فرهنگ امروز/ زهرا رشیدبیگی:

 درآمد: نشست‌های «مرکز گفتگوی ادیان» با اندیشمندان مسیحی یونان سابقه‌ای ۲۸ ساله دارد که به همت این مرکز و «انجمن دوستی ایران و یونان» آغاز شد؛ انجمنی که متشکل از اندیشمندان دینی و دانشگاهی در دانشگاه آتن بود و تنی چند از کشیشانی که ارتباطات دانشگاهی نیز دارند، در آن عضوند. البته در این گفتگوها همیشه کلیسا ارتدکس یونان حضور داشته است. اولین دور این گفتگوها سال ۱۳۶۹ در آتن با عنوان «فرهنگ، انسان و محیط زیست» برگزار گردید، سپس چهار دور گفتگو به ترتیب در سال ۱۳۷۱ در آتن با عنوان «انسان مؤمن در دنیای متغیّر امروز»، سال ۱۳۷۳ «دنیا و آخرت از دیدگاه اسلام و مسیحیت ارتدکس» در تهران، سال ۱۳۷۶ با عنوان «خانواده و نهاد ارزشی آن از دیدگاه اسلام و ارتدکس» در آتن، سال ۱۳۷۹ «همزیستی مسالمت‌آمیز فرهنگ‌ها از دیدگاه اسلام و مسیحیت ارتدکس یونان» در تهران برگزار شد. سپس وقفه‌ای طولانی ایجاد شد؛ اما خوشبختانه در سال ۱۳۹۵ مجدداً این گفتگوها ادامه یافت و دور ششم آن در همان سال با عنوان «عقلانیت دینی، راهکار مقابله با خشونت و افراط‌گرایی» در تهران برگزار شد. هفتمین دور گفتگو با عنوان «ارزش‌های اخلاقی و انسانی از منظر قرآن و انجیل» اردیبهشت سال جاری در شهر ولوس یونان انجام شد.

این نشست به همت مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ‌ها با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در یونان و وزارت آموزش و امور مذهبی یونان و کلیسای ارتدوکس یونان و ریاست دکتر ابوذر ابراهیمی (رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) و جناب متروپلیت دمیتریاس و المیروس ایگناتیوس و جمعی از اندیشمندان ایرانی و یونانی برگزار شد. در این نشست سه‌روزه، دوازده مقاله علمی درباره موضوع‌های مطرح در باره «ارزش‌های اخلاقی و انسانی از منظر قرآن و انجیل و تاریخ روابط اسلام و مسیحیت ارتدوکس» عرضه شد.

شرکت‌کنندگان ایرانی در این گفتگو متشکل بودند از حج اسلام: دکتر احمد مبلغی (رئیس پژوهشگاه اسلامی مجلس شورای اسلامی و عضو مجلس خبرگان)، دکتر عبدالحسین خسروپناه (رئیس انجمن حکمت و فلسفه ایران)، دکتر الیاس عارف‌زاده (استاد گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم)؛ دکتر علی‌محمد حلمی (رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در یونان) و زهرا رشیدبیگی (رئیس گروه مسیحیت ارتدکس و پروتستان مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ‌ها).شرکت‌کنندگان یونانی نیز متشکل بودند از: پروفسور میلتیادیس کنستانتینوس (رئیس دانشکده الهیأت دانشگاه ارسطوی تسالونوکی)، ملتیوس ملتیادیس (کشیش کلیسای انجیلی ولوس و دبیر کل انجمن انجیل‌شناسان یونان)، خانم دکتر نیکی پاپایورگیو (عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه ارسطو)، خانم دکتر انجلیکا زیاکا (از آکادمی مطالعات الهیات)، دکتر تانیا آولا (نماینده آکادمی ولوس)، دکتر واسیلیکی استاثوکوستا (استاد دانشگاه آتن) و دکتر پاناگیوتیس پاچیز٫ برنامه‌ هیأت ایرانی در این سفر، افزون بر شرکت در این نشست هم‌اندیشی دینی، دیدار رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با وزیر آموزش و امور دینی (آقای کوستاس قارووقلوو) و اسقف اعظم یونان (عالیجناب ایروتیموس) و دیگر مقام‌های این کلیسا بود.

