می‌کنیم و در انعقاد قراردادها نظارت کافی را در رعایت صلاح دولت و حفظ اموال دولتی به خرج می‌دهیم. » حیدری در گفت‌وگویی با ایسنا با این توضیح که آثار موزه هنرهای معاصر که قرار بود، از کشور خارج شوند جزو اموال دولتی هستند، گفت: «اگر این آثار جزو اموال دولتی باشند و آنها را به عنوان اثری که در اختیار دستگاه دولتی به عنوان مال دولتی قرار گرفته و در اختیار دستگاه است، بدانیم، هریک مانند سایر اموال دولتی برچسب اموال دارند و در ردیف اموال دستگاه‌های دولتی در وزارت اقتصاد و در دستگاه به ثبت رسیده‌اند و هریک از آنها مشمول مقررات ناظر بر اموال دولتی هستند. » او با تاکید بر اینکه برای خروج این آثار از کشور باید مصوبات و مقرراتی که ناظر بر خروج اموال دولت از کشور است رعایت شود این مقررات را این‌طور توضیح می‌دهد: «نخستین رکن، صلاح دولت است. دومین رکن، گرفتن تضمین‌های کافی برای حفظ، نگهداری و برگشت اثر به کشور است. از طرفی باید روابطی با هماهنگی وزارت خارجه با کشور مقصد وجود داشته باشد. » به گفته حیدری خروج هر یک از این اموال در گمرک نیازمند وجود نامه و مجوزی از بالاترین مقام دستگاه یا مقام مجاز از سوی اوست که این مقام مجاز معمولا معاونان اداری و مالی دستگاه هستند و البته امضای نماینده وزارت امور اقتصاد و دارایی که ذی‌حساب دستگاه است هم باید باشد. در واقع این افراد باید خروج آن مال را از کشور درخواست کنند. اما مساله اصلی در نمایشگاه گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در برلین و رم چیزی است که مدیرکل دفتر حقوقی و امور مالکیت معنوی وزارت ارشاد در بخش دیگری از توضیحاتش به آن اشاره می‌کند: «این آثار جزو نفایس ملی و منحصربه‌فرد هستند و از این مقررات خارج هستند و برای خروج آنها به مصوبه دولت نیاز است. اگر بیم آن برود که به کشور بازگردانده نشوند یا آسیبی به آنها وارد شود، اجازه خروج داده نخواهد شد. » حیدری با اشاره به نگرانی‌هایی که در زمینه نگهداری از آثار هنری و اطلاعات این آثار وجود دارد، هم توضیح داده است: «اموال دولتی، چه ساختمان چند ده میلیارد تومانی باشد و چه یک تابلوی یک میلیون تومانی، ضوابط و مقررات خاص خود را دارند. بخشی از نگرانی‌ها به نداشتن آگاهی نسبت به این مقررات بر می‌گردد، یعنی شفافیتی که در نگهداری اموال دولتی و الزاماتی که وجود دارد، نوع اثر را خاص نمی‌کند. همه آن اثرها جزو اموال دولت هستند و مقررات ناظر بر آنها یکی است و هر کسی که مسوول است باید کوشا باشد. افراط و تفریط در زمینه نگهداری از این آثار پذیرفته نیست و افراد امین، مسوولان نگهداری از آنها هستند و در صورت کوتاهی در این کار باید پاسخگو باشند. » به گفته حیدری یکسری اطلاعات این آثار در اختیار است و نهادهای نظارتی در صورتی که مطالبه کنند، دستگاه‌های دیگر مکلف هستند تا این اطلاعات را در اختیارشان قرار دهند. او با اشاره به اینکه در حال حاضر اطلاعات این آثار در حال به‌روزرسانی؛ در سایت موزه است توضیح داد: «ولی چیزی که شفاف است، این است که فهرست و شماره اموالی که وجود دارد، در دستگاه و در وزارت اقتصاد به عنوان ناظر بر اموال دولتی، کاملا شفاف است.» او با اشاره به اینکه مشخص نیست چه اطلاعاتی در اختیار جامعه هنری قرار گرفته در مورد برخورد دفتر حقوقی وزارت ارشاد با این مساله توضیح داد: «مسلما ما به عنوان واحد حقوقی، تمام جوانب امر را قبل از اینکه اثری از کشور خارج شود و اتفاقی بیفتد، رصد و اعلام می‌کنیم و در انعقاد قراردادها نظارت کافی را در رعایت صلاح دولت و حفظ اموال دولتی به خرج می‌دهیم. » او همچنین از شفافیت لازم در قراردادهای خروج و نمایش آثار هنری در خارج از کشور هم گفت: «مقررات ناظر بر دسترسی آزاد به اطلاعات، اگر اطلاعات به قید محرمانگی و درجه‌بندی محرمانگی مقید نباشد، این گونه است که دستگاه‌ها باید این