فرهنگ امروز/ آزاده جعفریان: هنری بلکه ایده اثر هنری بود و هست؛ طرح خلق یک اثر. شاید این نخستین بار است که در ایران به ایده، فکر و اندیشه آفرینش اثر هنری جایزه داده می‌شود؛ سرزمینی که بارها و بارها شنیده‌ایم که در آن به ایده، کم یا حتی بی‌توجهی می‌شود و کم نبوده‌اند نخبگان و هنرمندانی که به جهت نادیده شدن طرح‌های خلاقه‌شان کوچ کرده و رفته‌اند.
جایزه ۳۰ میلیون تومانی هنر معاصر ویستا برای ارائه یک ایده به قدر کافی جذاب بود اما پارسال شاید به جهت گنگ بودن ماجرا و ناباوری اینکه واقعاً موضوع، یک ایده ناب است موجب شد شمار شرکت‌کنندگان چشمگیر نباشد، اتفاقی که امسال رخ داد و تیم کارشناسی و داوری جایزه را متعجب کرد؛ نکته‌ای که حتی در بیانیه شورای داوری، ۲۱ دی ماه در آیین اختتامیه دومین دوره جایزه ویستا در موزه هنرهای معاصر تهران بدان تأکید شد.
داوران دومین دوره این جایزه پریسا پهلوان، حمید سوری، رزیتا شرف جهان، بهرنگ صمدزادگان، نگار تحصیلی و بهنام کامرانی با متر و معیارهایی مانند اهمیت بخشی به فکر و ایده، معاصر بودن، اجرایی بودن، ارزش‌های تئوریـک زیباشناسانه، چالش برانگـیزی آثار از لحاظ زیبایی شناختـی و محتوایـی از میان ۱۹۸ طرح رسیده ۱۶ طرح را در مرحله اول پذیرفتند، سپس در گفت‌وگو با هنرمندان ۹ طرح برای نمایش و قضاوت نهایی فرصت حضور در نمایشگاه را به‌دست آوردند که عبارت بودند از:
آشنا مصطفوی با طرح «راه‌حل نهایی»، مجید تبریزی با طرح «فیلی در تاریکی»، معصومه مهتدی با طرح «پیریت»، پیام قلیچی، نازگل نیری، صنم سایه‌افکن و عماد مردانی با طرح «کاف»؛ مرجان مدنی رزاقی با طرح «نام‌ناپذیر»؛ عمادالدین انوشیروانی با طرح «نود و دو صفحه»؛ مریم فرشاد با طرح «اتاق مادر»؛ عقیل مردانی و عماد مردانی با طرح «سرزمین نابرجا» و پیام مفیدی با طرح «بدن، جزیره‌های مستعمراتی و عمق استراتژیک.»
بنا بر نظر هیأت داوران تمامی طرح‌های ارسالی دومین فراخوان جایزه هنر معاصر ویستا از منظر نو بودن، بکر، تازگی و جذاب بودن در مقایسه با دوره اول تفاوت مشهودی داشتند و این اتفاق امر داوری و قضاوت را پرچالش و بحث برانگیز نمود.
چپریسا پهلوان: جایزه ایرانی که می‌تواند بین‌المللی شود
پریسا پهلوان، مدیر گالری ویستا و طراح جایزه هنر معاصر ویستا درباره شکل‌گیری این جایزه به «ایران» گفت: «گالری ویستا از بدو تولدش به‌عنوان پشتیبان هنر معاصر مطرح بود و ما در طول سال در کنار نمایشگاه معمول نقاشی و مجسمه، از پروژه‌ها و نیو آرت‌های متعددی میزبانی می‌کنیم که ایده محور هستند و به طور واضح خلاف جریان رایج اقتصاد هنر قلمداد می‌شوند؛ ما همیشه به مقوله اقتصاد هنر به دیده احترام می‌نگریم و وجود و رونقش را الزامی و بدیهی می‌دانیم اما این نباید مانع شود که آثار هنری مانند پرفورمنس، ویدئو، اینستالیشن که بازار فروش چندانی ندارند به محاق روند و نادیده انگاشته شوند. از همین منظر ما سالی چند پروژه را در ویستا اجرا می‌کنیم.»
او افزود: «با مطالعه این چند سال دیدیم ایده هنری به معنای فکر شکل دهنده اثر، اندیشه‌ای که به اثر هنری هویت می‌بخشد در ایران جایگاه بایسته و شایسته را ندارد؛ در کوران برپایی رویدادها و نمایشگاه‌های متعدد تجسمی، ایده مغفول می‌ماند و احترام لازمه را نمی‌بیند. با همین نگاه تصمیم گرفتیم جایزه هنر معاصر ویستا را با تمرکز بر «ایده هنری» پایه‌گذاری کنیم تا ضمن اهمیت بخشی به این مهم، نگاه هنرمندان را به این مقوله جلب کنیم زیرا در عصر هنر معاصر این فکر و اندیشه هنرمند است که اهمیت و اصالت دارد و دوره برتری تکنیک یا فلان سبک هنری به سر آمده است.»
