به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ مجموعه مناظرات کتاب عیار نقدها شبیه دائرهالمعارفی است از شبهات و اشکالات مخالفان عرفان و حکمت به همراه پاسخ های آن؛ لذا می تواند برای آنان که در پی آشنایی بیشتر با عرفان و حکمت اند منبعی مطلوب بوده و برای تحقیقات علمی آیندگان مستندی ارزشمند باشد.
در بخش اول این کتاب، گزارش همایش حوزه و آینده و مناظره حجت الاسلام واسطی و مهدی نصیری در سه جلسه بیان شده است. در بخش دوم عیار نقدها مناظره مکتوب حجت الاسلام محمدحسن وکیلی با مهدی نصیری آورده شده است.
بخش بعدی کتاب درس نامه توحید قرآنی و وحدت وجود است. این بخش به تبیین توحید قرآنی و پاسخ به برخی شبهات معاصر درباره آن می پردازد.
کتاب عیار نقدها به دنبال جوابگویی به این سوالات است:
راز این همه تعارض و اشکال در جریان ضد عقلانیت پیشرفته الهی شیعی چیست؟
اشتباهات روشی این جریان چگونه تبیین می شود؟
اشتباهات محتوایی ان کدام است؟
برداشت های ناصواب و ناصحیح جریان تفکیک را چگونه باید به مسیر صحیح هدایت نمود؟
گره خوردن تفکیک و تکفیر چرا و چگونه؟
توحید قرآنی و مساله نوری «وحدت وجود» چگونه تبیین می شود؟
ماجرای مناظره ها
موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی در مشهد مقدس که مبتنی بر مبانی «عرفان شیعی و حکمت متعالیه و فقه جواهری» به دنبال استخراج سیستم های تمدن اسلام از منابع دین بود، شرایط ایجاد مناظره را با مهدی نصیری که پا به عرصه نقد عرفان و حکمت گذاشته بود، فراهم کرد. حجت الاسلام عبدالحمید واسطی معاون تحقیق موسسه در سه جلسه مناظره با مهدی نصیری کوشید تا با تبیین آنچه آن را عرفان شیعی فقاهتی می نامید و در پاسخ به شبهات آقای نصیری، غیر واقعی بودن دیدگاه و عملکرد این جریان را ملموس نماید.
دستاوردهای مناظره
این مناظره بازتاب گسترده ای در حوزه علمیه مشهد و حوزه های علمیه سراسر کشور داشت و توانست به دو نتیجه مهم دست یابد:
اول: نقدهای اینگونه از مخالفین فلسفه و عرفان اسلامی مبتنی بر سیره عقلائیه «جمع قرائن در استظهار» نیست لذا بر اساس منطق فهم که در علم اصول فقه ارائه شده است و مورد قبول طرفین است، اعتبار ندارد.
دوم: داعیه داران «عرفان شیعی فقاهتی» و «وحدت وجود عرفانی» با علمداری مانند آیت الله حاج سیدعلی شوشتری، آیت الله آخوند ملا حسینقلی همدانی و … نه در عقیده و نه در عمل قائل به «همه چیز خدایی» نیستند، قائل به جبر نیستند، قائل به اعتبار و مقامات برای خلفاء نیستند، اولیاء و عارفان کامل را هم عرض ائمه معصومین نمی بینند بلکه در تحت ولایت آنها می دانند. و در یک کلام هیچ زاویه نسبت به محکمات عقائد شیعه اثنی عشری ندارند و تفاوت دیدگاه ها به طور روش مند در چهارچوب محکمات کتاب و سنت و مکتب امام صادق(ع) قرار گرفته است.
در بخش اول عیار نقدها و جلسه اول مناظره حجت الاسلام واسطی و مهدی نصیری به طور خلاصه این نتایج حاصل شد:
مطلب اول: فلسفه اسلامی شیعی فقاهتی متکفل برهانی کردن هستی شناسی وحیانی است و با روش عقلانیت اعتدالی حرکت می کند. عقلانیت اعتدالی یعنی اولا عقل لازم است، کافی نیست و ثانیا یافته های عقل، اگر روشمند باشد موجه است.
مطلب دوم: زبان فلسفه، زبان ذرات بنیادین هستی است یعنی وجود و عدم. مباحث فلسفی و مباحث عرفانی باید ترجمه شوند به مفاهیم وجودی و عدمی و نتایج و بسته های معرفتی و فکری از آنها به دست می آید.
مطلب سوم: گفت و گوهای فراوانی که پیامبر(ص) و ائمه(ع) با ملحدین داشتند آشکارا این تحلیل های وجودی و عدمی را نشان می دهد و فرقش را با گفت و گوهایی که در مباحث درون دینی بوده در مورد جبر و اختیار در مورد مقام ائمه در مورد سرنوشت در مورد قرآن و غیره کاملا طرز بحث و مفاهیمی که رد و بدل می شود، متفاوت است. یعنی تحلیل های فلسفی وجودشناسانه با تحلیل های کلامی که مفاهیم دینی را رد و بدل می کنند.
