به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ مراسم تجلیل از مقام علمی غلامحسین ابراهیمی دینانی عصر روز گذشته در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه برگزار شد. دراین برنامه که به مناسبت هفته پژوهش بود، آخرین اثر ابراهیمی دینانی با عنوان «اختیار در ضرورت هستی» رونمایی شد. همچنین ۵ اثر پرسش از هستی، فراز و فرود فکر فلسفی، اختیار در ضرورت هستی، من و جز من و از محسوس تا معقول مورد نقد و بررسی شاگردان ابراهیمی دینانی قرار گرفت.
فیلسوفی که عمرش وقف اندیشیدن شد
در ابتدای این نشست سیدحمید طالب زاده، استاد فلسفه دانشگاه تهران راجع به کتاب پرسش از هستی یا هستی پرسش سخنرانی کرد و گفت: ابراهیمی دینانی یک فیلسوف اسلامی معاصر است چون در زمانه فعلی عمر خودش را وقف اندیشیدن کرده است. کتاب پرسش از هستی یا هستی پرسش کتابی بالغ بر ۴۵۰ صفحه و ۱۴ فصل است و فضای متبوعی برای خوانندگان فلسفه فراهم می کند. در کتابهای اخیر دینانی، ما با فیلسوفی مواجه هستیم که از منظر اندیشه اسلامی مستقیما و با شجاعت درباره انبوهی از مفاهیم و عناوین مهم صحبت کرده و می کوشد راجع به آنها بیاندیشد.
وی افزود: بنده هنگام خواندن این اثر متوجه شدم که حدود ۵۰ عنوان از اندیشه های دوران مدرن در این کتاب مطرح شده است. عناوینی چون اتحاد اندیشه و هستی، هستی و معناداری، جهان های ممکن، مرگ مولف و هرمنوتیک از جمله این مباحث است.
طالب زاده ادامه داد: به گفته ابراهیمی دینانی در این کتاب، اندیشه و هستی یکی است و باید دوگانگی میان اینها مرتفع شود. بحث راجع به اندیشه و هستی را فیلسوفان قبلی هم مطرح کرده بودند ولی شنیدن این بحث از زبان یک فیلسوف اسلامی چیز دیگری است و حال پرسشی که مطرح می‌شود این است که چه نسبتی میان این صحبت و سایر فیلسوفان مثل هگل، کانت و هایدگر است. بنابراین لازم است که ایشان نسبت چنین اندیشه ای را با آنچه که در دوران مدرن و گذشته بیان شده مطرح کنند. توقع بنده به عنوان شاگرد ایشان این است که بدانم جایگاه این سخنان کجاست و این اندیشه ها را در نسبت با گذشته و اندیشه مدرن تبیین کنند.
سخنران بعدی مراسم سیدمصطفی محقق داماد استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی بود. وی گفت: امروز که برای آمدن به این مراسم آماده می شدم فهمیدم که هیچ ولایتی به قدرت ولایت دوستی نیست و برای بنده که بیمار قلبی هستم هیچ چیزی جز این برنامه نمی توانست انگیزه بخش باشد و مرا به بیرون بکشد.
محقق داماد افزود: بنده قصد دارم که در این مجال بیشتر راجع به ۵۰ سال گذشته ایشان و جایی که در آن پرورش یافته اند سخن بگویم. ابراهیمی دینانی ۵۰ سال پیش به عنوان یک طلبه جوان در حوزه علمیه قم مشغول بود، جایی که در آن طلبه ها از قبل از طلوع آفتاب تحصیل علم را شروع می کردند و تا پاسی از شب هم ادامه داشت به طوری که هر شب بعد از نماز مغرب و عشاء هم طلبه ها در کتابخانه مشغول مطالعه بودند. روزهای تعطیلی حوزه هم که پنجشنبه و جمعه بود بیشتر به تفسیر و مباحثات اختصاص داشت.
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در ادامه به ذکر خاطراتی درباره هم دوره ای بودن با ایشان پرداخت و در نهایت تصریح کرد: بنده به این ایده که فقر با گیس علم گره خورده موافق نیستم ولی باور دارم که اگر فردی در فقر باسواد شود دیگر احتیاطی به تبلیغ برای شناساندن خود ندارد. امروزه خیلی از پولدارها سعی می کنند که با پول، خودشان را باسواد جلوه دهند که آن هیچ ارزشی ندارد.
