به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ مراسم نکوداشت ایرج افشار و هفتمین سالگرد درگذشت او شنبه (19 اسفندماه) در مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد. در آیین نکوداشت ایرج افشار، کتاب‌های «کتابشناسی موضوعی_تاریخی از چاپکرده‌ها و نوشته‌های ایرج افشار؛ منتشر شده در سال‌های ۱۳۹۵-۱۳۲۳» تحقیق و تالیف میلاد عظیمی و «اسناد تاریخ دانشگاه تهران، موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه» گردآوری سوسن اصیلی که به کوشش موسسه خانه کتاب منتشر شده بود، رونمایی و با ۲۰ درصد تخفیف در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.
ایرج افشار را باید با محمدبن اسحاق‌بن ندیم مقایسه کنیم
در ادامه جلسه آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، تولیت موقوفات افشار، گفت: ایرج افشار کارهای بسیاری کرده که تمام اهل‌فن نسبت به هنگامه‌ای که او آفریده انگشت حیرت به دندان هستند. میان ابعاد گوناگون کارهای او چند بعد از همه بزرگتر و درشت‌تر است که باید به آنها توجه شود. ایرج افشار کتاب‌شناس، نسخه‌شناس و کتابدار است. اگر بخواهیم او را در این زمینه تحلیل کنیم باید او را با محمدبن اسحاق‌بن ندیم در قرن چهارم مقایسه کنیم. ابن ندیم کتاب الفهرست را نسبت به کتاب‌های موجود تا زمان خودش می‌نویسد او یک دایرة‌المعارف‌نویس است فقط نام کتاب را نمی‌گوید خلاصه کتاب و زندگی مولف را هم می‌گوید و از علوم زمان خود به یک تقسیم‌بندی می‌رسد. در تقسیم‌بندی او کتاب‌ها به ده قسم تقسیم شده‌اند و انصافا گزارش بسیار دقیقی از کتاب‌ها ارائه داده است.
وی افزود: بعد از او شیخ آقابزرگ تهرانی است از مهمترین افرادی است که در گوشه نجف به اطلاعات دقیق راجع‌به کتاب‌ها دست یافته و به گزارشی در این زمینه رسیده است. ابن‌یوسف حدائق که فهرست‌نویس کتابخانه سپهسالار هست هم در این زمینه اهمیت دارد چراکه در گزارش‌های او به خلاصه کتاب‌های دست پیدا می‌کنیم. بعد از اینها عبدالله انوار است. کتابدار و فهرست‌نویس کتابخانه‌های نسخه‌های خطی. استاد محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار کارهای اولیه‌شان را از همین کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران شروع کردند.
وی افزود: ایرج افشار یکی از ایرانشناسان به‌معنی واقعی کلمه بود. امروز ایرانشناسی یک علم است که به‌نظر می‌رسد هنوز تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است و شامل تاریخ، ادبیات، هنر، فرهنگ ایران کهن و ایران نو می‌شود. این رشته را اولین بار غربی‌ها به وجود آوردند اما مهمترین نکته در نگاه آنها این است که هر مسئله را از اهلش بپرسند. گوبینو یکی از این ایرانشناسان است که وزیرمختار فرانسه بود که به ایران آمد. ادوارد براون یکی دیگر از آن‌هاست. من نمی‌گویم که اینها هیچ اشتباهی ندارند اما جای تشکر و سپاس است که شخصیت‌های بزرگی از جمله ایرج افشار ایرانشناسی را در کشور به یک علم بومی تبدیل کردند.
او تاکید کرد: وقف‌نامه‌هایی که ایرج افشار نوشته است در عین‌حال که او در سوئیس حقوق خوانده اما نکاتی در وقف‌نامه است که جای تأمل دارد. وقف بسیار بزرگ او در زمینه ایرانشناسی و ادبیات فارسی است و از همه مهمتر وقفی برای قدردانی از ایرانشناسان جهان. بعید می‌دانم این نکته در ذهن خود دکتر محمود افشار هم بوده باشد. این از کارهای ایرج است. ایرانشناسان در حدود متفاوتی هستند اما نوادری از آنها موجودند که در کنار دانش، عشق به ایران خمیره جانشان شده است و نکته آخر اینکه ایرج افشار ایرانگرد بود و بیشتر ایران را با پای پیاده همراه منوچهر ستوده، زریاب خویی و گاه با شفیعی کدکنی روستا به روستا رفته و دیده بود.