پهلوان خاطرنشان کرد: «مسیر جایزه طوری طراحی شده که هنرمند برای ارائه ایده خود باید بتواند از رزومه‌نویسی تا تولید پروپوزال حرفه‌ای را بیاموزد و به شکلی شایسته آن را در قالب ویدئو یا ماکت و چیدمان به مردم نشان دهد، در صورت موفقیت در تمامی این مراحل برگزیده شدن او میسر می‌شود. اتفاقاً تجربه این دو دوره ما را متوجه این نکته کرده است که اغلب هنرمندان ما با چه کمبودهایی در زمینه معرفی ایده‌های خود مواجه هستند که این نقصان می‌تواند به هنر ما آسیب جدی برساند.»
مدیر گالری ویستا توضیح داد: «در دنیای امروز بسیار حیاتی است هنرمند بتواند فکری را که در ذهن دارد بدرستی انتقال دهد، این مهم نیازمند دانش و مهارت در زمینه پروپوزال‌نویسی است، جایزه ویستا تلنگری به هنرمندان زده تا این مهم را دریابند.»
پهلوان گفت: «از نکات هیجان انگیز این است که دور دوم جایزه با اتفاقات مثبت بسیار روبه‌رو شده و هم از حیث کیفیت طرح‌های رسیده و هم ظرافت‌های ارائه ایده‌ها شاهد تحولات عیان بوده‌ایم که همین مؤلفه‌ها ما را نسبت به آینده خوشبین کرده است.»
او ابراز امیدواری کرد در روزگاری نه چندان دور جایزه هنر معاصر ویستا بتواند در گستره‌های منطقه‌ای و بعدتر بین‌المللی برگزار شود، او گفت: «متأسفانه رویدادهای تجسمی فرامرزی که ایران طراح آن باشد کمتر وجود خارجی دارند و از این نظر با فقر غریبی روبه‌روییم که به هیچ وجه شایسته غنای هنری‌مان نیست، این جایزه پتانسیل فرا مرزی شدن را دارد که ما امیدواریم با تجربه اندوزی در داخل و روشن شدن همه چارچوب‌هایش آن را منطقه‌ای برگزار کنیم.»
پهلوان با اشاره به اینکه جایزه نقدی ۳۰ میلیون تومانی ویستا در واقع کمک هزینه اجرای ایده‌ای است که رتبه نخست را به دست می‌آورد، گفت: «تلاش ما در این دو سال این بوده که آیین اختتامیه این جایزه را به جشنی برای جامعه تجسمی بدل کنیم و در آن علاوه بر برگزیدگان، از همه کسانی که با ایده‌های پیشرو به ارتقای هنر ایران کمک می‌کنند، تجلیل کنیم.»
برنده دومین جایزه ویستا چه گفت؟
پیام مفیدی برنده دومین جایزه ویستا که چند سالی است به کانادا مهاجرت کرده هم درباره این رویداد گفت: «احساسم بیش از اینکه معطوف به گرفتن جایزه باشد در مورد وجود چنین امکانی برای آرتیست‌های ایرانیست که امیدوارم این جنس اتفاقات برای حمایت از هنر معاصر و غیرتجاری بیشتر شود. شاخه‌هایی از هنر معاصر مثل پرفورمنس و اینستالیشن‌ها و اینتراکتیوها، هنوز چندان جایی در بازار هنر ایران پیدا نکرده‌اند و مؤسساتی که باید از آنها حمایت کنند یا وجود ندارند یا به وظایف خود عمل نمی کنند یا میلشان بیشتر به مصرف کردن است تا تولید و...، مثل موزه هنرهای معاصر و بعضی بنیادهای هنری. البته در وجود این بنیادها همیشه نکات مثبت زیادی هست که موضوع صحبت ما نیست، ولی انتقادی که وارد می‌دانم نپرداختن یا کم پرداختن به جریان‌سازی و بسترسازی برای هنر مستقل ایرانی است. از جنسی که ایران تولیدکننده‌اش باشد خارج از نفوذ دید کولونیالیستی مؤسسات فرهنگی-هنری غربی که عموماً به‌دنبال تصویر خاصی از هنر ایران هستند.»