جلسه افتتاحیه

اجلاس سه روزه گفتگوی دینی اسلام و مسیحیت ارتدکس یونان در تالار آکادمی مطالعات الهیات کلیسای ارتدکس یونان در شهر ولوس با حضور هیأتی از اندیشمندان دینی مسلمان و مسیحی آغاز به کار کرد. در آغاز متروپلیت دمیتریاس و المیروس ایگناتیوس میزبان این دور از گفتگوها ضمن خوشامدگویی، اظهار داشت: این دور از گفتگوها در پاسخ به برنامه پیشین مشترک است که سال گذشته به‌خوبی در ایران انجام ‌شد. از خدا می‌خواهیم که ما را در تداوم این گفتگوها یاری برساند. گفتگوهای دینی روشی برای تعامل با یکدیگر و روشی برای عبور از تعصب‌گرایی، خودخواهی و جلوگیری از رواج خشونت در دنیاست. این گفتگوها درباره چالش‌ها و آینده ارتباطات اسلام و مسیحیت است که در آن دانشمندانی از ایران و یونان حضور دارند و همه منتظر شنیدن دیدگاه‌های مطرح‌شده در این سمینار هستیم.

در دنیایی زندگی می‌کنیم که متأسفانه که هر روز بر میزان خشونت‌ها افزوده می‌شود و تعصب‌گرایی مذهبی در اشکال مختلف آن وجود دارد و هر روز جنایاتی به نام خداوند انجام می‌شود و تصویر اعمال این جنایتکاران دل انسان را به درد می‌آورد. با این روند احساس ناامنی گسترش می‌یابد و عدم اطمینان به آینده و همچنین دشمنی ‌بین افراد گسترش خواهد یافت. در جای جای کره زمین شاهد بروز جنگهایی هستیم که به نام مذهب انجام می‌شوند. خشونت، فشار و سوءاستفاده به نام مذهب انجام می‌گیرد و این موضوعی خطرناک است.

زندگی مسالمت‌آمیز و گفتگو با یکدیگر، راه برون‌رفت از این وضعیت است. این گفتگوها در حقیقت روشی برای اطلاع‌رسانی، آشنایی و تعامل با یکدیگر است و روشی برای عبور از تعصب‌گرایی، خودخواهی و جلوگیری از رواج خشونت در دنیاست. دیدگاه ما آن است که مذهب نباید عامل جدایی ملتها باشد و برعکس صلح و دوستی و بخشش، درمان همه دردهای انسانی دین است.

خود مجازی

دکتر ابوذر ابراهیمی‌ ترکمان (رئیس شورای سیاست‌گذاری ادیان و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) ضمن تشکر از دولت، ملت و کلیسای ارتدکس یونان، سخنرانی خود را با عنوان «راههای گسترش اخلاق عملی و معنویت در جامعه» با طرح این پرسش آغاز کرد که: چرا حرمت‌های فردی و جمعی، احترام به نمادهای فرهنگی و ملی و نیز توجه به دعوت دین برای گسترش اخلاق و معنویت کاهش یافته است؟ سؤال‌های دیگری نیز از این منظر طرح می‌شود مانند این که: چرا جهشهای علمی و صنعتی در قرن ۱۹ و۲۰ که انتظار می‌رفت به توسعه اخلاق و معنویت کمک کند؛ نه تنها کمک نکرده، بلکه خود عامل کنار رفتن آن شده‌است؟ چرا با اینکه رهبران ادیان طی سالیان گذشته کوشیده بودند تا پیرایه‌ها و آرایه‌های ناصحیح را از باورهای دینی بزدایند، با این حال امروز بر اثر لجام‌گسیختگی انتقال اطلاعات، این آرایه‌ها و پیرایه‌ها با سرعت و حجم بیشتری در حال بازگشت به آموزه‌های دینی است؟

در پاسخ باید گفت اگر گرایش به معنویت را راه یافتن به معنای هستی و باطن عالم بدانیم، به یقین در دوران اخیر، مظاهر مادی از تمرکز انسان به معنا و باطن عالم و نیز حقیقت هستی کاسته است؛ زیرا اساس معنویت بر تمرکز استوار است.

در عصر کنونی سرگرم شدن مردم به مظاهر زینت‌بخش فنّاوری‌های نوین و فضای مجازی و سایر سرگرم‌کننده‌ها، آنان را از تمرکز که بن‌مایه رویکرد به معنویت است دور کرده است. انسان فاقد تمرکز که اندیشه‌اش در ظاهر اشیا متوقف می‌شود، نمی‌تواند از ظاهر عبور کرده به باطن راه یابد. سرانجام حتمی تکثر و خروج از تمرکز، انهدام سریع قدرت تفکر و زوال پرشتاب نظام شکل‌گیری رأی و اندیشه انسانی است. غرق شدن در خوشی‌ها و سرگرمی‌ها و فرو غلتیدن در غفلت، مجال اندیشه را از بین می‌برد و جایی برای بروز نیازهای معنوی و تجلی معنویت انسان باقی نمی‌گذارد. به تعبیر دیگر، چنین فردی گرچه اسارت تن ندارد؛ اما اسارت اندیشه دارد و این همان غفلت است.