دینانی صیاد فکر است
سخنران بعدی مراسم محمد جواد اسماعیلی، استادیار گروه فلسفه اسلامی موسسه حکمت و فلسفه بود. وی به طرح موضوعاتی راجع به کتاب «از محسوس تا معقول» ابراهیمی دینانی پرداخت و گفت: بحث محسوس و معقول و چگونگی گذار معرفتی از محسوس به معقول در همه آثار ایشان وجود دارد. ابراهیمی دینانی فکر را شناسایی می کند و آن را پرورش می دهد. به همین دلیل بنده، ایشان را صیاد فکر می نامم. همچنین ایشان توجه ویژه ای به فارابی دارد و از نخستین نگارشهایشان به بحث و توضیح راجع به نظریات فارابی می پردازند. یکی دیگر از دغدغه های ایشان که در آثارشان هم مشهود است انسان شناسی و شناخت انسان به مثابه هستی دارای آگاهی است.
شمس الملوک مصطفوی استادیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی از دیگر شاگردان ابراهیمی دینانی بود که راجع به کتاب «من و جز من» سخنرانی کرد.
وی گفت: بحث «من» در فلسفه غرب بحث بسیار جدی است و رویکرد و نظرات بسیار جدی راجع به من وجود دارد. با توجه به اینکه تخصص بنده فلسفه غرب است به این کتاب هم چنین نگاهی داشته ام. دکارت در غرب من را به عنوان یک جوهر مجرد که همیشه با اندیشه همراه است معرفی کرده است. هوسرل هم از دیگر کسانی است که بحث من را در غرب بیان کرده. سارتر هم درباره من و دیگری بحث هایی داشته و گفته دیگری دوزخ است و اگر نباشد ما نمی توانیم خودمان را بشناسیم. حالا بحثی که دکتر ابراهیمی دینانی در این کتاب مطرح کردند این است که «من» نه در بدن است نه در روح، من بدیهی و غیرقابل مشاهده است. «من» آئینه هستی است. با وجود این موضوعات درخواست و خواهش بنده این است که گفتگویی میان مباحثی که دکتر دینانی راجع به من و جز من بیان کرده اند با سنت غربی اتفاق بیافتد.
در ادامه این بحث ابراهیمی دینانی پاسخی اجمالی به مصطفوی داد و گفت: متاسفانه نه شرق ابن سینا را فهمیده و نه غرب. از نظر ابن سینا نفس، همان حضور است و در حضور مطلق چیزی جز من نیست و حضور را نمی توان حصول کرد. متاسفانه غربی ها با علم حضوری رابطه خوبی ندارند ولی همه نکته این است که یک «من» مطلق بیشتر وجود ندارد و آن هم خداست و انسانها همه مظهر آن «من» هستند.
بروز بودن بارز ترین ویژگی دینانی است
شهین اعوانی، معاون پژوهشی موسسه حکمت و فلسفه ایران در ادامه این مراسم درباره کتاب فراز و فرود فکر فلسفی سخنرانی کرد و گفت: ابراهیمی دینانی در ابتدا و پیش از هر چیزی سعی می کند خوب بفهمد و پس از خواندن یک کتاب حسابی با آن درگیر می‌شود. علاوه بر اینکه به مسائل روز بسیار توجه دارند و فکرشان بسیار به روز است. به عنوان مثال به تازگی در دانشگاه وین مطرح شده که نشستی درباره اینکه «میان» در موضوع گفتگوی میان فرهنگی کجاست، برگزار شود این در حالی است که ابراهیمی دینانی در کتاب فراز و فرود فکر فلسفی به این موضوع پرداخته است و میان را تعریف کرده است.
وی افزود: ابراهیمی دینانی فیلسوفان غربی را خوب خوانده و آنها را تحلیل و تلفیق کرده است. یکی دیگر از ویژگی های ایشان این است که دائما دنبال پرسش و پاسخ است و فلسفه را در جستجو می بیند.
مجید حمیدزاده سخنران دیگر این مراسم درباره تازه ترین کتاب ابراهیمی دینانی که اختیار در ضرورت هستی نام دارد سخنرانی کرد. حمیدزاده وایراستاری این کتاب را هم به عهده داشته است.