نشست دوم به بازخوانی نظریه وحدت وجود اختصاص پیدا کرده بود. حجت الاسلام واسطی در این جلسه بیان می کند: «وجود نامحدود هیچ مرتبه و موقعیتی برای وجود دیگری باقی نمی گذارد و الا اگر چیز دیگری موجود باشد به همان اندازه وجود نامحدود را محدود می کند مگر آنکه آن چیز وجودش در برابر وجود نامحدود نباشد بلکه ظهور و بروزی از خود او باشد. تمام موجودات ماسوی الله وجودی مستقل در کنار او و چسبیده به او ندارند بلکه جلوه و ظهور و نمودار او هستند. عین او نیستند چون محدودند غیر او نیستند چون او نامحدود است.»
مهدی نصیری در بخشی از جلسه دوم هم گفته بود: «غیر برهانی ترین نظری که در عالم تفکر مطرح شد، وحدت وجود است. فرمودند: «فلسفه، هستی شناسی برهانی است» اگر مقصودتان فلسفه موجود است، هرگز. هرگز. هیچ نسبتی آن عقائدی که عرض کردیم و وحدت وجود که اوجش است با برهان ندارد. غیر برهانی ترین، شاید نظری که در عالم تفکر مطرح شد، وحدت وجود باشد و ما موحش تر از نظریه وحدت وجود به نظر من در عالم فکر نداریم.»
در نشست سوم به بازخوانی نظریه وحدت وجود (۲) ( بررسی ادله عقلی و نقلی) پرداخته شد. مهدی نصیری در بخشی از این جلسه می گوید: «فرمودند که تفسیر نمونه گفته است خداوند بی نهایت است. اگر مقصود تفسیر نمونه همین نامتناهی به همین معنایی که ایشان در برهان شان تقریر نموده اند، آن هم درست نیست، اشکال وارد است. حضرت آقای مکارم وحدت وجود را کفر می دانند. من سوالم این است آقایان می گویند ما که وحدت وجودی نیستیم. فلسفه که نیست، عرفان که نیست، حلاج که نیست، ابن عربی که نیست، جنید نیست، اینها همه روی سر آقایان جا دارند؛ پس چه کسی است؟ مصداق قائلان به این وحدت وجودی که مرحوم علامه حلی تکفیر می کند، مقدس اردبیلی تکفیر می کند، همه فقها همه فقهای قدیم و جدید و الان تکفیر می کنند، کیست؟ یک مصداق بگویید… بنده خواستم شما بر اساس روایت «هو الاول و الاخر و الظاهر و الباطن» را همانگونه که امام رضا فرمودند تفسیر بکنید. کد تفسیر نمونه که مشکل سر جای خودش است.»
حجت الاسلام واسطی هم در بخشی از این جلسه گفته است: «در باب توحید نظریه «وجود مقداری و غیرمقداری» مغالطه ایست که تا به حال احدی این مغالطه را صورت نداده و مختص نشریه سمات است یعنی هم تفکیکی های عزیز و ارجمند این را قبول دارند که خدا بی نهایت است ما هم قبول داریم که فقط این وسط یک موردی پیدا شده، دارند بحث مقداری و غیرمقداری را می گویند که اصلا از فضا خارج است. اگر این بی نهایت بودن خدا را از بین ببرند کار تمام است.»
بخش دوم کتاب شامل مناظره مکتوب حجت الاسلام حاج شیخ محمدحسن وکیلی با مهدی نصیری است. چندی پس از مناظره حجت الاسلام واسطی با آقای نصیری خبرگزاری فارس در پنج آبان ماه۱۳۹۱ از حجت الاسلام محمدحسین وکیلی مصاحبه ای را با عنوان «اشتباهات مکتب تفکیک / مشکلات مدرسان فلسفه در مشهد» منتشر ساخت.
در این مصاحبه محمدحسن وکیلی درباره برخی از مسائل از جمله مجموعه ای از فعالیت های مخالفان فلسفه و عرفان سخن گفتند و در پاسخ این سوال که «آیا شما حاضر به مناظره با آقای مهدی نصیری هستید؟» پاسخ مثبت داده بودند.
مهمترین فایده این مناظره مکتوب این بود که آقای نصیری دیگر نمی توانست از شاخه ای به شاخه ای بپرد. حاج شیخ محمدحسن وکیلی در این مناظره در برابر هر تهمت کوتاه آقای نصیری جوابی مفصل نگاشت و به وضوح اشتباهات وی را روشن ساخت و آن دسته از مغالطات وی را که استاد حاج شیخ عبدالحمید واسطی مجال نیافته بود در بحث شفاهی بدان بپردازد تبیین نمود، به طوری که دیگر برای هیچ ادعایی از وی جایی باقی نگذاشت و آقای نصیری یکی دو شماره ای بحث را ادامه داد و هر بار به جای دفاع از حرف های گذشته خود سعی نمود اشکال تازه ای طرح نماید ولی دوامی نیاورد و نه فقط از نقدهای مکتوب استاد وکیلی جوابی نداد، تا ماه ها در سکوتی سنگین فرو رفت و فعالیت های خود و حتی مجله سمات تعطیل کرد.