افشار از حیث مدیریت کتابخانه نقش محوری داشت
رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی ضمن خیرمقدم به حضار این جلسه گفت: افشار 14 سال از سال 1343 تا 1357 ریاست کتابخانه مرکزی را برعهده داشت و مهمترین تحول در آن دوره همین ساختمان است که امروز در آن به‌سر می‌بریم و او چنان زحمتی برای این ساختمان کشید که هم‌اکنون ما احساس کهنگی نمی‌کنیم. بایستی یادی کنیم از مرحوم مشکات که اولین بار نسخه‌های خطی خود را به این کتابخانه اهدا کرد و سال‌هایی که آقای افشار مدیریت کتابخانه را به‌عهده داشتند به هر دلیلی این کتابخانه یکی از بهترین کتابخانه‌های کشور شناخته شد.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: ما در این کشور کتابخانه کم نداریم. مشکل ما مدیریت کتابخانه‌ها و بینش‌های بسته‌ای است که در اطراف این کتابخانه‌ها وجود دارد. اگر همان مقداری که به تجمیع کتاب در کتابخانه‌ها همت کرده‌ایم به همان میزان نسبت به ارایه کتاب‌ها هم بکوشیم اتفاق بهتری خواهد افتاد. افشار از حیث مدیریت نقش محوری دارد ما کتابخانه‌های خوبی داریم اما باید مدیریت کتابخانه‌ها را هم به روز بکنیم و در این زمینه نیاز به تحول در کار کتابداری داریم.
وی افزود: اکنون فن‌آوری جدیدی است که ذهن را مورد توجه قرار می‌دهد این کتابخانه با این فضا و ساختمان در حال تبدیل‌شدن به موزه است. بحث بر سر تحول الکترونیکی کتابخانه‌هاست که بایستی رخ دهد. در کشور ما هیچ نهادی متکلف فضای مجازی در حوزه کتاب و علم نیست. ما در این زمینه نیاز به تحولی داریم که متخصصان کتابداری باید انجام دهند. بخش مهمی از این سرمایه در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی است.
جعفریان گفت: بسیاری از نسخه‌های نادر که در فهرست‌ها هم وجود ندارد در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارند و با توجه به موقعیتی که دانشگاه تهران دارد بایستی در زمینه معرفی این نسخه‌ها برنامه ویژه‌ای داشته باشد. شاید هیچ دانشگاهی به اندازه دانشگاه تهران برای پایانه اینترنتی هزینه نمی‌کند. بالای هشت میلیارد تومان برای خرید اطلاعات، مقاله و کتاب‌های اینترنتی هزینه شده است. اگر ما بتوانیم به آن سمت برویم می‌شود گفت بعد از تلاش‌هایی که مرحوم افشار داشته می‌توان امیدوار باشیم که با این تحول سهم فرهنگی خودمان را در دنیا داشته باشیم.
ایرج افشار یک انسان چندبعدی است
نورالله مرادی سخنران دیگر جلسه بود که درباره نقش ایرج‌افشار در کتابداری صحبت کرد.
وی گفت: ایرج افشار یک انسان چندبعدی است. او در چندین حوزه متخصص بود و این باعث می‌شد مرحوم افشار از حالت یک فرد بیرون بیاید. من فکر می‌کنم اگر روزی بخواهند زندگینامه او را بنویسند باید یک گروه به او و آثارش بپردازند. نقش ایرج افشار در تحول کتابداری ایران از کتابداری سنتی به کتابداری مدرن، شایان توجه است. کتابداری سنتی ما سابقه‌ای بیش از هزار سال دارد و کتابخانه‌های بسیار بزرگی در زمان‌های گذشته در ایران ساخته شده بودند که امروز تنها یکی از آنها باقی مانده که کتابخانه آستان قدس رضوی است.
وی توضیح داد: از دهه 30 و بعد در دهه 40هجری شمسی، کتابداری نوین ما آغاز شد. در سال‌های دهه 30 چندنفری برای دوره‌دیدن در زمینه کتابداری به خارج از کشور اعزام شدند که یکی از آنها ایرج افشار بود که به پاریس رفت. چند رویداد مهم در میانه دهه 40 در این زمینه به وقوع می‌پیوندد؛ تاسیس انجمن کتابداران، اولین دوره کارشناسی ارشد کتابداری و تحول کتابداری در کتابخانه‌های وزارت علوم و آموزش عالی از آن جمله است. در آن دوره عده‌ای با کتابداری نوین مخالف بودند و تنها کسی که از کتابداری نوین دفاع می‌کرد، مرحوم ایرج افشار بود.
مرادی گفت: در سال 1343 مرحوم پرویز ناتل خانلری حکم ریاست کتابخانه ملی را به ایرج افشار داد. مدت مدیریت او فقط 7 ماه بود و بعد از این مدت استعفا داد. در واقع کوتاه‌ترین دوره ریاست کتابخانه ملی به ایرج افشار اختصاص دارد. اما در بررسی هر کار مهمی که در کتابخانه ملی انجام شده به ایرج افشار می‌رسیم. امروز یکی از مهمترین بخش‌های کتابخانه ملی بخش ایرانشناسی است. سومین کار ایرج افشار تاسیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است. این کتابخانه در سال 1328 با اهدای نسخه‌های خطی دکتر مشکات تاسیس شد. در سال 1342 ایرج افشار رئیس کتابخانه مرکزی و مامور احداث کتابخانه مرکزی، مکان‌یابی، نظارت بر نقشه‌ها، اساسنامه، تامین نیروی انسانی و بعد هم مدیریت آن شد. این بزرگترین کتابخانه دانشگاهی در ایران بود.
