به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ دومین روز همایش «خوانش انتقادی جامعه شناسی دورکیم و مسائل جامعه ایران» در دو پنل تخصصی با حضور چهره‌ها و صاحب‌نظران حوزه جامعه‌شناسی عصر روز چهارشنبه 16 اسفند در دانشگاه خوارزمی برگزار شد.
مسعود گلچین عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی در این مراسم با بیان اینکه صحبت از دورکیم در محافل علمی ما کم بوده است گفت: امروز اگر کسی بخواهد از نظریه‌ها و آثار دورکیم بگوید ممکن است با انواع اتهامات روبه‌رو شود، این اتهام که ما می‌خواهیم از تفکر انتزاعی سخن بگوییم یا اینکه مدافع ثبات هستیم.
وی با اشاره به اینکه دورکیم به دنبال علم الاجتماع و جامعه‌شناسی علمی است افزود: او آثار مختلفی دارد؛ کتاب «قواعد روش جامعه‌شناسی» او به طور شگفت انگیزی اندیشه و روش دورکیم را بازتاب می‌دهد. در کتاب تقسیم کار اجتماعی نیز دورکیم به تحلیل جامعه جدید اشاره می‌کند و آسیب‌شناسی عمیقی دارد. در کتاب خودکشی نیز دورکیم مساله اجتماعی را مطرح می‌کند. او از تقسیم کار عدول نمی‌کند بلکه مطالعه خودکشی ذیل تقسیم کار ادامه پیدا می‌کند. همه کتاب‌های جامعه‌شناسی او مساله خاصی را بررسی می‌کند.
وی ادامه داد: اما کتاب «قواعد روش جامعه‌شناسی» فلسفه و چیستی جامعه‌شناسی او را نشان می‌دهد. اگر قرار است علم الاجتماع داشته باشیم آن چیست؟ در این کتاب قرار است دورکیم بیان کند که علم الاجتماع چیست و چگونه امکان پذیر است. البته مقدمات این کتاب بسیار ارزشمند است و دورکیم در آن برای اثبات جامعه‌شناسی از راه استدلالی و استقرایی استفاده می‌کند. بر اساس این دیدگاه آغاز امکان علم اجتماعی وقتی است که به وقوع آن معتقد باشیم و برای آن حیثیت قائل باشیم. از فصل دوم به دورکیم قواعد و چارچوب های روش شناختی مناسب برای مطالعه پدیده‌های اجتماعی را ارائه می‌دهد و از این رهگذر امکان و ضرورت علم اجتماعی، نظری وکاربردی را بر اساس درک معینی از پدیده‌های اجتماعی، جامعه، امر بهنجار و نابهنجار، طبیعی بودن جرم و مجازات و مطنق و روش‌شناسی حاکم بر علوم تجربی روشن می‌سازد.
به گفته گلچین، این گونه علم اجتماعی در عین حال که آشکارا درصدد دوری جستن از جهت‌گیری‌های مسلکی و ایدئولوژیک است، با وفاداری و منطق نظری و روش علم تجربی برای شناخت، تحلیل و مداخلات کاربردی موجه، مفید و مبتنی بر علم از روزگار دورکیم تاکنون می‌توانسته و می‌باید کارساز بوده باشد.
جامعه‌شناسی جمهوری خواهانه دورکیمی
حسام سلامت نیز در بخش دیگری از این نشست مقاله خود را با عنوان «در دفاع از امر اجتماعی: جامعه‌شناسی جمهوری‌خواهانه دورکیمی در مصاف با نئولیبرالیسم، محافظه‌کاری و دولت‌گرایی» ارائه کرد و گفت: پرسش محوری جامعه شناسی دورکیم درست در زمانه‌ای شکل گرفت که به نظر می‌رسید بنیان‌های حیات اجتماعی و شالوده‌های زندگی جمعی به واسطه گسترش مناسبات فردی ساز سرمایه‌داری نوظهور از یک سو و اول کارکردهای انسجام بخش دین از سوی دیگر دستخوش فروپاشی شده است. به باور دورکیم در برابر فترت روز افزون امر اجتماعی نه سودای بازگشت به جهان پرشور زندگی دین کاری از پیش می‌برد و نه از خیال سرنگونی رهایی بخش سرمایه‌داری به واقع کاری ساخته بود.
وی ادامه داد: از این حیث دورکیم با محافظه‌کاری زمانه‌اش که رویای احیای نظم کهن را می‌دید مرز بندی داشت، هم با مارکسیسمی که با اتکای برنامه‌ریزی متمرکز دولت گرایانه بوروکراتیک به باز ساختن مهندسانه جامعه فکر می‌کرد و هم با نولیبرالیسمی که رشته تمامی امور را به دست نامرئی بازار می‌سپرد.
به گفته این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی، دورکیم می‌کوشد از مجرای بازسازی وظایف اجتماعی دولت در قبال جامعه از یک طرف و باز تعریف جامعه مدنی از طرف دیگر از احیای امر اجتماعی در قالب قسمی جمهوری خواهی دموکراتیک دفاع کند. در زمانه حاضر و در جامعه‌ای چون جامعه ما این الگوی دورکیمی می‌تواند موضوعیت پروبلماتیکی پیدا کند.