این مناظرات مکتوب مکمل مناظرات شفاهی استاد واسطی بود، ایشان در بحث شفاهی بیشتر بر ضعف روش آقای نصیری و مراعات ننمودن اصول اولیه تحقیق تکیه کرده و غیرعلمی بودن طریق وی را در بحث نشان دادند و این مناظرات مکتوب ضعف عمیق علمی جریان نصیری – میلانی را برملا ساخت و مجموعه ای از آموزه های حکمی – عرفانی را که معمولا بد فهمیده می شود تبیین نمود. زبان گویا و بیان رسا و شیوای این مناظرات در ترسیم و توضیح معارف الهی و روشن ساختن آن برای غیرمتخصصان واقعا کم نظیر می باشد و در این راستا کمک زیادی به جویندگان حقیقت می نماید.
در بخش دوم عیارنقدها، حجت الاسلام وکیلی در ۹ یادداشتی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده مطالب مطرح شده از سوی مهدی نصیری منتقد فلسفه و عرفان را پاسخ داده است.
وکیلی در بخشی از یادداشت نهم با بیان اینکه در عالم یک وجود بیشتر نیست، گفته است: «با یک زبان می توان گفت که در عالم یک وجود بیش نیست، چون مخلوقات همه عین همان یک وجودند و از حریم وی خارج نیستند. به همین جهت در اصطلاح به این توحید «وحدت شخصیه وجود» می گویند. یعنی در عالم هستی حقیقت وجود یکی بیش نیست که همان خداوند سبحانه و تعالی است و ماسوای او جدای از او نیستند تا دومی وی محسوب شوند و وجود بیش از یکی شود.»
بخش سوم کتاب درباره درس نامه توحید قرآنی و وحدت وجود است. در این بخش به تبیین توحید قرآنی و پاسخ به برخی از شبهات معاصر درباره آن می پردازد. اصل این مجموعه قسمت دهم از نقدهای استاد حاج شیخ محمدحسن وکیلی بر جناب آقای مهدی نصیری بود که سالهای گذشته به جهاتی منتشر نشد و بعدا با اضافاتی به صورت درسنامه ای در ده جلسه تدوین و در دانشگاه علوم اسلامی رضوی توسط استاد تدریس شده است.
درس اول به بررسی نگاه قرآن کریم به توحید و تفاوت آن با تلقی رائج متکلمات از توحید می پردازد. درس دوم درباره نگاه متکلمان و حکما به توحید است. در درس سوم و درس های بعدی راه دوم در فهم آیات و روایات که همان راه عرفاست بررسی می شود. درس چهارم به برداشت های غلط از وحدت وجود، وحدت در کثرت در نفس و قوا می پردازد. در درس پنجم تمثیل های مختلفی که درباره وحدت شخصیه وجود است بیان می شود.
در درس ششم اقسام نامتنهاهی و معنای نامتناهی بودن خداوند بیان می شود. درس هفتم درباره شرح اقسام عینیت و تفسیر صحیح عینیت خالق و مخلوق پرداخته شده و در نهایت عینیت عرفانی خالق و مخلوق از طریق روایات اثبات شده و نمونه هایی از برداشت های غلط ناآشنایان با معارف الهی ارائه گشته است. درس هشتم به معنای وجود و موجود مجازی که در کلام اهل عرفان به کثرت تکرار می شود می پردازد. در درس نهم به بررسی نمونه های دیگر در معنای وجود و موجود مجازی اختصاص یافته است و سرانجام در درس دهم معنای مجازی بودن هستی و وجود ماسوی الله بررسی می شود.
بخش پایانی کتاب با عنوان ضمائم دارای دو بخش است: ضمیمه اول مروری بر تاریخ عرفان و حکمت شیعی در قرن هفتم تا یازدهم هجری داشته است و ضمیمه دوم نگاهی به کارنامه علمی و عملی به مجله سمات دارد. این بخش شامل مقاله ای با عنوان «نگاهی به کارنامه علمی، عملی سمات» به قلم حجت الاسلام وکیلی است که در شماره ششم مجله خط(ماهنامه علمی فرهنگی خانه طلاب جوان) به چاپ رسیده است.
کتاب «عیار نقدها، بررسی تحلیلی نقدهایی بر عرفان و حکمت اسلامی» به کوشش حجت الاسلام روح الله شفیعیان در یک هزار نسخه و ۶۹۵ صفحه با قیمت ۳۰ هزار تومان توسط انتشارات موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی در بهار ۱۳۹۶ منتشر شده است.