به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ مجید جعفری اقدم مدیر آژانس ادبی و ترجمه پل و از حاضران در بخش بازار جهانی کتاب سی و یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در یادداشتی به بررسی وضعیت بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب در دوره اخیر پرداخته است. این یادداشت در ادامه از نگاه شما می‌گذرد:
چند روزی است که سی و یکمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، بزرگترین و مهمترین رویداد فرهنگی کشور در حوزه نشر و کتاب، با همت و تلاش مسئولین و مدیران کارآشنا، تشکل های نشر، ناشران و کارشناسان و اصحاب قلم و اندیشه و با استقبال کم نظیر مردم فرهنگ مدار ایران زمین به پایان رسیده است. ارزیابی اتفاقات خوب و بد روی داده در آن می‌تواند تجربیات ارزنده ای جهت بهره برداری در هدف گذاری، سیاست گذاری، برنامه ریزی و تعریف وظایف و تکالیف برای برگزاری نمایشگاه سال آتی را در اختیار مسئولان برگزاری نمایشگاه قرار دهد. در اینجا اشاراتی مجمل و تیتروار به وضع و چالش های موجود در بخش بین الملل سی و یکمین دوره نمایشگاه کتاب تهران میشود.
در هر نمایشگاه کتابی که عنوان بین المللی را یدک می‌کشد بخشی از برنامه ها و فعالیت ها در راستای تحقق دو هدف عمده : کمک به ارتقای دیپلماسی فرهنگی و بسترسازی برای توسعه نشر کشور در عرصه ها و بازارهای بین المللی نشر اختصاص می‌یابد. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست، لذا همه ساله بخشی از برنامه های این نمایشگاه به فعالیتهای هم راستا در تحقق دو هدف پیش گفته، در فضایی با عنوان سالن بین الملل، برنامه ریزی میشود.
در ادامه نگاهی به واحدهای مختلف این بخش از نمایشگاه کتاب انداخته‌ایم
بخش نمایشگاهی:
در این بخش برخی سفارتخانه ها و یا رایزنیهای فرهنگی کشورهای خارجی در ایران(امسال کره جنوبی، چین، ژاپن، روسیه، مکزیک، ایتالیا، تونس، عمان)، انجمنهای دوستی(امسال کشور قبرس)، موسسات نمایشگاههای کتاب خارجی(امسال نمایشگاه کتاب فرانکفورت)، برخی موسسات فرهنگی داخلی(امسال سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بنیاد سعدی، دفتر یونسکو در ایران، نهاد ریاست جمهوری و... ) و همچنین بعضی موسسات و نهادهای بی ارتباط با موضوع کتاب و نشر بین الملل! در غرفه های جداگانه فعالیت ها و برنامه های خود را در معرض توجه و اطلاع بازدیدکنندگان قرار داده بودند.
دو نکته قابل تامل اینکه حضور و شرکت این نوع موسسات و نهادها در بخش بین الملل چقدر در راستای اهداف بخش بین الملل قرار داشتند. به نظر می‌رسد اگر سفارتخانه های خارجی حاضر در این بخش مجاب می‌شدند که در کنار سایر فعالیت هایشان، یک یا چند ناشر یا آژانس ادبی از کشور خودشان را نیز همراه داشته باشند شاید نتیجه کار مفیدتر از وضع موجود می‌بود (البته ناشرانی از کشور مکزیک و تونس و کره جنوبی با دعوت و حمایت سفارتخانه هایشان در تهران توفیق حضور در نمایشگاه را داشتند).
بخش فروشگاهی:
سالن بین الملل نمایشگاه امسال نیز مثل سالهای ماضی از وجود غرفههای فروش کتاب توسط ناشرانی از کشور افغانستان و ترکیه بهره می‌برد که کتاب های خودشان را می‌فروختند. در روال نمایشگاههای بین المللی کتاب اصولا فروش کتاب، خواه توسط ناشر خارجی و خواه توسط ناشر داخلی، موضوعیت ندارد و معمول نیست. شاید بهتر بود آنها نیز مثل سایر ناشران خارجی در سالن ناشران خارجی حضور می‌داشتند.