او در عین حال گفت: «در هر حال خوشحالم که قدم اول برای ساخت کارم را می‌توانم بردارم، اثر «بدن، جزیره‌های مستعمراتی و عمق استراتژیک» تمثالی از بدن مهاجر است که من اجرای کار را شروع کرده ام، البته چون مراحل مختلفی دارد و بخشی مکانیکی است، نمی‌توانم زمان قطعی برای تکمیل شدن کار تعیین کنم ولی پیش‌بینی من از زمان اجرا بین ۹ ماه تا یک سال است که بخشی البته صرف محاسبات و ساخت قطعات و احتمالاً رفع مشکلات احتمالی در پروسه ساخت خواهد شد.»
کامرانی و فکرهای برتر
بهنام کامرانی، استاد دانشگاه و عضو هیأت داوران دومین دوره جایزه هنر معاصر ویستا درباره اهمیت ایده در این رویداد گفت: «در این رویداد ایده، محور قرار دارد اما به طور حتم در کنار توجه به ایده نحوه اجرا و نوع آن نیز بسیار اهمیت دارد لذا اینکه چطور هنرمند ایده را با اجرا همراه می‌کند و با استفاده از اجرا ایده را حمایت و هدایت می‌کند، نیز در مرکز توجه ما قرار دارد.»
او درباره دلیل شکل‌گیری این جایزه اظهار کرد: «در جایزه ویستا تلاش بر این است که خارج از جنبه‌های مارکتینگی که اغلب گالری‌ها به آن توجه دارند، فکرهای برتر هنرمندان معاصر را مورد توجه قرار دهیم که بسیار اتفاق مغتنمی است زیرا بسیاری از پروژه‌های حاضر در جایزه ویستا به خاطر جنبه‌های اجتماعی که دارند گاهی اجازه اجرا پیدا نمی‌کنند لذا این مسابقه علاوه بر شکل دادن رقابت بین هنرمندان این ایده‌ها را به بهترین شکل هدایت و حمایت می‌کند.»
صمدزادگان و تشریح ایده برتر
بهرنگ صمدزادگان، عضو هیأت داوران جایزه ویستا ضمن تأکید بر وجود این جایزه، درباره ایده‌ای که دومین نشان ویستا را از آن خود کرد، گفت: «ایده برتر «بدن، جزیره‌های مستعمراتی و عمق استراتژیک» متعلق به پیام مفیدی، ظرافت جذابی دارد، زیرا در عین تصویرگری یک امر تاریخی، اجتماعی، توانسته بود مسیر حرکت را به سمت خویشتن تصویر کند. در واقع او بدن را بستر تجربه مهاجرت قرار داد و توانست مسأله مهاجرت را به‌عنوان یک تجربه استعماری بر بدن مطرح کند.»
صمدزادگان ادامه داد: «در اثر مفیدی، بدن عرصه تجربه ظلال مهاجرت در نظر گرفته شده. این اثر نگاهی گسترده به مسأله مهاجرت در دنیای امروز و فجایع آن دارد.»
او افزود: «در اثر «بدن، جزیره‌های مستعمراتی و عمق استراتژیک»، مهاجر به تولید صدایی می‌پردازد که جهان آن را نمی‌شنود ضمن اینکه مفیدی این اثر را در قالبی کاملاً هیجان‌انگیز و عجیب ارائه کرده بود.»
شرف جهان: این جایزه مشابه ندارد
رزیتا شرف‌جهان دیگر عضو هیأت داوران دومین دوره جایزه هنر معاصر ویستا گفت: «ما در ایران مشابه چنین جایزه‌ای نداریم و جای خالی آن بسیار حس می‌شد. چون معمولاً چنین کارهایی برعهده دانشگاه‌ها و بنیادهای فرهنگی است و هزینه‌های زیادی برای آن صرف می‌شود. ولی در ایران حمایتی از آثار ایده محور نمی‌شود و هنرمندانی که چنین کارهایی را انجام می‌دهند باید برای اجرای ایده خود به‌دنبال اسپانسر بگردند.»
شرف جهان با بیان اینکه نگاه جهان به ایده است، گفت: «ما در ایران برای محور قرار دادن ایده مشکل زیادی داریم. اگرچه جایزه ویستا فقط به یک نفر تعلق می‌گیرد و باز هم بسیاری از هنرمندان از آن بی‌بهره می‌مانند، اما کار بسیار بزرگی است و به بخشی از هنر که تجربه‌گرا هست کمک می‌کند. در نبود چنین حمایت‌هایی آن هنر کلیشه‌ای که در بازار موفق است مدام تکرار می‌شود و ما در یک نقطه درجا می‌زنیم. برای حمایت از جریان‌های نو و آمدن آثار جدید، لازم است که چنین رویدادهایی وجود داشته باشد.»
اکنون در کنار چندین جوایز ادبی بخش خصوصی، حالا هنرهای تجسمی هم جایزه بخش خصوصی دارد؛ مهم البته ماندگاری و استمرار این جوایز است که می‌تواند آنها را تأثیرگذار و جریان ساز کند.
منبع: ایران