کاربرد واژه «غفلت» جایی معنا پیدا می‌کند که چیزی در نزد ما حاضر باشد، اما متوجه آن نباشیم و هرگز این واژه درباره یک چیز غایب به کار برده نمی‌شود. منظور من از غفلت با توجه به همین معناست؛ یعنی غفلت از معنویتی که خداوند بن‌مایه‌های آن را در درون ما به ودیعت گزارده است. علاج این بیماری به دست انسان‌هایی است که هنوز از عقل سلیم و آزادی فردی برای تفکر برخوردارند.

ممکن است چنین تصور شود که آموزش در این زمینه تأثیر مطلق دارد؛ آری، آموزش‌های معنوی مهم است؛ اما اگر این آموزش به اعتقاد نینجامد و اعتقاد نیز به عمل منجر نشود، وضعیت همانی خواهد بود که امروز در جهان است. امروز متأسفانه در میان پیروان یک دین که در اصول، آموزش‌های یکسانی را دیده‌اند، یکی به سمت افراط‌گرایی و خشونت سوق پیدا می‌کند و دیگری به سوی صلح و محبت و عشق. اگر قرار بود آموزش تأثیر مطلق داشته باشد، باید نتیجه یکسان می‌شد. علم چراغ است، اما اگر با علم راه روشن شد، لزوماً پیمودن را هم تضمین می‌کند؟ برای پیمودن حتما دیدن راه ضرورت دارد؛ اما دیدن راه لزوما به پیمودن منجر نمی‌شود؛ بلکه پیمودن در نتیجه باور پدید خواهد آمد.

انسان ظاهربین همه چیز را در محیط دید جسمانی خود می‌پذیرد؛ اما انسان معناگرا به شهود که کار دل است، روی می‌آورد. عصر کنونی عصری است که دیده‌های ظاهربین بشر را تقویت کرده و چشم‌نوازی‌های دنیوی او را متوجه خود کرده است؛ اما نه خود واقعی او که وابسته به منبع هستی است، بلکه خودی که در پندار برای خود ساخته است. این خود مجازی، گاه تا آنجا انسان را از خود واقعی‌اش دور می‌کند که با مغز دیگران فکر می‌کند و با پای دیگران راه می‌رود. انسان فاقد تمرکز وقتی از خویشتن دور شد، گرفتار ظاهر می‌شود و راههای نجات و سعادت خود را نیز به‌درستی نخواهد دریافت.

برای انسانی که از خود دور شده است، کار به جایی می‌رسد که حقایق را به‌سختی درمی‌یابد و در هر چیز تصرف می‌کند و حتی دین و آموزه‌های دینی را نیز به سود خود مجازی خویش تفسیر می‌کند. تلقی ظاهربینانه از دین و آموزه‌های معنوی، موضوعی است که انسان دچار توهم، دچارش شده که البته از معنا تهی است و در همین نوع تلقی ـ که من آن را بی‌خردی می‌نامم ـ ارزش‌های دنیوی جایگزین ارزش‌های اخروی و معنوی می‌شود. بی‌خردی عالم و جاهل نمی‌شناسد و چه بسا عالمانی که کشته جهل خود می‌شوند.

در متون اسلامی شناخت خود واقعی که همان «معرفت نفس» است، نشان از آن است که پیش از آن خداوند را شناخته است. گرچه خدا را هم از راه سیر در آفاق می‌توان شناخت و هم از راه سیر در انفس؛ اما سیر در انفس آسان‌ترین و ملموس‌ترین و سریعترین راه شناخت خداوند است. زیرا در شناخت انفسی، حتی آفاق نیز واسطه نیست.

بشر امروز چنان در خود گرفتار شده است که خودش حجاب شناخت خویشتن شده است؛ به همین دلیل است که بشر از معنویت فاصله گرفته و در واقع دچار غفلت شده است؛ غفلتی که از همه ادوار تاریخی بیشتر است. معنویت مانند دارو نیست که فقط برای بیماران ضرورت داشته باشد؛ بلکه مانند غذاست که برای هر بشری ضرورت دارد و یکایک انسان‌ها به معنویت نیازمند هستند. از همین رو در فرهنگ اسلامی تمام واژگانی که برای بیان «دین» به کار رفته، همه به معنی راه است؛ واژگانی همچون مذهب، طریقت، شریعت، مسلک و حتی خود دین به معنی راه است. در پس معنای این واژه‌ها، هم به مسیر و هم به حرکت توجه شده است. نمی‌توان با سکون و متوقف شدن به هدف رسید و حرکت لازم است.