اطلاعات را در اختیار عموم هم قرار دهند. در این رابطه فکر می‌کنم اگر به مرحله بستن قرارداد و انجام کار برسد، متولیان امر با شفافیت اطلاعات را در اختیار عموم قرار خواهند داد.» اما در میان تمام واکنش‌های دو روز گذشته به خبر دوباره داغ شده نمایشگاه گنجینه در برلین و رم، صحبت‌های مهدی حسینی با ایلنا در نوع خود جالب است. او کسی است که سال‌ها درگیر تالیف کتاب گنجینه موزه بوده، کتابی که سرانجام پس از کش‌وقوس‌های فراوان و تغییر مدیریت‌ها در موزه هنرهای معاصر در طول این سال‌ها نهم خردادماه امسال رونمایی شد. به گفته حسینی برنامه‌ریزی آلمانی‌ها برای نمایش آثار موزه در کشور برلین و رم فقط مختص هنرهای تجسمی نبوده است: «در دی و بهمن ۹۵ در آلمان، «ماه ایران» نام‌گذاری شده بود. در زمینه ادبیات، آقای دولت‌آبادی نماینده ایران بود و در زمینه موسیقی هم آقای علیزاده. در قسمت تجسمی هم این آثار قرار بود بروند اما در زمان خودش آن اتفاق نیفتاد و سالن تجسمی ایران هم خالی ماند. در دیداری هم که با کیوریتور آلمانی مجموعه داشتم، به من گفت که برای
هر کدام از این هنرمندان دیواری متناسب با آثار همان هنرمند، طراحی شده بود. » حسینی در ادامه در مورد انتخاب این آثار توسط آلمانی‌ها هم توضیح داده است. او با اشاره به اینکه موزه هیچ ممانعتی در انتخاب آثار نداشت از موافقت موزه هنرهای معاصر تهران با درخواست‌های آلمانی‌ها خبر داد و در مورد تعهدات آنها توضیح داد: «بودجه خود موزه بسیار کم است. قرار شد که بعد از برپایی این نمایشگاه‌ها، آلمان‌ها تجهیزات زیربنایی موزه را تجدید و به روز کنند. خیلی از آثار را هم آلمان‌ها پیش از ارسال آمدند و مرمت کردند. تعدادی از این آثار، نیاز به تعمیر و مرمت داشت، که خوشبختانه انجام شد. خانم هانا شریچر (hana shricher)، مرمت این آثار را انجام داد. حتی بعضی کارها پوسته کرده بود که مجبور شدیم کار دیگری را جایگزین کنیم. مثلا برای یکی از کارهای سائورا این اتفاق افتاده است. خرابی به‌قدری بود که رنگِ اثر داشت می‌ریخت و متاسفانه نتوانستند مرمتش کنند. در نتیجه تشخیص داده شد که اگر این اثر برود و برگردد ممکن است آسیب بیشتری ببیند، پس کار دیگری جایگزین آن شد. خانم شریچر، تابلوی تاریخ طبیعی ماکس ارنست را زنده کرد. این کار هم خیلی صدمه دیده بود. این خانم چند ماه روی این اثر کار کرد و الان هم صحیح و سالم می‌توانید روی دیوار موزه ببینید. »
اما حسینی در مورد هدف اصلی این نمایشگاه هم صحبت کرده است. این هدف همان چیزی است که در همان روزهایی که خبرهای برگزاری چنین نمایشگاهی در سال گذشته از سوی مسوولان موزه عنوان شد؛ اینکه قرار است به بهانه این نمایشگاه آثار هنرمندان ایرانی در خارج از کشور معرفی شوند: « این نمایشگاه، مهم‌ترین کاری که می‌کند این است که آثار هنرمندان تراز اول بین‌المللی را در کنار آثار هنرمندان ایرانی در یک رده قرار می‌دهد و در این
۴۰ سال این نخستین‌باری است که چنین اتفاقی در حال رخ دادن است. سعی هم شده که تقریبا مشابه خارجی‌ها از ایرانی‌ها فرستاده شود. یعنی اگر کار خارجی ما انتزاعی است، کار ایرانی هم انتزاعی باشد. اگر فیگوراتیو است، آن هم فیگوراتیو باشد، یا اگر مینیمال است، آن هم مینیمال باشد. کارشناس‌های انتخاب آثار هم از ایران و برلن و رم بود. » حسینی در پایان صحبت‌هایش از خبرهای ضدونقیضی گفته که در مورد ارسال یا عدم ارسال آثار در طول این ماه‌ها شنیده می‌شود: « از یک طرف می‌گویند که ارسال می‌شود و از طرفی تکذیبش می‌کنند. پنجاه درصد امکان تغییر وزرا وجود دارد. اگر وزیر تغییر کند، باز معلوم نیست وزیر جدید چه تصمیمی در این باره خواهد گرفت. تبادل آثار یک موزه بین دیگر موزه‌ها، اتفاق معمولی است که در دیگر جاهای دنیا هم اتفاق می‌افتد؛ نه تنها یک بار در سال، بلکه گاهی سه بار در سال. »
روزنامه اعتماد