وی تاکید کرد: چهارمین خدمت بزرگ افشار، تدوین کتابشناسی نوین ایران است. در سال 1334 نخستین کتابشناسی را ایرج افشار جمع‌آوری می‌کند و نامش را کتابشناسی افشار می‌گذارد. از سال 1343 افشار این کار را به کتابخانه ملی واگذار کرد. اما مقاله‌نامه در سطح جهانی پدیده جدیدی به شمار می‌رود که شاید از تاریخ شکل‌گیری آن 300 و 400 سال بیشتر نمی‌گذرد. در ایران اصلا سابقه نداشت و نخستین فهرست مقالات فارسی را ایرج افشار در سال 1340 منتشر کرد. حتی مقالاتی که در خارج از ایران درباره فرهنگ کشور ما نوشته شده بود را در این کتاب فهرست می‌کند. هم‌اکنون این کار افشار را بنیاد دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه می‌دهد.
مرادی توضیح داد: از کارهای دیگر افشار، انتشار مجله کتابداری است که امسال به پنجاهمین سالش رسیده است و تدریس او در دانشکده کتابداری از کارهای مهمی است که انجام داد. تمام دانشجویان این رشته درس نسخه‌های خطی را با ایرج افشار گذرانده‌اند. اما بعد از انقلاب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به ایرج افشار خیلی بی‌مهری کرد و حتی تا چند سال پیش در سایت دانشگاه تهران نامی از ایرج افشار نیامده بود. اصلا انگار ایرج افشار نامی در اینجا نبوده است. شاید به همین خاطر هم بود که وقتی او مجموعه خودش را می‌خواست اهدا کند این مجموعه را به دانشگاه تهران نداد بلکه آن را به دائرةالمعارف اسلامی اهدا کرد و شاید همین نکته نشان از دل‌آزردگی او بود.
پایه‌گذاری بنیاد کتابخانه مرکزی با اهدای 30 هزار نسخه خطی
در ادامه جلسه قدرت‌الله روشنی زعفرانلو، از همکاران قدیمی ایرج افشار درباره بنای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و پایه‌گذاری آن به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: بنیاد کتابخانه مرکزی با اهدای 30 هزار نسخه خطی پایه‌گذاری شد و نام عده‌ای از اهداکنندگان کتاب در سنگ‌نوشته درب ورودی کتابخانه مرکزی درج شده است. کتاب‌های اهدایی مرحوم مشکات ابتدا در زیرزمین دانشکده علوم گذاشته شد و در این مکان چندنفر از همکاران دانشگاهی مشغول به کار بودند. بعد از مدتی ایرج افشار برای مدیریت این کتابخانه برگزیده شد.
آموزش کتابداری جدید با همت افشار
در ادامه این نشست سوسن اصیلی از همکاران قدیمی ایرج افشار در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: در شرایطی که امکان توسعه کتابخانه‌ها وجود نداشت ایجاد یک مرکز تحقیقات و مطالعات مناسب مطابق با ساختار کتابخانه‌های دانشگاهی جهان مورد توجه قرار گرفت. در سال 1343 ایرج افشار به‌عنوان رئیس این مرکز انتخاب شد و کلنگ کتابخانه مرکزی در زمین ورزشی دانشگاه و جنوب مسجد زده شد. افشار علاوه بر نظارت بر روند ساخت کتابخانه‌های جدید، در آموزش کتابداری جدید نیز همت گماشت. او اصطلاحات فارسی را در این زمینه در مقابل اصطلاحات فرنگی قرار داد. افشار در خرید دو هزارمین نسخه تا یازده‌هزارمین نسخه خطی این کتابخانه نقش داشت و تا آخرین ماه‌های زندگی خود ارتباط‌اش را با کتابخانه مرکزی حفظ کرده بود. گاهی خود نیز نسخه‌هایی را به کتابخانه اهدا می‌کرد.
ادای دین به ایرج افشار
در ادامه جلسه میلاد عظیمی، محقق و مولف «کتابشناسی موضوعی ـ تاریخی از چاپکرده‌ها و نوشته‌های ایرج افشار» به توضیح درباره این کتاب پرداخت و گفت: کتابی که امروز رونمایی می‌شود کتابشناسی ایرج افشار است و در پیش‌گفتار آن روش کار ایرج افشار به‌عنوان فهرست‌نویس توضیح داده شده است. بدنه اصلی کتاب عبارت است از فهرست کتابشناسی و کتاب‌ها و مقالات و یادداشت‌های او و بخش دیگر پیوست‌ها و سپس نمایه. این کتاب سه هدف مشخص را دنبال می‌کند و می‌کوشد تا چشم‌اندازی از خدمات فرهنگی افشار را ارائه و زوایایی از منش و شخصیت افشار را بازتاب دهد. من کوشیدم به سئوالات پژوهشگری افشارشناس پاسخ دهم.
