به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ «قرآن کریم با چهار ترجمه کهن؛ برگرفته از تفسیر طبری، تفسیر سورآبادی، تفسیر ابوالفتوح رازی و تفسیر کشف‌الاسرار» اثری فاخر در حوزه علوم قرآنی است که سال گذشته به همت نشر نو، به چاپ رسید. محمد شریفی، نویسنده، پژوهشگر و از پدیدآورندگان این اثر قرآنی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضمن بررسی زمینه‌های تاریخی و پایه‌های ایدئولوژیک اعتقادی و فرهنگی شکل‌گیری این چهار ترجمه و دلایل انتخاب آن‌ها برای قرار گرفتن در این کتاب، ویژگی‌های شاخص این اثر را به علاقه‌مندان معرفی کرد.
براساس آمار موسسه ترجمان وحی، از بین ۱۷۵ ترجمه قرآن به فارسی، تنها ۱۰۰ ترجمه کامل بوده و از بین این ۱۰۰ ترجمه نیز ۵۰ ترجمه مربوط به ۷۰ سال اخیر است. با توجه به این موضوع، دلیل شما برای انتخاب این چهار ترجمه قرآن چه بوده، آیا برهه زمانی خاصی مدنظر بود؟
انگیزه ما برای این کار، انتخاب شاخص‌ترین ترجمه‌های کهن بوده است. ترجمه‌های اخیر قرآن برای ارائه متنی روان و امروزین با معیارهای فعلی زبان فارسی صورت گرفته است، اما نیت ما چنین چیزی نبوده است. نیت ما زنده کردن ترجمه‌های استوار و دقیق فارسی دری بوده که قابل استفاده و تحقیق برای اهل ادب و پژوهندگان زبان فارسی باشد. برهه زمانی مورد نظر ما، قرن‌های چهارم تا ششم بوده و این ترجمه‌ها را با این دلایل برگزیده‌ایم: ترجمه «تفسیر طبری» به‌عنوان نخستین ترجمه از قرآن که به‌صورت کامل باقی مانده است، «ترجمه سورآبادی» به‌عنوان فصیح‌ترین و استوارترین ترجمه کهن قرآن، «ترجمه ابوالفتوح رازی» به‌عنوان نخستین ترجمه شیعی قرآن و «ترجمه کشف‌الاسرار» به‌عنوان مهم‌ترین ترجمه عرفانی قرآن.
برخی پژوهشگران معتقدند که پایه‌های ایدئولوژیک اعتقادی و فرهنگی در کار ترجمه تاثیرگذار است. آیا این پایگاه‌ها بر انتخاب و توجه شما بر این چهار ترجمه تاثیری داشته است؟
بله تأثیر داشته است. به همین دلیل از چهار ترجمه ارائه شده، یکی (ترجمه ابوالفتوح رازی) از تفسیر شیعی «روض‌الجنان» استخراج شده یا ترجمه رشیدالدین میبدی در «کشف‌الاسرار» به‌طور مشخص متأثر از مشرب عرفانی مترجم است و برخی از پژوهشگران درباره این تأثیرات تحقیقاتی کرده‌اند که البته این نوع پژوهش‌ها در حوزه بحث مفاهیم قرآنی بوده که در حوزه کاری من نیست.
