فرهنگ امروز/ یوسف اباذری*:

معنای فاجعه طبیعی چیست؟ در اینجا باید میان عصر قدیم و عصر مدرن تفاوت قایل شویم. در عصر قدیم فاجعه‌های طبیعی را نشانه «قهر خداوند» می‌دانستند. آنان در پس چنین رخدادی معصیت خود را مشاهده می‌کردند و آنان که پس از فاجعه زنده می‌ماندند «شر» اندرون خود را به چیزی بیرونی فرانمی‌افکندند- نمی‌توانستند فرا افکنند- بلکه به این «شر» از نو واقف می‌شدند و احساس گناه می‌کردند. بیهوده نبود که در عصر قدیم از پی هر فاجعه طبیعی این حس در آدمیان بیدار می‌شد و آنان را به تزکیه نفس و برائت از معصیت وامی‌داشت. اما با ظهور تکنولوژی در عصر جدید این حس گناه از میان رفت. زیرا انسان دریافت که می‌تواند به کمک تکنولوژی از پس شدیدترین فاجعه‌های طبیعی برآید. اکنون دیگر در صورت بروز چنین رخدادی آدمیان در پس آن نه «خشم خداوند» بلکه عدم کارایی بروکرات‌ها و تکنوکرات‌های دولتی را مشاهده می‌کنند.
 در زمانه ما از دست رفتن حس گناه همان سببی است که در پس بی‌معنا شدن فاجعه‌های طبیعی نهفته است. فروپاشی زبان و سردرگمی اخلاقی و عاطفی ما نیز سبب دیگری ندارد. زمانی که «واقعه» رخ می‌دهد و گرم است ما- همه ما از استاد و دانشجوی دانشگاه گرفته تا خبرنگار روزنامه و رادیو و تلویزیون- چیزهایی را زیر لب من ومن می‌کنیم که چندان معنایی ندارند، اما قصد ما آن است که «عمق فاجعه» را «نشان» دهیم و امید ما آن است که دیگری نیز منظور ما را حس کند. این تته پته‌کردن‌ها مرکب از الفاظی گنگ و توخالی و پوچ و کلیشه‌ای‌اند، چیز دیگر «نمی‌توانند» باشد. اما در عصر رسانه بعد از آنکه دو روزی «عمق فاجعه» را من ومن کردیم، آن را مبدل به خبری پرشکوه می‌کنیم که اوج عاطفی آن، کمک هموطنان و اوج عقلی آن، مصاحبه با چند متخصص فاجعه است که دیگر هر کودکی حرف‌های آنان را از حفظ می‌داند. بعد با کلیشه نرسیدن چادر به دست آسیب دیده‌ها و گم و گور شدن برنج و لوبیا و ساختن جوک درباره «عمق فاجعه» مهیای فراموش کردن آن می‌شویم، بعد آن را فراموش می‌کنیم.
اکنون زلزله بویین‌زهرا پانوشتی بر زندگی تختی است نه برعکس، اگر تختی جهان پهلوان مردمی نبود و ما روز مرگ او را گرامی نمی‌داشتیم، بطور کامل زلزله بویین‌زهرا را از خاطره جمعی خود پاک کرده بودیم و آن را به دست متخصصان و مورخان زلزله سپرده بودیم. فاجعه انسانی زندگی تختی است که ما را به یاد فاجعه طبیعی زلزله بویین‌زهرا می‌اندازد. زیرا که ما دیگر حس معصیت و گناهکاری را از دست داده‌ایم.
*بخشی از متن سخنرانی یوسف اباذری در دی ماه سال ١٣٨٢ که پس از زلزله بم در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ایراد شد.

روزنامه اعتماد