وی گفت: تلاش کردم همه آنچه که ایرج افشار نوشته را فهرست کنم و هرچه را که فهرست می‌کنم به چشم ببینم و بخوانم. این کتاب یک کتابشناسی تاریخی است در حالی که فهرست چاپ شده‌ها تاریخی نبود. این کتابشناسی تاریخ تنظیم شده تا فرصتی برای افشارشناسی فراهم آورد. موضوع‌بندی کتاب تلفیقی است از فهرست مقالات فارسی، فهرست چاپکرده‌ها و... همچنین در این کتاب به فهرست‌کردن مقالات تجدیدچاپی هم توجه داشتم. در این کتاب به برخی نکات توجه ویژه شده است. به‌عنوان مثال اگر کسی سندی یا عکسی در اختیار افشار گذاشته نام اهداکننده هم فهرست شده است.
عظیمی تاکید کرد: ضرورتی ندارد از دشواری‌های این کار طاقت‌سوز بگویم اما دلم می‌خواهد به بانگ بلند بگویم این کتاب هرچه هست ادای دین من به ایرج افشار است. مردی که می‌گفت؛ به کسانی که به طرفت سنگ پرتاب می‌کنن نگاه نکن و کار خودت را انجام بده. مردی که هر کشف و اختراع خود را قدر می‌دانست و منتشر می‌کرد به این امید که دیگران آن را کامل کنند. به‌گمانم هنوز روز ایرج افشار برندمیده است. آن روزی که جامعه سرخورده شود از کسانی که فقط نک و نال می‌کنند، روز ایرج افشار است. کاش افشار بود و این کتاب را می‌دید. او نگاهش همواره به آینده بود و به‌خاطر کارهای قبلی به خودش استراحت نمی‌داد. چند روز پیش که کتاب آماده شده بود و آن را نزد شفیعی کدکنی برده‌ام گفت: «افشار اگر بود از دیدن این کتاب خوشحال می‌شد»
در ادامه این نشست با حضور رسول جعفریان، محقق داماد، نیکنام حسینی‌پور و سید محمود دعایی و نماینده خانواده افشار از اهداکنندگان نسخ خطی و خانواده‌های حامیان نسخ خطی تقدیر شد. همچنین از روشنی زعفرانلو که به مدت بیست سال، معاونت کتابخانه مرکزی را بر عهده داشت، قدردانی شد.
رونمایی از چند کتاب در آیین گرامیداشت ایرج افشار
در آیین نکوداشت ایرج افشار، کتاب‌های «کتابشناسی موضوعی - تاریخی از چاپکرده‌ها و نوشته‌های ایرج افشار؛ منتشر شده در سال های ۱۳۹۵-۱۳۲۳» تحقیق و تالیف میلاد عظیمی، «اسناد تاریخ دانشگاه تهران، موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه» به کوشش سوسن اصیلی و «کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران ـ گذشته و حال» تالیف پریسا کرم‌رضایی و سوسن اصیلی رونمایی و با ۲۰ درصد تخفیف در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.
کتاب «کتابشناسی موضوعی - تاریخی از نوشته‌ها و چاپکرده‌های ایرج افشار» بیش از سه هزار و هفتصد صفحه شامل کتابشناسی نوشته‌ها و مقالات ایرج افشار در فاصله میان سال های ۱۳۲۳ تا ۱۳۹۵ خورشیدی از سوی موسسه خانه کتاب منتشر شده است. این کتاب می‌کوشد با عرضه فهرستی موضوعی ـ تاریخی از نوشته‌ها و چاپکرده‌های ایرج افشار به ایرانشناسان و ایرانشناسی کمک کند و چشم‌اندازی از گستره جستجوها و پژوهش های افشار ترسیم کند تا قدر و مقدار خدمات فرهنگی او مشخص شود.
کتاب «اسناد تاریخ دانشگاه تهران، موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه» گزیده‌ای از اسناد دانشگاه تهران، موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد است. این مجموعه شامل ۳۱۳ عنوان سند است که بخش اصلی آن از اسناد آرشیوی منتقل شده به کتابخانه مرکزی انتخاب شده است.
همچنین نمایشگاهی از کتاب‌های رونمایی شده و آثار ایرج افشار در حاشیه این مراسم برپا بود. در پایان نیز، سالنی به‌نام ایرج افشار در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران افتتاح شد.