به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ گنجینه منحصر به فردی شامل ۲ هزار نسخه خطی و چاپ سنگی از آثار خواجه نصیرالدین توسی، همراه با شرح و ترجمه و حاشیه بر آثار، در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که بیشتر نسخه‌ها در زمان حیات مؤلف، کتابت شده است.
حجت‌الاسلام محمدحسن نوری‌نیا، رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در این‌باره گفت: ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن توسی مشهور به خواجه نصیرالدین (زاده ۵ اسفند ۵۷۹ در توس و درگذشته ۱۱ تیر ۶۵۳ در بغداد)، شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضیدان و منجم ایرانی سده هفتم است. مجموعه ارزشمندی از آثار وی در قالب ۲ هزار نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی، در گنجینه کتاب‌های خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
وی با اشاره به یکی از نسخه‌های نفیس که در زمان حیات مؤلف کتابت شده، افزود: این اثر با نام «قواعد العقائد» در حکمت و کلام شیعه است و در سال ۶۷۷ هجری قمری، روی کاغذ سمرقندی کتابت شده است. همچنین دو نسخه از تألیفات خواجه نصیرالدین، با نام «زبدة الهیئه» در علم هیأت و نجوم و دیباچه تقویم علاءالدین، هر دو در سال ۶۸۵ هجری قمری در اصفهان کتابت شده است.
حجت‌الاسلام نوری‌نیا درباره نسخه‌ای با موضوع ریاضی که مربوط به «هوپسیکِلِس» ریاضیدان یونانی بوده و توسی آن را تحریر کرده، توضیح داد: این اثر با نام «تحریر المطالع» به دست «قسطاء بن لوقاء» از دانشمندان قرن چهارم به عربی ترجمه شده و تصحیح «یعقوب بن اسحاق کندی» است. کتابت این نسخه، در سال ۶۷۲ هجری قمری و معاصر مؤلف انجام گرفته و نادرشاه افشار در سال ۱۱۴۵ هجری قمری، آن را وقف آستان قدس کرده است.
رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با اشاره به اثری دیگر از این دانشمند ایرانی با نام «رساله معینیه» یا «المفید» که در هیأت و نجوم به زبان فارسی نگاشته شده، بیان کرد: مؤلف، آن را به ابوشمس معین‌الدین بن ناصرالدین بن محتشم تقدیم کرده و نسخه آستان قدس، به قلم محمد بن علی خوافی در سال ۶۶۵ هجری قمری در بردسیر کرمان کتابت شده و آقا زین‌العابدین اصفهانی در ۱۱۶۶ هجری قمری، آن را وقف آستان قدس کرده است. از دیگر نسخه‌های نفیس تألیف توسی، «رساله العزّیه فی شرح مقاله النصیریه» است که در زمان حیات مؤلف بر کاغذ سمرقندی کتابت شده است.
وی ادامه داد: نسخه‌ای از اثر معروف توسی در هیأت و نجوم با نام «زیج ایلخانی» در قرن هفتم کتابت شده و سید جلال‌الدین تهرانی که نایب التولیه آستان قدس بوده، در سال ۱۳۶۱ شمسی، آن را وقف آستان کرده است. از تألیفات مهم خواجه نصیرالدین به زبان فارسی، تحریر اصول اقلیدس است که نام دیگر آن «تحریر الأصول الهندسه و الحساب» بوده و در سال ۶۴۵ هجری قمری تألیف و در سال ۶۴۶ کتابت شده است.
حجت‌الاسلام نوری‌نیا در پایان درباره نسخه‌ای در علم ریاضی که توسی آن را تحریر کرده، گفت: اصل این اثر که «تحریر المفروضات» نام دارد، از ارشمیدس است و «ثابت بن قره» آن را ترجمه کرده و نسخه آستان قدس هم کتابت قرن هفتم است.
نسخه‌هایی نفیس از پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی در آستان قدس
بیش از ۷۰ نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی از آثار زکریای رازی، پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی با موضوع پزشکی، داروسازی، شیمی، فلسفه، الهیات و ماوراءالطبیعه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی وجود دارد.
سید محمدرضا فاضل‌هاشمی، کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با اشاره به یکی از نفیس‌ترین آثار رازی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی با موضوعاتی همچون خواص داروها، درمان، دامپزشکی و کشاورزی، اظهار کرد: این اثر با عنوان «مفید الخاص فی علم الخواص» با ۵۰ مجلس تصویر رنگین از حیوانات و گیاهان کتابت شده و تاریخ کتابت آن را زمان پادشاهی سلطان قلاوون پادشاه مصر بین سال‌های ۷۴۳ و ۷۴۶ هجری قمری دانسته‌اند.
وی درباره نسخه نفیس دیگری به کتابت ۱۰۵۹ قمری که حاوی ده مقاله در توضیح مفاهیم پایه‌ای پزشکی است، افزود: رازی این کتاب را با عنوان «کنّاش منصوری» یا «کتاب منصوری» به نام «ابوصالح منصور بن اسحاق سامانی» والی ری نوشت و در آن از تشریح استخوان‌ها و عضلات، مغز، قلب، چشم، کلیه و مثانه، دستگاه گوارش، ستون فقرات، نخاع و... سخن گفته است. نسخه موجود، توسط «محمد شریف» به خط نستعلیق ۱۸ سطری کتابت شده و اثر دیگر با عنوان «کنّاش فاخر» نیز اهدایی مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۸ است.
اثر دیگری که فاضل هاشمی به آن اشاره کرد، «برءالساعه» در موضوع طب فوری یا فوریت‌های پزشکی است که نسخه‌های فراوانی از اصل کتاب به زبان عربی و ترجمه آن به فارسی در کتابخانه آستان قدس موجود است. اصل کتاب در ۲۳ باب، به خط نستعلیق خوش در دوره صفویه در سال ۱۱۰۲ قمری کتابت شده و در سال ۱۲۶۲ قمری از سوی «تاج ماه بیگم» وقف آستان شده است.
کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ادامه داد: نسخه دیگر «علاج الأمراض» در ۳۶ باب است که به نام‌های «طب الفقرا» و «من لا یحضره الطبیب» نیز معروف است. مؤلف در این کتاب، روش‌های خوددرمانی را برای افرادی که به پزشک دسترسی ندارند، فراهم کرده است. نسخه آستان قدس، به کتابت ۱۱۲۲ قمری بوده و آقا زین‌العابدین خادم اصفهانی در ۱۱۶۶ قمری، آن را وقف کرده است.
وی با بیان اینکه رازی، آثار فراوانی در علم کیمیا یا شیمی دارد، به معروف‌ترین اثر وی در این زمینه با عنوان «سر الأسرار» اشاره کرد و گفت: نسخه کتابخانه، به کتابت ۱۲۳۹ قمری، وقفی محمد ایرانی مجرد در ۱۲۵۰ شمسی است و «محمود بن صاعد سنجری» آن را به فارسی ترجمه کرده که تعدادی نسخه کتابت قرن ۱۳ دوره قاجار، در کتابخانه موجود است.
فاضل هاشمی بیان کرد: آثار دیگری از رازی همچون «الحاوی فی الطب»، «تقاسیم العلل» یا «التقسیم و التشجیر»، «الجدری و الحصبه»، مقاله در «النبض والقاروره»، «اُرجوزه»، «کتاب باه»، «کتاب الشواهد» و «المدخل التعلیمی» در زمینه کیمیا، «کتابان فی التجارب» و آثاری دیگر از این‌دست، از جمله نسخه‌های ارزشمند موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی است.