مهمان ویژه:
در نمایشگاه های بین الملل کتاب هر سال کشوری به عنوان مهمان ویژه شرکت می‌کند و این فرصتی را فراهم می‌آورد تا کشور مهمان با بهره مندی از امتیازات خاص، با نمایش و معرفی داشته ها و قابلیت های نشر کشورش و همچنین اجرای برنامه های جنبی زمینه های لازم برای برقراری ارتباط حرفه ای بین بدنه نشر خود با بازار نشر کشور میزبان بسترسازی کند.
مهمان ویژه نمایشگاه کتاب امسال کشور صربستان بود. حضور خیلی ضعیف این مهمان ویژه در نمایشگاه امسال نشان می‌دهد که در انتخاب و توجیه مهمان ویژه نمایشگاه امسال توجه جدی نشده است. نکته قابل توجه اینکه هیچ ناشری از کشور صربستان این مهمان ویژه را همراهی نمی‌کرد!
بورسیه های خارجی نمایشگاه:
در نمایشگاه های بین المللی کتاب اغلب برای حمایت از حضور و شرکت برخی عوامل تاثیرگذار در توسعه نشر بین الملل افراد یا موسساتی از کشورهای مختلف دعوت و حمایت های ویژه تحت عنوان «فیلوشیپ» به آنها اختصاص می‌یابد. حضور آنها می‌تواند به عنوان نمایندگانی از بازار نشر کشور محل اقامتشان، موجبات ایجاد یا توسعه روابط حرفه ای بین بدنه نشر کشور میزبان با بازارهای مختلف نشر در کشورهای دیگر را موجب شود.
در نمایشگاه کتاب تهران نیز ظاهرا همه ساله به ده نفر از کشورهای مختلف بورسیه یا فیلوشیپ نمایشگاه تعلق می‌گیرد. متاسفانه بعضی از مهمانانی که از این امکان استفاده کرده و می‌کنند رابطه مستقیمی‌با موضوع نشر و کتاب نداشته و ندارند.
بازدیدکنندگان خارجی:
گروه دیگر از شرکت کنندگان در نمایشگاه های بین المللی کتاب بازدیدکنندگان خارجی (trade visitors ) هستند که اغلب بصورت فردی و یا با حمایت دولت هایشان در نمایشگاه ها شرکت می‌کنند.
در نمایشگاه امسال تهران نیز بازدیدکنندگانی از کشورهای ترکیه، آذربایجان، چین، الجزایر، تونس و برخی کشورهای دیگر حضور داشتند و شاید بتوان ادعا کرد که بیشترین کارآیی در برقراری ارتباط حرفه ای بدنه نشر ایران با بازارهای نشر کشورهای دیگر در نمایشگاه امسال به برکت حضور این نوع بازدیدکنندگان اتفاق افتاد که از جمله آنها می‌توان به توافق یا عقد قراردادهای واگذاری کپی رایت و ترجمه کتاب های ایرانی بین آژانس های ادبی و ناشران ایرانی با این بازدیدکنندگان حرفه ای اشاره کرد.
بازار جهانی کتاب ایران:
از سال ها پیش ایده ای با عنوان بازار جهانی کتاب ایران با هدف فراهم آوری فضایی جهت عرضه و معرفی آن دسته از آثار ایرانی که قابلیت عرضه در بازارهای نشر بین الملل را دارند، مطرح شد. از آنجاییکه معرفی حجم زیادی از این نوع آثار در سایر نمایشگاه های بین المللی کتاب با شرکت تعداد اندکی از ناشران ایرانی در نمایشگاه های خارجی مقدور نبود، مقرر شد در بخش بین الملل نمایشگاه و در فضایی ویژه آنها به نمایش درآمده و معرفی شوند و علاوه از آن برنامه های جنبی مرتبط به توسعه نشر ایران در عرصه جهانی به اجرا در آیند ...همچنین مقرر شد برای جذب مخاطبان هدف که همانا ناشران و آژانس های ادبی خارجی هستند، حمایت هایی صورت گیرد تا فرصت آشنایی آنها با قابلیتهای بین المللی نشر ایران و ایجاد ارتباط حرفهایی با عوامل نشر ایرانی در نمایشگاه کتاب تهران فراهم آید.