وی گفت: همانطور که سایر دوستان هم اشاره کردند نوعی پیوست و ارتباط بین آثار دکتر دینانی وجود دارد و همه آثار ایشان در کتابهایشان دیده می‌شود. در کتاب اخیر، ایشان مطرح کردند که ضرورت بالذات ضروری است. اختیار هم در عین حال ضروری است، اما یکی از چهره هایی که از ضرورت به نمایش گذاشته می‌شود اختیار است و اگر اختیار وجود نداشت ضرورت محسوب می شد و ما با نقصان مواجه می شدیم یا موضوع دیگری که مطرح شده اینکه همیشه اختیار ملازم با مسئولیت و تکلیف است، ضمن اینکه هیچ وقت اندیشه نزد دکتر دینانی سبک نبوده است و ایشان همیشه برای همه حتی افراد کم و سن و سال وقت برای بحث و گفتگو گذاشته اند. در موقعیت هایی هم که بحث و گفتگوی فیلسوفانه بوده هیچ سستی و کم انرژی دیده نمی شود و بنده اذعان می کنم که دربحث ایشان از همه ما، جوانتر است.
آخرین سخنران مراسم حجت الاسلام خسروپناه رئیس موسسه پژوهشی حکم و فلسفه بود.
عقلانیت مهم ترین دغدغه دینانی است
وی گفت: بنده آثار دکتر دینانی را به دو دسته تقسیم می کنم. دسته اول شامل معرفی شخصیت های فکری، فیلسوفان و متفکران جهان است. مثل آثاری که راجع به سهرودی، غزالی و یا خواجه نصیر نوشته است و انتخاب هیچ کدام از اینها تصادفی نبوده و با عقلانیت و حکمت انتخاب شده است. دسته دوم آثاری هستند که به موضوعات حکمی و فلسفی اختصاص دارند. در این آثار ابراهیمی دینانی راجع به موضوعات و چالش هایی که ذهن او را درگیر کرده می نویسد.
خسروپناه در ادامه دو خواهش از ابراهیمی دینانی کرد و گفت: بنده در همینجا از استاد ابراهیمی دینانی دو خواهش دارم. اول اینکه در حوزه آثار دسته اول که اشاره کردم راجع به ابن عربی و ملاصدرا هم کتاب بنویسند. خواهش دومم این است که در حوزه آثار دسته دوم درباره رابطه عقل و دین و نسبت رئالیزم و ایده آلیزم بحث مبسوطی انجام دهند و با نگاه پرسشگری خود به این موضوعات بپردازد. مهمترین دغدغه ابراهیمی دینانی عقلانیت است چرا که به عقیده ایشان اگر عقلانیت رشد پیدا کند معنویت هم عمق پیدا می کند. علاوه بر این، ایشان در طول علم علمی خود، همیشه به دنبال تأویل خود بوده است.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه اضافه کرد: ابراهیمی دینانی فیلسوف حقیقت است و حقیقت بدون پرسشگری، امکانپذیر نیست. بنابراین ایشان فیلسوف پرسش و پرسشگری جزو هویتشان است. نکته مهم اینکه ایشان ادای پرسشگری را در نمی آورند و واقعا پرسش می کند.
وی در پایان خطاب به شاگردان ابراهیمی دینانی گفت: توصیه من به شاگردان ایشان این است که روی منظومه فکری استاد کار و آن را تدوین کنند. علاوه بر این استاد دینانی مباحث خوبی درباره مقولات قرآنی دارند که شاگردان ایشان می توانند مباحث تفسیر حکمی ایشان از مقولات قرآنی را تدوین کنند. بسیاری از نظریات ابراهیمی دینانی می تواند به پرسش های زمانه ما پاسخ دهد.
در انتهای این مراسم لوح تقدیری توسط حجت الاسلام خسروپناه به ابراهیمی دینانی اهدا و از آخرین اثر ابراهیمی دینانی با عنوان «اختیار در ضرورت هستی» رونمایی شد.
ابراهیمی دینانی پس از بخش پایانی این مراسم ضمن تشکر از همه حاضرین و برگزارکنندگان این برنامه گفت: همانطور که در صحبت ها هم اشاره شد تاویل خود بسیار مهم است و کسی که خود را نشناسد خدا را هم نمی شناسد و بنابراین هیچ چیز را نمی شناسد، حتی اگر همه عالم را هم بشناسد ولی خودش را نشناسد فایده ندارد. نکته مهم دیگر اینکه به این حدیث توجه کنید که وای بر کسی که دو روزش یکسان باشد و دیروزش با امروزش یکی باشد.