سلامت توضیح داد: آنچه مایلم جامعه‌شناسی جمهوری خواهانه دورکیمی بنامم الف) در تقابل با «جامعه وجود ندارد» نولیبرالیسم و در مصاف با «انسان اقتصادی» آنکه به تمامی به دست منافع خصوصی‌اش هدایت می‌شود از در هم تنیدگی زندگی فردی با حیات جمعی در کسوت انسان اجتماعی، سخن می‌گوید و حصول خیر مشترک را نه به بازار که به جامعه نسبت می‌دهد و در فاصله‌گذاری تام با بنیادگرایی تام با بازار دولت را به تمامی از مداخله اجتماعی معاف نمی‌کند. ب) در مصاف با دولت‌گرایی اقتدار طلبانه بوروکراتیک از حق به فردیت و آزادی، همزمان، ضرورت خودگرانی خلاقانه جامعه مدنی دفاع می‌کند. ج) در برابر محافظه‌کاری سنت‌گرایانه شیفته احیا و بازگشت، به روح نوجویانه دستخوش دگرگونی مدرنیته آری می‌گوید.
وی یادآور شد: این منظومه سه وجهی جامعه‌شناسی دورکیمی با وجود تنش‌های درونی‌اش که در آشتی دشوار مولفه‌های ناهمساز ریشه دارد به دقیق‌ترین معنای کلمه «معاصر» است و درست به همین دلیل می‌توان نسبت‌های پروبلماتیک خود را با آن بازشناخت.
به گفته سلامت، آرایش نیروهای سیاسی در ایران ما را با نیروهایی که دورکیم با آنها گفتگو می‌کند تلاقی می‌دهد. نماینده محافظه‌کاری در ایران اسلام سیاسی که سودای نظم کهن دارد. از سویی نظام حقوقی دین سالار در ایران دو مشکل تبعیض و خشونت دارد. جامعه‌شناسی دورکیمی در اینجا نمی‌تواند با نظم تئوکراتیک درگیر نشود و منتقد تبعیض‌ها و خشونت‌های ساختاری در نظام حقوقی ما نباشد.
راه حل دورکیم برای حل بحران های اقتصادی چیست؟
حمزه نوذری عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به کتاب «تقسیم کار اجتماعی» گفت: دورکیم در این اثر به مشکلات اقتصادی در جامعه‌ای مانند ما از جمله تخاصم میان کار و سرمایه اشاره می‌کند. او این مساله را ناشی از آن می‌داند که حدود و قصوری برای بازیگران اقتصادی مشخص نشده است. بنابراین از نظر او حیات اقتصادی نمی‌تواند بدون ضوابط باشد.
به گفته وی، بی نظمی‌های اقتصادی که دورکیم به ان اشاره می‌کند ناشی از اصل منفعت شخصی است. حال سوال این است که راه حل دورکیم برای حل بحران های اقتصادی چیست؟ در پاسخ باید گفت خوانش جامعه شناسانه جدید از دورکیم یکی از راهکارهاست. اگر می‌خواهیم رفتار انسانی افراد را تحلیل کنیم باید با توجه به قواعد و مقررات و شبکه اجتماعی این کار را بکنیم. باید توجه داشت که اصل منفعت شخصی نابرابری را شکل می‌دهد و برندگان قوی و بازندگان ضعیف را بر اساس ویراست دوم کتاب تقسیم اجتماعی شکل می دهد.
وی تاکید کرد: راه حل دورکیم برای نابسامانی اقتصادی قاعده مندی است به شرط اینکه دولتی نباشد چون دولت تخصص این کار را ندارد. نوذری در بخش‌های دیگری از سخنانش به مقایسه سخنان دورکیم درباره چگونگی اصناف و وضعیت آنها در ایران پرداخت.
کتاب «منتسکیو و روسو پیشگامان جامعه‌شناسی»
در بخش دیگری از این نشست یونس اکبری و مسعود زمانی مقدم توضیحاتی را درباره کتاب «منتسکیو و روسو پیشگامان جامعه‌شناسی» ارائه کردند.
اکبری در همین باره توضیح داد: منتسکیو و روسو دو متفکر برجسته عصر روشنگری از جمله فیلسوفانی بوده‌اند که در اندیشه آنها بعد اجتماعی تحلیل پدیده‌های انسانی بسی پررنگ تر از هم عصرانشان بوده است. دورکیم در کتاب «منتسکوی و روسو پیشگامان جامعه‌شناسی» به نقش و اهمیت رویکرد اجتماعی این دو متفکر در فراهم کردن زمینه رشد علم جامعه‌شناسی پرداخته است.
وی عنوان کرد: بخش اول کتاب به بررسی سهم منتسکیو در برآمدن علم اجتماعی می‌پردازد. رساله دکتری دورکیم به زبان لاتین است که همزمان با نگارش کتاب درباره تقسیم کار اجتماعی به رشته تحریر درآمده است. بخش دوم کتاب که بر تفسیر کتاب «قرار داد اجتماعی» روسو تمرکز دارد، درسگفتاری است که دورکیم در طول یک ترم تحصیلی در دانشگاه بوردو تدریس کرده است. این دو بخش به همراه مقدمه‌ای از هنری پی‌یر و موخره‌ای از جورج دیوی متن کتاب را تشکیل می‌دهند.