در چهار ترجمه موجود در این کتاب، آیا در چینش و مقابله، عنصر تفسیر هم موردتوجه و دخیل بوده یا ترجمه‌ها منفک از تفاسیر ارائه شده‌اند؟
در هر چهار ترجمه که همگی از تفاسیر استخراج شده‌اند، کوشش ما بر این بوده که فقط ترجمه نقل شود و وارد بخش‌های تفسیری نشویم؛ هرچند که در بعضی موارد ترجمه‌ای که شده نوعی تفسیر را در خود مستتر دارد. در بسیاری از این موارد، بخش تفسیری را که قابل حذف نبوده و در واقع توضیح مترجم به‌شمار می‌رود در میان دو تیره معترضه قرار داده‌ام تا ضمن روشن شدن منظور مترجم، به خواننده نشان دهد که آن عبارت مذکور معادل کلمه قرآنی نیست و توضیح مترجم برای روشن شدن آن کلمه است. مثلا وقتی مترجمی در ترجمه «عذاب‌النار» آورده است: عذاب آتش در دوزخ، من تعبیر در دوزخ را میان دو تیره قرار داده‌ام تا معلوم شود که این کلمه در قرآن نیامده، اما ضمنا توضیح صحیح و روشنگری از مترجم است.
اگر این چهار ترجمه را از نظر تاریخی مورد توجه قرار دهیم، ترتیب آن بیانگر تحول و دگرگونی‌های زبانی بوده و آیا تطور زبان فارسی در این سیر دیده می‌شود؟
بله البته. در این ترجمه‌ها نه تنها سیر تطور زبان فارسی و همچنین ویژگی‌های سبکی نواحی مختلف ایران آن زمان قابل مشاهده است، بلکه مهمتر اینکه شما می‌توانید سیر تطور ترجمه قرآن را به وضوح ببینید.
از لحاظ سبک‌شناسی آیا این چهار ترجمه از یک گونه هستند یا در سیر تاریخی از برابرنهاد دقیق تا حالت آزاد تفسیری، متغیر بوده‌اند؟
نه تفاوت‌هایی با هم دارند. مثلا در ترجمه «تفسیر طبری» که نخستین ترجمه بازمانده از قرآن است، ترجمه بسیار مقید به لفظ یا به اصطلاح تحت‌اللفظی است، چندان‌که در بعضی موارد فهم مطلب با کمی دشواری همراه است. اما نزدیک به یک قرن بعد در «ترجمه سورآبادی» شما با ترجمه‌ای بسیار گویا و روان‌تر روبه‌رو هستید که فهم آن اکنون بعد از هزار سال، برای خواننده امروزی نیز چندان مشکل نیست.
ویژگی‌های شاخص این اثر در مقایسه با دیگر پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده، چیست؟
اول باید این توضیح را بدهم که من این اثر را پژوهشی نمی‌دانم که آن را با سایر پژوهش‌ها مقایسه کنم. این نوع کارها در واقع آماده کردن بستر برای پژوهش است. ویژگی اصلی این اثر، ضمن استخراج ترجمه از دل چهار تفسیر کهن، کنار هم قرار دادن و ایجاد امکان بررسی و تطبیق و مقایسه این ترجمه‌هاست. بنابراین بر مبنای این کار، مثلا کسی می‌تواند به پژوهشی در زمینه برابرنهادهای واژه‌های قرآنی در قرن‌های چهارم تا ششم بپردازد و آن‌ها را با هم مقایسه کند و به نتیجه‌هایی برسد یا مثلا کسی می‌تواند با مقایسه به پژوهش در زمینه ساختار نحوی در ترجمه‌های آن دوره بپردازد.
ویژگی دوم این اثر این است که واژه‌های دشوار برای خواننده امروزی ضمن حرکت‌گذاری، در داخل ( ) معنی شده است تا حتی‌الامکان از مراجعه به فرهنگ‌های مختلف بی‌نیاز باشد. سومین ویژگی، فهرست واژگان و فهرست موضوعی است که جوینده را چه از طریق واژه موردنظر و چه از طریق موضوعی که به دنبال آن می‌گردد در سریع‌ترین زمان ممکن به هدف می‌رساند. مثلا اگر کسی به دنبال احکام مربوط به ارث یا دزدی می‌گردد به راحتی می‌تواند در موضوع احکام این حکم را پیدا کند یا اگر کسی در زمینه گیاهان یاد شده در قرآن تحقیقی دارد به سادگی می‌تواند فهرستی از این گیاهان را ببیند.