منظور از این حرکت، حرکت از جهالت به عقلانیت، حرکت از مادیت به معنویت، حرکت از ظاهر به باطن است و نیروهای حرکت‌دهنده جوامع، رهبران دینی و آبینی هستند که باید جامعه را به حرکت به سوی سعادت راهنمایی کنند. معنویت را نمی‌توان آموزش داد، بلکه باید آن را به انسان‌ها چشاند و چشاندن معنویت تنها کار کسانی است که خود از این باده نوشیده باشند.

سپس پیام‌های دبیرکل امور دینی وزارت آموزش و امور دینی یونان آقای جرج کالانتیزیس و متروپلیت آنتیموس (متروپلیت شهر الکساندراپلیس) که شامل خوشامد گویی اظهار مسرت و آرزوی موفقیت برای این دور از گفتگوها بود قرائت شد و مقام روحانی ملتیوس ملتیادیس به هیأت ایرانی خوشامد گفت و علاقه خود را برای تداوم این گفتگوها ابراز کرد. رایزن فرهنگی ایران در آتن نیز با اشاره به برگزاری دور پیشین این گفتگو در تهران، از میزبانان یونانی این دور از گفتگوها قدردانی کرد.

در خاتمه خانم تانیا آولا سخنرانی کرد و گفت: آکادمی ولوس که در سال ۲۰۱۴ ساماندهی شد و با کلیسا ارتباطی قوی دارد، مطالعات الهیاتی دارد و زیر نظر وزارت آموزش و تحقیقات یونان فعالیت می‌کند. این آکادمی سعی می‌‎کند درک و شناخت بین ادیان را افزایش دهد و در این باره ارتباط بسیاری با کتابخانه‌های دنیا دارد و کتابخانه دیجیتال آنلاین خود را راه‌اندازی کرده است. تحقیقات و پژوهش‌های مختلفی در این آکادمی انجام می‌شود که موضوعاتی همچون: کلیسای ارتدوکس و مدرنیته، اسلام و بنیادگرایی، کلیسای ارتدوکس و جهانی شدن، جنسیت و ادیان و نقش زنان در کلیسا، مشکل خشونت و بنیادگرایی، مسیحیت و خاورمیانه در زمان حاضر و… در آنجا تحقیق و پژوهش می‌شود.

جلسات علمی

بعد از سخنرانی‌ مسئولان فرهنگی و دینی ایران و یونان، نوبت عرضه مقالات تخصصی شد که از طرف هیأت ایرانی به این شرح بود: دکتر احمد مبلغی با مقالة‌ «نقش معنویت و اخلاق در صلح»؛ دکتر عبدالحسین خسروپناه با مقالة‌ «منازل و سفرهای چهارگانه قرآنی ـ عرفانی و عدالت‌گرایی»؛ دکتر الیاس عارف‌زاده با مقالة «ارزش‌های اخلاقی و انسانی از منظر قرآن و انجیل، اخلاق و معنویت دو عنصر مهم تقویت همزیستی پیروان ادیان الهی»؛ دکتر علی محمد حلمی با مقالة «ارزش‌های انسانی از دیدگاه قرآن»، زهرا رشیدبیگی با مقاله‌ای «نقش معنویت و اخلاق در کاهش ناهنجاری‌های خانواده».

عناوین مقالات هیأت یونانی نیز عبارت بود از: ضرورت گفتگوی ادیان (پروفسور میلتیادیس کنستانتینوس)؛ آموزش ارتباطات فرهنگی و دینی برای مسلمانان و مسیحیان با ذکر نمونه فعالیت معلمان در غرب منطقه تراس (دکتر نیکی پاپایورگیو)؛ درک و مطالعات اسلامی در یونان (دکتر انجلیکا زیاکا)؛ مشارکت کلیسای ارتدکس یونان و جنبش‌های اتحاد کلیسایی در گفتگوی ادیان (دکتر واسیلیکی استاثوکوستا)؛ و جایگاه گفتگوی ادیان طبق استانداردهای مطالعات جدید ادیان (پاناگیوتیس پاچیز).

این اجلاس با دیدار از صومعه خواهران روحانی ولوس که در ارتفاعات این شهر قرار دارد و آشنایی با نحوه زندگی و عبادت آنان خاتمه یافت.

منبع: روزنامه اطلاعات