بازار جهانی کتاب ایران در طول سالیان تغییر و تحولات زیادی را تجربه کرده است و متاسفانه از اهداف اولیه اش فاصله گرفته است. در نمایشگاه امسال فضای بازار جهانی کتاب به صورت جزیره مجزا در سالن بین الملل با شرکت ۳ آژانس ادبی، ۲ ناشر و ۳ موسسه دولتی، البته بدون حضور ناشر و آژانس ادبی خارجی، برگزار شد. در کنار آن برنامه های جنبی مثل دعوت از بعضی نویسندگان ایرانی و همچنین برگزاری نشست های فرهنگی برگزار گردید. اینکه چه حجمی از قابلیت های بین المللی نشر ایران در این فضا عرضه و معرفی شد و کارکرد دعوت از مهمان ها چه بود و نشستهایی که برگزار شد تا چه میزان در راستای معرفی نشر ایران به مخاطبین خارجی بود، و میزان ارتباطی که مخاطبین هدف(ناشران و آژانس های ادبی خارجی) توانستند با نشر ایران بگیرند چقدر بود، همه جای تامل و تاسف دارد.
آنچه که در وضع موجود بازار جهانی کتاب ایران از آن رنج می‌برد دو نکته اساسی است: اول اینکه استقبال ناشران داخلی از حضور در این فضا، به جهت عدم تعریف منافعشان، سال به سال تحلیل می‌رود. ثانیا برای ترغیب، دعوت و حمایت از مخاطبین خارجی برای شرکت در این فضا عزم جدی وجود ندارد.
البته در سایر نمایشگاههای بین المللی کتاب تجربه ایی مثل بازار جهانی کتاب مشاهده نمی‌شود. ناشران و آژانسهای ادبی داخلی و خارجی در فضای عمومی بخش بین الملل نمایشگاهها خود و آثارشان را عرضه می‌کنند و فضایی با عنوان سالن رایت برای انجام ملاقات ها و مذاکرات حرفه ایی، به ویژه در خصوص مبادلات رایت، اختصاص می‌یابد.
با این همه اما چند نکته را نیز نباید از نظر دور داشت:
۱-همه اذعان داریم که مدیران و مجریان در تمام بخش های نمایشگاه کتاب تهران، بویژه در بخش بین الملل، افرادی کاربلد و ساعی هستند و برای اجرای خوب سیاست‌ها و برنامه‌های اعلامی‌نهایت تلاش را می‌کنند.
۲- بیشتر آسیبها و چالشهای موجود در بخش بین‌الملل نمایشگاه تهران، که فقط به برخی از آنها در اینجا اشاره رفت، به ایرادها و اشکالات در هدف گذاری، سیاست‌گذاری، برنامه ریزی و تصمیم سازی ها معطوف میشود. امید می‌رود شورای محترم برنامه ریزی نمایشگاه و در راس آن رییس فرهیخته نمایشگاه، برای ایجاد تحول در ساختار بخش بین الملل نمایشگاه اندیشه و چاره سازی کنند.
۳-با اینکه در سالهای اخیر جریان واسپاری برگزاری نمایشگاه در پروسه ای زمانبر در حال واگذاری به بخش خصوصی است، اما این امر در بخش بین الملل عملا اتفاق نیافتاده است و متاسفانه هنوز توسط بخش دولتی اداره و اجرا میشود. البته واسپاری مدیریت بخش ناشران خارجی، که هیچ ارتباطی با بخش بین الملل ندارد، امری علی حده است.