به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ سیدعباس حسینی‌نیک، مدیرمسؤل انتشارات حقوقی مجد و سخنران دوم پنل اول همایش ویرایش، درباره ویرایش و حقوق معنوی ویراستار گفت: اول اینکه حرف ویرایش قائم به ذات خودش نیست، به دلیل اینکه ویرایش بر اساس یک متن انجام می‌شود که آن متن از یک نویسنده یا مترجم است که صاحب حق است پس قائم به ذات خودش نیست و فعالیت بر یک متن موجود است. اگر آثار را تقسیم کنیم، بعضی‌ها مثل تالیف، ترجمه و امثال این‌ها قائم به ذات خودشان هستند اما بعضی آثار اشتقاقی و تبعی‌اند، به تبع آثار دیگر صاحب حق می‌شوند کسانی که فعالیتی انجام می‌دهند در این حالت اشتقاقی زمانی برای آن شخصی که فعالیت جدید انجام داده، قائل به حق هستیم که حق نفر اول یا اثر اصلی رعایت شده باشد. اگر حقوق اثر اصلی را رعایت کنند نفر دوم هم که اثر اشتقاقی را پدید می‌آورد، می‌تواند صاحب حق شود. خود ترجمه یک اثر اشتقاقی است. نویسنده کتاب صاحب حق اصلی کتاب است و مترجم زمانی صاحب حق است که حقوق نویسنده اصلی رعایت شده باشد.
وی ادامه داد: اینکه حقوق مولفان اصلی کتاب‌های خارجی در ایران رعایت نمی‌شود، شکایت دیگری است و آن ماده 22 قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و موضوع کپیرایت است. اما اگر در ایران یک کتابی توسط نویسنده‌ای نوشته شده باشد، اجازه ترجمه این کتاب با همین نویسنده است و کسی بدون اجازه او نمی‌تواند آن را ترجمه کند، اما اگر اجازه داد، صاحب ترجمه، صاحب حق می‌شود و آن حقوق مانع از این می‌شود که دیگران به حقوق او تجاوز کنند. بنابراین نکته اول این است که اثر ویرایش‌شده یک اثر اشتقاقی است. نکته دوم هم اینکه حقوق آثار اشتقاقی، منوط به رضایت و رعایت حقوق صاحب اثر اصلی است که اثر ویرایش مشقوق آن است.
حسینی‌نیک در ادامه گفت: موضوع سوم، در حقوق مالکیت ادبی و هنری یا حقوق آفرینش‌های فکری این است که ما اگر بخواهیم از یک اثری حمایت کنیم فی الواقع سه شرط اساسی باید داشته باشد. شرط اول این است که محسوس باشد، عینیت پیدا کند. چون ما در حقوق مالکیت فکری از ایده‌ها حمایت نمی‌کنیم و باید به منصه ظهور برسد. دوم اینکه آن چیزی که قصد حمایت آن را داریم، بایستی از راه دانش، یا هنر، یا ابتکار به وجو آمده باشد که این‌ها نص قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان است. پس یک اثر موهوم و بی معنی قابل حمایت نیست. نکته یا شرط سوم این است که اثر اصیل باشد، یعنی خود شخص انجام داده باشد، نه اینکه وجهی پرداخت کند تا دیگران برایش کاری انجام دهند. بنابراین اثر باید اصیل باشد اگرچه جدید نباشد. تفاوت جدید و اصیل هم در این است که مثلا اگر یکی نقاشی به تقلید از یکی از آثار ونگوک بکشد، این اثر اصیل هست اما جدید نیست ولی ما آن را حمایت می‌کنیم.
مدیرمسؤل انتشارات مجد با بیان اینکه اساتید فن می‌گویند ویرایش سه نوع است؛ ویرایش فنی، ویرایش ادبی و ویرایش علمی، اضافه کرد: اگر چه ممکن است محصور به این سه نوع نباشد ولی با آن شرایطی که من عرض می‌کنم، هر نوع دیگر هم بود، باید با این تطبیق دهیم. ویرایش فنی مشهور یک اثر قابل حمایت نیست اما ویرایش ادبی و علمی قابل حمایت و به نوعی اثر اشتقاقی است که ما می‌توانیم از آن حمایت کنیم و صاحب حق شویم. مسئله پنجم اینکه، صاحب اثر چه زنده باشد، چه نباشد، ویراستار به هیچ وجه اجازه ندارد خارج از آن مفهوم و محتوایی که پدیدآورنده خلق کرده را تغییر دهد و نقض حقوق معنوی پدیدآورنده است.
در نظام کپیرایت این حقوق معنوی ضعیف‌ترند
وی در ادامه به دو نوع حقوق معنوی یعنی حق تمامیت و حق سرپرستی اشاره کرد و گفت: بابت ویرایش هیچ قانونی در قوانین ما وجود ندارد حتی اسم آن نیامده و در لایحه جدید که در مجلس است و من و یک تیم حقوقی روی آن لایحه کار کرده‌اند، اسمی از ویرایش نیامده است اما ترجمه و دیگر آثار اشتقاقی که شبیه ویرایش هستند و حکم ویرایش هم شبیه آنها هست، می‌توان استخراج کرد که برای آثار اشتقاقی مثل ترجمه، به دلیل اینکه خودشان چیزی خلق نمی‌کنند، نمی‌شود حق تمامیت قائل شد. پس حق تمامیت برای آثار اشتقاقی نیست. در ویرایش هم ویراستار حق تغییر ندارد که بتوان برای آن حق تمامیت قائل شویم، اما حق سرپرستی قائلیم، یعنی چنانچه کتابی توسط ناشر یا خودپدیدآورنده برای ویرایش پیشنهاد شود و ویراستار پای کار ویرایش بیاید و اجازه پدیدآورنده را داشته باشد، اصل بر این است که ویراستار در محدوده همان متن، مفهوم،مقصود و غرض پدیدآورنده را تغییر ندهد، فقط می‌تواند مستندسازی کند. ویراستار حق ندارد نتیجه‌گیری یا مفهوم پدیدآورنده را هر چند هم که اشتباه باشد، تغییر دهد، الا اینکه پدیدآورنده به ویراستار اجازه تغییر مطالب را بدهد.
حسینی‌نیک در پایان گفت: دو نظام حقوقی در حوزه حقوق مالکیتی- فکری با عناوین نظام حق مولف و نظام کپیرایت است. نظام حق مولف برای کشورهایی است که دارای حقوق نوشته هستند، مثل کشور ما و نظام کپیرایت برای کشورهایی است که دارای حقوق نانوشته‌اند. مثل کشور انگلیس و آمریکا. در نظام حق مولف همه چیز حول محور مولف و حقوق معنوی او می‌گردد اما در نظام کپیرایت این حقوق معنوی ضعیف‌ترند. در کشور ما وضع موجود ناشران، نویسندگان و ویراستاران بر اساس نظام حق مولف و قوانین داخلی است.
گفتنی است همایش ویرایش روز گذشته دوشنبه (14اسفند) به همت خانه کتاب در سرای کتاب خانه کتاب برگزار شد.